Annelien van Kempen – Pagina 10 – Versierde meelzakken in WO I / Sacs à farine décorés pendant la GG / Decorated Flour Sacks from WW I

14 april 202017 mei 2023

Madame Vandervelde Fund 1: Appeal to American Women (ENG)

To me, the WWI decorated flour sacks of the Madame Vandervelde Fund stand out. It makes me happy to know that there was a woman who came to the rescue of the Belgian people with conviction. That woman was Lalla Vandervelde-Speyer (Camberwell, England, April 4, 1870 – Putney, England, November 8, 1965). She is one of the many women who worked determinedly towards her goal: care for destitute Belgian compatriots. Her decorated flour sacks also tell the story of charity, gratitude and food aid.
This is part 1 of a series of three blogs.
(See my blogs: Madame Vandervelde Fund 2 and Madame Vandervelde Fund 3)

Charlotte Helen Frederica Maria Speyer was British-born, from an affluent Jewish family. Her parents were German by birth and settled in England after their marriage in 1869, where father Edward Antoine Speyer had previously joined his older brother Carl in 1859 in a very successful haberdashery importing business. Lalla came to Brussels as a 16-year-old teenager to continue her education.
She married Belgian mining engineer Ferdinand Kufferath*) (ºSaint-Josse-ten-Noode 1855.07.28 – †Schaerbeek, late 1920) in Reigate, Surrey, UK, on 19 January 1892 and would continue to live in Belgium. The couple divorced officially on January 3, 1901.

Lalla Speyer’Kufferath’ remarried on 15 February 1901 in Fulham, London, to the Belgian socialist politician Emile Vandervelde (ºElsene 1866.01.25 – †Brussels 1938.12.27).

Lalla and Emile Vandervelde in Brussels, April 18, 1902, more than a year after their marriage. Photo: photo agency Zander & Labisch, coll. Deutsche Fotothek. *)

In Brussels 1914
When war broke out in August 1914 and Germany occupied Belgium, Lalla Vandervelde was forced to leave her new homeland, together with her husband who was appointed Minister of State.

Lalla was 44 years old and in the prime of her life. Her name, Madame Emile Vandervelde, -this was the Minister of State, who was her husband- appeared in ‘L’Œuvre des femmes bruxelloises’ as one of the presidents, next to ladies Henry Carton de Wiart and Paul Hymans, to whom Queen Elizabeth requested that they take care of children of military personnel who went to battle with the army. The vice-presidents were Messrs. Brassine, Leroy, Prosper, Poullet, Paul Vandervelde and Philippson-Wiener. The Queen was the patroness of the organization.[1]

Lalla’s work experience for the socialist movement, her women’s suffrage activities and her completely autonomous nature led to immediate decisive action in the crisis situation of the first weeks of the war.

She published this advice in the newspaper Le Soir to women who wanted to make themselves useful.[2]

“For those who want to help
An excellent letter from Ms. Vandervelde:
Many women and girls have been writing to me for the past few days asking for advice on how to be helpful in these scary days. The ambulances are full of women of goodwill, but there are many who are just waiting to be of service to their country. I would like, as it is impossible for me to answer each of them individually, advise them to sew a lot of men’s shirts, children’s dresses, knit socks, etc.
The blue smocks of civic guards, too, which are urgently needed, are cut out, all ready to be sewn, 3 Rue de Louvain, at one of the ministry’s offices. By going there on my part, they will gladly give it to all those who request it.
Let friends’ groups form: let one of them take a book and read it to their friends. Not light reading. We are in a phase of heroism and women, mothers and expectant mothers must not let their emotions take over. By their calm and cold blood, they can do precious services right now. What to read? The History of France by Michelet; The History of Belgium, of Pirenne; The Legend of the Centuries, The Turbulent Forces, by Emile Verhaeren, etc. I note these few titles in a hurry, but in each one you will find beautiful pages which have already allowed them to endure the consequences of existence.

Lalla VANDERVELDE

P.S. – I beg the merchants of cigars and cigarettes and the individuals of good will to send me something to smoke for our soldiers, soldiers and wounded. If they could get an idea of the joy of our brave people when they are given something to smoke, I am sure that my house would be too small to contain everything that would be sent to me.”

To America
Lalla Vandervelde was still in Brussels when she wrote the quoted advice. Two weeks later she had to leave to stay out of the hands of the advancing German troops and she moved to Antwerp. On the spot, the plan arose to travel to America to ask for help from the women there. On September 1, 1914, she sent a telegram to New York calling on American women to come to the aid of the Belgian people.

The New York Times posted the “Appeal” in the Sept. 2 edition on p. 3 under the heading:
“SENDS AN APPEAL TO AMERICAN WOMEN
Mme. Vandervelde Coming Here to Tell of Belgian War Victims’ Sufferings.
HAS LETTER FROM QUEEN
Wife of Socialist Leader Will Sail for New York in a Few Days- Says the Need is Terrible.”

The article read:
“LONDON, Sept. 1.-Mme Vandervelde, the brilliant wife of the famous Socialist leader who is now Minister of State in the Belgian Government of National Defense, sends the following appeal to the women of America through the columns of The New York Times:
Women and Friends in America: I am coming to ask your sympathy on behalf of my fellow-countrymen in Belgium. It is not a political mission. It is an appeal for help for devastated homes, the fatherless families of those whom this terrible war has left houseless, who, when the war is over, will be left without rooftrees, without money to rebuild them, and-and all too often-without sons or husbands to work for them.
I am the bearer of a letter from our well-loved Queen. I only ask you to give me an opportunity of reading it to you and telling you in person of our tragic conditions and of asking your help. I am leaving Antwerp only for this purpose, and as soon as I have accomplished it am returning to share the fate of my countrymen in our besieged city.
…….

That is why, women of America, I am coming to you, leaving for a few weeks the country for which my heart is bleeding. I want you, I count on you, to make life worth living again for these poor people, make them by degrees forget the sorrows they have passed through.
Belgium is ruined. You are enjoying all the blessings of peace. I implore you to help my country, to make it by your generosity once more a happy home for its sons and daughters.
LALLA VANDERVELDE
Mme Vandervelde purposes to sail for New York in a few days, by which time she hopes to hear that the American women to whom she appeals have taken steps to obtain for her a hearing when she arrives.”

In Londen
Lalla Vandervelde travelled to America via London, together with “La Mission Belge aux Etats-Unis”, the Belgian mission of four ministers, who had been ordered by King Albert to explain the Belgian position on the condemnable and brutal invasion of the Germans to US President Wilson. One of the ministers was her husband Emile Vandervelde.

*L’Indépendance Belge, September 5, 1914*

“The Belgian Mission in the United States.
The Belgian mission to the President of the United States arrived in London Monday evening, and before his departure from this city, set for the following day, was received by the King of England at Buckingham Palace.
….
Mr. Vandervelde is accompanied by Mrs. Vandervelde, who will give lectures to women, in the cities of the United States.”[3]

Lalla and her husband assumed she could make the trip to the US on the same ship as the official Belgian delegation, but this was a miscalculation. They were formally told that: “no women ever had, or could, in any circumstances, accompany a diplomatic mission”.[4]

That they were not the only ones who had expected otherwise is evident from the rectification, “because of transmission and translation” in La Métropole of September 5, 1914:
“Correcting our comments, we add that it is also incorrect that Madame Vandervelde will accompany her husband during his mission to the United States.”
The words “also incorrect” referred to an earlier newspaper report that Lalla Vandervelde was going to make the journey with a letter from Queen Elizabeth.
No, the letter was not from the “head of the court of H.M. the Queen”, but “This is a letter written by a lady from the Queen’s service to the wife of our new Minister of State, in response to her offer to make known in England, during a series of conferences, the situation in Belgium.”

It made me curious about the contents of the letter from Queen Elizabeth’s court, which Madame Vandervelde had read at the Eighty Club at the Cecil Hotel in London. Curiously, that letter left nothing to be desired for positivity and clarity:
“Sa Majesté la Reine me prie de vous dire qu’elle approuve pleinement votre intention de porter à la connaissance de l’opinion publique en Angleterre et en Amérique, les misères infligées à notre paisible population, par l’invasion allemande. Cinq de nos provinces sont dévastés, des milliers de famille chassées de leur demeure et actuellement sans domicile, et c’est une œuvre qui mérite la reconnaissance du pays et de l’humanité, que de chercher à les secourir. Les meilleurs souhaits de la Reine vous accompagnent dans ces deux pays, qui auront à coeur de donner assistance à ceux en détresse”.

(“Her Majesty the Queen has asked me to tell you that she fully approves of your intention to bring to the attention of public opinion in England and America the miseries inflicted on our peaceful people by the German invasion. Five of our provinces are devastated, thousands of families driven from their homes and currently homeless, and it is a work that deserves the recognition of the country and of humanity, to seek to rescue them. The Queen’s best wishes are with you in these two countries, which would be keen to give assistance to those in distress”.)

Was this a way for some gentlemen on the side of the Belgian government to show a woman, in particular a representative of the socialist movement, her place at the start of the mission to America? Was it protecting women against their desire for autonomy? In any case, it took patience and resilience to walk the line, even under war conditions…

Travelling

Lalla Vandervelde was in no way restrained. She traveled to New York, where “The Belgian Women’s Dollar Fund” was founded the day her “Appeal” was published in the New York Times. ‘It received its first subscriptions before noon of the same day’.[5]

This roadmap and data proof the determination of a wartime woman: Madame Lalla Vandervelde traveled around the US and Canada for six months to raise money and arouse sympathy for her Belgian compatriots. Copyright © 2021 Annelien van Kempen

Her own “Madame Vandervelde Fund” would emerge during her impressive six-month tour in the US and Canada. She was welcomed with open arms and enthusiasm. She traveled from Syracuse to Chicago, then to St. Paul and Minneapolis. She gave speeches in the major cities of Canada. [6] She was particularly successful in collecting money in Chicago, Philadelphia and Boston. Friends in Buffalo helped her to send food aid to Belgium: flour packed in cotton sacks, which could be used to make clothes after washing and bleaching. These friends also made sure that the name “Madame Vandervelde Fund” was printed on the flour sacks.

Flour sacks that testify today to the determination of a wartime woman.

To be continued.
(See my blogs: Madame Vandervelde Fund 2 and Madame Vandervelde Fund 3)

“Sacks are full of memories. Every sack houses a fragile and precious story.”

– My sincere thanks to Evelyn McMillan, Stanford University, for the information and photos she provided to me. She mentioned Isabel Anderson’s book The Spell of Belgium and sent the New York Times article of September 2, 1914. She also sent pictures of decorated flour sacks in the collections of the Herbert Hoover Presidential Library Museum and the Hoover Institution Archives.

“75 years” medal of l’Université Libre de Bruxelles for Ferdinand Kufferath, 1909. Photo: Bram Desmet on website about Frans Kufferath

– Thanks to Hubert Bovens for his research on the biographical data of Lalla’s first husband Ferdinand Kufferath. Ferdinand was director of Société anonyme des Carrières de Porphyre de Quenast (les Almanachs de Bruxelles).

Lalla and Emile Vandervelde (right), with two German socialist friends. Maison du Peuple, Brussels, Friday April 18, 1902. Photo: photoagency Zander & Labisch, coll. Deutsche Fotothek. *)

*) Sources for this photo:
– Vermandere, Martine, Madame Lalla Vandervelde. A very exceptional woman. Ghent, AMSAB IHS, 2023, p. 22,23: the photo has been published on the front page of the French magazine ‘La Vie Illustrée’, April 25, 1902, no. 184 under the heading “Le Grand Agitateur Belge – M. Vandervelde”. The caption lists the Maison de Peuple in Brussels and the names of the German Socialist deputies: Albert Sudekom (standing left) and Sigmund Haller von Hallerstein (seated left). M. Pierre was the photographer.

– Belgian written newspaper articles from April 1902 show that the photo will have been taken in the evening of April 18, 1902. Emile Vandervelde gave a speech and greeted the two German socialist friends in the room. He did not mention their names, to protect them from possible reprisals by the Belgian government.
“La soiree de vendredi. Le meeting de la Maison du Peuple. ….
Vandervelde, au nom de la solidarité internationale, salue deux députés socialistes allemands présents. (longue acclamation). Je ne les nommerais pas, car je connais trop l’hospitalité du gouvernement belge pour n’être pas prudent. Mais je vous dis qu’ils souffrent de vos souffrances et je les prie d’aller dire notre merci fraternel à nos vaillants compagnons allemands. (Ovation). Avec de tels appuis et de telles forces, la grêve continuera.”
(Le Peuple, April 19, 1902, p.2)
(Translation: “Friday Evening. The meeting in the House of the People. ….
Vandervelde, in the name of international solidarity, greets two German socialist deputies present. (long cheer). I won’t name them, because I know the Belgian government’s hospitality too well not to be careful. But I tell you that they suffer from your sufferings and I beg them to go and say our fraternal thanks to our valiant German companions. (Ovation). With such support and such forces, the strike will continue.”)

Notes:
[1] L’étoile belge, August 6, 1914

[2] Le Soir, August 16, 1914; Le Peuple, August 15, 1914

[3] L’Indépendance, September 5, 1914

[4] Vandervelde, Lalla, Monarchs and Millionaires. London: Thornton Butterworth Limited, 1925

[5] Williams, Jefferson and ‘Mayfair’, The Voluntary Aid of America. New York, London: 1918

[6] Anderson-Weld Perkins, Isabel, The Spell of Belgium. Boston: The Page Company, The Colonial Press, C.H. Simonds Co., 1915

14 april 202017 mei 2023

Madame Vandervelde Fund 1: ‘Appeal to American Women’

De versierde meelzakken in WO I van het Madame Vandervelde Fund springen er voor mij uit. Het maakt me blij te weten dat er een vrouw is geweest die met overtuiging de bevolking van België te hulp is gekomen. Die vrouw is Lalla Vandervelde-Speyer (ºCamberwell, Engeland, 4 april 1870 – †Putney, Engeland, 8 november 1965). Zij is een van de zeer vele vrouwen die vastberaden werkten aan haar doel: zorg voor hulpbehoevende Belgische landgenoten. Ook haar versierde meelzakken vertellen het verhaal van liefdadigheid, dankbaarheid en voedselhulp.
Dit is deel 1 van een serie van drie blogs.
(Lees hier mijn blogs: Madame Vandervelde Fund 2 en Madame Vandervelde Fund 3)

Charlotte Helen Frederica Maria Speyer was geboren Britse, stammend uit een welvarende, joodse familie. Haar ouders waren Duits van geboorte en vestigden zich na hun huwelijk in 1869 in Engeland, waar vader Edward Antoine Speyer zich al eerder in 1859 bij zijn oudere broer Carl had gevoegd in een zeer succesvol bedrijf dat fournituren importeerde.
Lalla kwam als 16-jarige tiener naar Brussel om haar opleiding te vervolgen. Zij trouwde met de Belgische mijningenieur Ferdinand Kufferath (ºSint-Joost-ten-Noode 28.07.1855 – †Schaarbeek, eind 1920) in Reigate, Surrey, UK, op 19 januari 1892 en zou in België blijven wonen. Op 3 januari 1901 werd de scheidingsakte van haar eerste huwelijk opgemaakt. Ze hertrouwde op 15 februari 1901 in Fulham, Londen, met de Belgische, socialistische politicus Emile Vandervelde (ºElsene 25.01.1866 – †Brussel 27.12.1938).

Lalla en Emile Vandervelde in Brussel, 18 april 1902, ruim een jaar na hun huwelijk. Foto: fotoagentschap Zander & Labisch, coll. Deutsche Fotothek. *)

In Brussel 1914
Toen in augustus 1914 de oorlog uitbrak en Duitsland België bezette was Lalla Vandervelde genoopt, samen met haar echtgenoot die tot Minister van Staat werd benoemd, haar nieuwe vaderland te verlaten.

Lalla was 44 jaar en in de kracht van haar leven. Haar naam als ‘Madame Emile Vandervelde’ dook op in ‘L’Œuvre des femmes bruxelloises’ als een van de presidentes, naast de dames Henry Carton de Wiart en Paul Hymans, aan wie Koningin Elizabeth verzocht de zorg op zich te nemen van kinderen van militairen die met het leger ten strijde waren getrokken. De vice-presidentes waren de dames Brassine, Leroy, Prosper, Poullet, Paul Vandervelde en Philippson-Wiener. De Koningin was beschermvrouwe van de organisatie.[1]

De werkervaring van Lalla voor de socialistische beweging, haar activiteiten voor de suffragette beweging en haar volstrekt autonome aard, leidden tot onmiddellijk slagvaardig handelen in de crisissituatie van de eerste oorlogsweken.
Ze publiceerde in de krant Le Soir dit advies aan vrouwen die zich nuttig wilden maken.[2]

‘Pour celles qui veulent aider
Une excellente letter de Mme Vandervelde:
De nombreuses femmes et jeunes filles m’écrivent depuis quelques jours pour me demander conseil sur la manière de se rendre utiles en ces jours angoissants.
Les ambulances sont pleines de femmes de bonne volonté, mais il en reste beaucoup qui ne demandent qu’a être utiles à leur pays. Je voudrais, comme il m’est impossible de répondre à chacune d’elles individuellement, leur donner le conseil de coudre des chemises d’hommes en quantité, des robes d’enfants, de tricoter des chausettes, etc.
Les blouses bleues de gardes civiques aussi, dont la confection est urgente, se trouvent découpées, toutes prêtes à être cousues, 3 Rue de Louvain, à l’un des bureaux du ministère. En y allant de ma part, on en donnera bien volontiers à toutes celles qui en feront la demande.
Que des groups d’amies se forment: que l’une d’elles prenne un livre et en fasse la lecture à ses amies. Pas de lecture émollientes. Nous sommes dans une phase de l’héroisme et les femmes, les mères et les futures mères ne doivent pas se laisser aller à leur émotion.Par le calme et le sang froid, elles peuvent rendre en ce moment de précieux services. Que lire? L’Histoire de France de Michelet; L’Histoire de Belgique, de Pirenne; La Légende des Siècles, Les Forces tumultueuses, d’Emile Verhaeren, etc. Je notes ces quelques titres en hâte, mais chacune trouvera dans ses souvenirs, de belles pages qui l’ont déja aidée à supporter les contre-coups de l’existence.

Lalla VANDERVELDE

P.S. – Je supplie les marchands de cigares et de cigarettes et les particuliers de bonne volonté de m’envoyer de quoi fumer pour nos soldats, troupiers et blessés. S’ils pouvaient se faire une idée de la joie de nos braves quand on leur apporte de quoi fumer, je suis sure que ma maison serait trop petite pour contenir tout ce qu’on m’enverrait.

Naar Amerika
Lalla Vandervelde was nog in Brussel toen ze dit advies voor de vrouwen schreef. Twee weken later moest ze vertrekken om uit handen te blijven van de oprukkende Duitse troepen en nam ze de wijk naar Antwerpen. Ter plekke ontstond het plan naar Amerika te reizen om hulp te gaan vragen aan de vrouwen daar. De Amerikaanse reporter Edward Alexander Powell speelde een belangrijke rol in het besluit om naar Amerika te gaan, blijkt uit zijn naoorlogse boeken.

Powell, Edward Alexander, ‘Ooggetuigen uit de Grote Oorlog. Een Amerikaans reporter beleeft en beschrijft de strijd in Vlaanderen in 1914’. Bewerkt door Nicky & Anthony Langley. Davidsfonds Uitgeverij, 2013, p. 28

Oproep aan Amerikaanse vrouwen
Lalla stuurde op 1 september 1914 een telegram naar New York met oproep aan Amerikaanse vrouwen om het Belgische volk te hulp te komen. De New York Times plaatste de ‘Appeal’ in de editie van 2 september op p. 3 onder de kop:
“SENDS AN APPEAL TO AMERICAN WOMEN
Mme. Vandervelde Coming Here to Tell of Belgian War Victims’ Sufferings.
HAS LETTER FROM QUEEN
Wife of Socialist Leader Will Sail for New York in a Few Days- Says the Need is Terrible.”

Het artikel luidde:
“LONDON, Sept. 1.-Mme Vandervelde, the brilliant wife of the famous Socialist leader who is now Minister of State in the Belgian Government of National Defense, sends the following appeal to the women of America through the columns of The New York Times:
Women and Friends in America: I am coming to ask your sympathy on behalf of my fellow-countrymen in Belgium. It is not a political mission. It is an appeal for help for devastated homes, the fatherless families of those whom this terrible war has left houseless, who, when the war is over, will be left without rooftrees, without money to rebuild them, and-and all too often-without sons or husbands to work for them.
I am the bearer of a letter from our well-loved Queen. I only ask you to give me an opportunity of reading it to you and telling you in person of our tragic conditions and of asking your help. I am leaving Antwerp only for this purpose, and as soon as I have accomplished it am returning to share the fate of my countrymen in our besieged city.
…….

In Londen
Lalla Vandervelde reisde op weg naar Amerika via Londen, tesamen met ‘La Mission Belge aux Etats-Unis’, het gezantschap van vier Ministers, die door Koning Albert was opgedragen het Belgische standpunt over de verwerpelijke en brute inval van de Duitsers te gaan toelichten bij de Amerikaanse president Wilson. Onder hen was haar man Emile Vandervelde.

‘La Mission Belge aux Etats-Unis
La mission Belge auprès du président de la République des Etats-Unis est arrivée à Londres lundi soir, et avant son départ de cette ville, fixé au lendemain, a été reçue par le Roi d’Angleterre au palais de Buckingham.
….
Vandervelde est accompagné de Madame Vandervelde, qui donnera des conférences aux femmes, dans les villes des Etats-Unis.’[3]

Lalla en haar man gingen er van uit dat zij op hetzelfde schip als de officiële Belgische delegatie de reis naar de VS zou kunnen maken, maar dat was een misrekening. Ze kregen formeel te verstaan dat: ‘no women ever had, or could, in any circumstances, accompany a diplomatic mission’.[4]

Dat ze niet de enige waren die anders hadden verwacht, blijkt uit de rectificatie, “vanwege transmissie en vertaling” in La Métropole van 5 september 1914:
‘Rectifiant nos commentaires, nous ajoutons qu’il est aussi inexact que Madame Vandervelde accompagne son mari au cours de sa mission aux Etats-Unis’.
De woorden ‘aussi inexact’ sloegen terug op een eerder krantenbericht dat Lalla Vandervelde met een brief van Koningin Elizabeth de reis zou gaan maken. Neen, het was geen brief van de ‘chef de la maison de S.M. la Reine’, maar ‘Il s’agit d’une lettre écrite par une dame du service de la Reine à la femme de notre nouveau ministre d’Etat, en réponse à l’offre de celle-ci de faire connaître en Angleterre, au cours d’une série de conférences, la situation de la Belgique.’

Het maakte me nieuwsgierig naar de inhoud van de brief van de hofhouding van Koningin Elizabeth, die Madame Vandervelde in de Eighty Club van het Cecil Hotel in Londen had voorgelezen. Merkwaardig genoeg liet die brief aan positiviteit en duidelijkheid niets te wensen over:
“Sa Majesté la Reine me prie de vous dire qu’elle approuve pleinement votre intention de porter à la connaissance de l’opinion publique en Angleterre et en Amérique, les misères infligées à notre paisible population, par l’invasion allemande. Cinq de nos provinces sont dévastés, des milliers de famille chassées de leur demeure et actuellement sans domicile, et c’est une œuvre qui mérite la reconnaissance du pays et de l’humanité, que de chercher à les secourir. Les meilleurs souhaits de la Reine vous accompagnent dans ces deux pays, qui auront à coeur de donner assistance à ceux en détresse”.

Was dit een manier waarop enkele heren aan de kant van de Belgische regering hun plaats wilden wijzen aan de vertegenwoordigers van de socialistische beweging bij de start van de missie naar Amerika? Was het het in bescherming nemen van vrouwen tegen hun wens tot autonomie? Hoe dan ook vergde het geduld en incasseringsvermogen om, zelfs onder oorlogsomstandigheden, in deze formele pas te moeten lopen…

Op reis

Lalla Vandervelde liet zich op geen enkele wijze weerhouden. Ze reisde naar New York, waar ‘The Belgian Women’s Dollar Fund’ was opgericht op de dag dat haar ‘Appeal’ in de New York Times was verschenen. ‘It received its first subscriptions before noon of the same day’.[5]

Deze routekaart met data bewijst de vastberadenheid van een vrouw in oorlogstijd: Madame Lalla Vandervelde reisde zes maanden rond in de VS en Canada om geld in te zamelen en sympathie te wekken voor haar Belgische landgenoten. © 2021 Annelien van Kempen

Het eigen ‘Madame Vandervelde Fund’ zou tijdens haar indrukwekkende rondreis van zes maanden door de VS en Canada ontstaan. Ze werd met open armen en enthousiasme ontvangen. Zij reisde van Syracuse naar Chicago, daarna naar St.Paul en Minneapolis. Ze hield redevoeringen in de grote steden van Canada.[6] Vooral in Chicago, Philadelphia en Boston was ze zeer succesvol met de inzameling van geld. In Buffalo hielp een vriend om voedselhulp naar België te versturen: meel verpakt in katoenen zakken, die na wassen en bleken gebruikt zouden kunnen worden om kleding van te maken. De vriend zorgde er ook voor dat de naam ‘Madame Vandervelde Fund’ op de meelzakken werd gedrukt.

Meelzakken die heden ten dage getuigen van de vastberadenheid van een vrouw in oorlogstijd.

Wordt vervolgd.
Lees hier mijn blogs: Madame Vandervelde Fund 2 en Madame Vandervelde Fund 3

“Zakken zijn vol herinneringen. Iedere zak koestert een kostbaar en kwetsbaar verhaal.”

– Mijn grote dank aan Evelyn McMillan, Stanford University, voor de vele informatie en foto’s die ze mij ter beschikking heeft gesteld. Ze wees me op het boek The Spell of Belgium van Isabel Anderson en stuurde me het artikel uit de New York Times van 2 september 1914. Ook stuurde ze mij foto’s van versierde meelzakken in de collecties van de Herbert Hoover Presidential Library Museum en de Hoover Institution Archives.

Penning 75 jaar Vrije Universiteit Brussel voor Ferdinand Kufferath, 1909. Foto: Bram Desmet op website over Frans Kufferath

– Dank aan Hubert Bovens voor de opzoeking van biografische gegevens van Lalla’s eerste echtgenoot Ferdinand Kufferath. Hij was directeur van Société anonyme des Carrières de Porphyre de Quenast (les Almanachs de Bruxelles).

Lalla en Emile Vandervelde (rechts) met twee Duitse socialistische vrienden. Maison du Peuple, Brussel, vrijdag 18 april 1902. Fotoagentschap Zander & Labisch, coll. Deutsche Fotothek *)

*) Bronnen bij deze foto:
– Vermandere, Martine, Madame Lalla Vandervelde. A very exceptional woman. Gent, AMSAB IHS, 2023, p. 22,23: de foto blijkt gepubliceerd te zijn op de voorpagina van het Franse tijdschrift ‘La Vie Illustrée’, 25 april 1902, nr. 184 onder de kop ‘Le Grand Agitateur Belge – M. Vandervelde’. Het bijschrift vermeldt de locatie Maison du Peuple in Brussel en de namen van de Duitse socialistische afgevaardigden: Albert Sudekom (staand links) en Sigmund Haller von Hallerstein (zittend links). M. Pierre was de fotograaf.

– Belgische geschreven krantenartikelen van april 1902 tonen aan dat de foto zal zijn genomen in de avond van 18 april 1902. Emile Vandervelde hield een toespraak en groette daarin de twee Duitse socialistische vrienden in de zaal. Hij noemde hun namen niet, om hen te beschermen tegen mogelijke represailles van de Belgische overheid.
‘La soirée de vendredi. Le meeting de la Maison du Peuple. ….
Vandervelde, au nom de la solidarité internationale, salue deux députés socialistes allemands présents. (longue acclamation). Je ne les nommerais pas, car je connais trop l’hospitalité du gouvernement belge pour n’être pas prudent. Mais je vous dis qu’ils souffrent de vos souffrances et je les prie d’aller dire notre merci fraternel à nos vaillants compagnons allemands. (Ovation). Avec de tels appuis et de telles forces, la grêve continuera.’
(Le Peuple, 19 april 1902, p.2.)

Noten:
[1] L’étoile belge, 6 augustus 1914

[2] Le Soir 16 augustus 1914; Le Peuple 15 augustus 1914

[3] L’Indépendance, 5 september 1914

[4] Vandervelde, Lalla, Monarchs and Millionaires. London: Thornton Butterworth Limited, 1925

[5] Williams, Jefferson and ‘Mayfair’, The Voluntary Aid of America. New York, London: 1918

[6] Anderson-Weld Perkins, Isabel, The Spell of Belgium. Boston: The Page Company, The Colonial Press, C.H. Simonds Co., 1915

10 april 202024 februari 2023

Trotting on a flour sack

Ball games have always been around in history. How nice would it be if balls were to appear on decorated flour sacks from WWI: printed on the original flour sack in North America or embroidered/painted in Belgium?
I would like to write a blog about it.
The thought came to my mind because of Matthew Schaefer’s blog, “Opening Day, Baseball and Tough Times,” about Herbert Hoover’s involvement in baseball. It recently appeared on the blog of the Herbert Hoover Presidential Library in West Branch, Iowa, USA. Archivist Matthew Schaefer regularly publishes on “Hoover Heads”, blogs covering a wide variety of topics related to the life and work of the man who was director of the Commission for Relief in Belgium and later became the 31st President of the United States of America, Herbert Hoover, and his wife Lou Henry Hoover.
But since I have not yet found a ball on any flour sack, I would like to present another sport on a flour sack, namely the equestrian sport.

Trotting on a flour sack
The first “equestrian sack” I got to know was in the collection of the In Flanders Fields Museum (IFFM) in Ypres. It is part of a folding screen which consists of 8 panels with decorated flour sacks. One of the panels is the flour sack “Roller Mills IXL” with the image of harness racing: a fast trotting horse in front of a sulky with large wheels and a concentrated driver on it.
During my flour sack research at IFFM in June 2019, I was able to study the horse and driver on the folding screen in the Depotyze depot at Zonnebeekseweg.

The flour sack was first painted and colored. Then the embroidery was done: the contours of the horse along the neckline and some accents on the green uniform of the driver. The jacket has a double row of golden buttons, the crease of the pants and the headgear are accentuated. The details of his face are entertaining: black stitches form the eyes and a proud mustache!

Kepi of the Belgian ‘chasseurs à pied 1837, 1845, 1850

The headgear most resembles the kepi of the Belgian ‘chasseur à pied’ or the ‘karabanier’.[1] Even a regimental number has been added with some black stitches.

The contours of the letters “Roller Mills” are embroidered in backstitch. The letters IXL are filled with stitches and “French buttons”. Underneath that is the word “FANCY”, also embroidered, but the letters have been cut in half because the panel’s nails are punched into the fabric at that location.

A beautiful flour sack, unfortunately without an indication of the origin of the mill, which has donated the sack filled with flour to Belgium.
Which mill sent this sack, where did the flour come from? After hours of unsuccessful online research and days thinking about a way to find out the name of the mill, I got an idea. Equestrian sport.

Horse racing
I remembered the Bulletin of the Art & History Museum (RMAH) in Brussels. In it, Professor Guy Delmarcel of UCLouvain published an interesting article about the museum’s collection of decorated flour sacks in 2013. [2] He described a flour sack depicting “horse racing” with inventory number Tx 2650. Appendix 1 to the article, the “List of American Flour Sacks in the RMAH” listed the state of Utah, brand name IXL, miller Central Milling Co. in the town of Logan.
Even without seeing a picture of the RMAH flour sack, I thought: “IXL in combination with horse racing: YES! that may well be the right combination, also for the flour sack in the IFFM folding screen!”

In February 2020 I was able to study the RMAH collection in Brussels for a day. I have indeed found the second equestrian sack, my assumption was correct.

Comparison
It is intriguing to compare the two harness racing sacks with my photos from Brussels and Ypres: the American print of the unprocessed flour sack next to the processed flour sack with Belgian painting and embroidery.
The horse races just as intense, the driver is just as concentrated. But there are differences: the large wheels of the sulky have gossamer spokes, the driver wears a jacket with a single row of ordinary buttons, the pants are without fold, on the head there is a cap with visor. The eyes look straight ahead and the mustache is a little less pleasing on the upper lip.
All in all, the Belgian adaptation has made a colorful spectacle of the trotting.

Logan, Utah
I have tried to study the history of Central Milling Co. in Logan, Utah, starting from the question: why is harness racing depicted on the flour sack of this mill?

The city of Logan is the largest city in Utah after the capital Salt Lake City. Utah is known for half the population being Mormons affiliated with the Church of Jesus Christ of Latter-day Saints. The large Logan Utah Temple defines Logan’s cityscape. “A History of Cache County” [3] gives an impression of the arrival of the settlers in this part of the US, life in Logan and the County Cache in the early 20th century.

Founded in 1867, Central Milling is one of the oldest companies in Utah still operating today. Central Milling will have emerged as a cooperative of farmers who had their grain milled together. The society of Mormon settlers tackled many businesses together, leading to successful businesses. Railways were also constructed, accelerating transportation of goods to other states and accelerating the economic development of the Cache County agricultural area. Central Milling became a leading producer of flour using the industrial roller mill system for grinding grain. The mill was located on the Logan River, which supplied hydropower to power the machines. During WWI, the company was owned by 50 shareholders, the founders of the company. In 1917, Herbert R. Weston of Idaho bought out all 50 shareholders and the Weston family then ran the company for 80 years. The current mill has merged with Gilt Edge Mills and focuses on the production of organic flour products based on the philosophy of cooperation between farmers, millers and bakeries.

Harness racing
Baseball and horse racing were the primary outdoor sports for the people who settled in Utah.[4] They paid a lot of attention to the breeding and training of racehorses. A good half mile racetrack was laid out in Logan at the “Church Farm” in 1881, the public came from many areas around Logan and had a great time during horseraces and harness races, especially on Sundays and public holidays. The MendonUtah.net website mentions by name the successful stallions, geldings and mares and their owners from that era.
Through this information the link between harness racing and the flour sacks of Central Milling Co. is clearly established. But we will have to stay in the dark with regards to the names of the horse and the owner.

*Lou Henry Hoover on horseback, circa 1931. Photo*: Herbert Hoover Presidential Library

Lou Henry Hoover
Matthew Schaefer informed me that Herbert Hoover was not a fan of horses, he rode infrequently. On the other hand, his wife Lou Henry Hoover loved horses and was a good rider.

Matthew added that he had recently attended the opening of the exhibit “The Pull of Horses” at the University of Iowa Library in Iowa City.

*Trotter in Logan, Utah. Detail flour sack folding screen*. Coll. IFFM

To him it was enlightening to be reminded of the ubiquity of horses 100 years ago.
I myself received this feeling of enlightenment through the study of trotting horses on the decorated flour sacks of WWI in the collections of IFFM in Ypres and RMAH in Brussels.

Featured image:
Part of a digital photo collage of the collection of decorated flour sacks from WWI in the In Flanders Fields Museum, Ypres. Photo collage: Tamara Raats, 2020.

Many thanks to:
– Els de Roo of the In Flanders Fields Museum, Ypres. She received me as the first visiting researcher in Depotyze to research the folding screen with eight panels of decorated flour sacks, including panel ‘IXL’;
– Dr. Ingrid De Meûter and Ria Cooreman of the Royal Art & History Museum in Brussels. They gave me the opportunity to study the museum’s collection of flour sacks from WWI, the so-called ‘Errera Collection’, which includes the unprocessed flour sack ‘IXL, Central Milling Co.’.

[1] My sincere thanks to Rob Troubleyn for the information about the kepi of the Belgian “chasseurs à pied” and the “karabaniers”.

He corrected my earlier interpretation, the kepi of the French “chasseur forestier”, 1884 model, see the Dossiers/Files In Flanders Fields Museum 9, From Tradition to Protection. French military headgear in the First World War. Exhibition prepared by Philippe Oosterlinck i.c.w. Dominiek Dendooven

[2] Delmarcel, Guy, Pride of Niagara. Best Winter Wheat. Amerikaanse Meelzakken als textiele getuigen van Wereldoorlog I (American Flour Sacks as textile witnesses of World War I). Brussels, Parc Cinquantenaire: Bulletin of the Art and History Museum, volume 84, 2013, p. 97-126.

[3] F. Ross Peterson, A History of Cache County. Salt Lake City: Utah State Historical Society, Cache County Council, 1997

[4] An Early History of Cache County… compiled by M.R. Hovey, Logan Chamber of Commerce, 1923. At website MendonUtah.Net

10 april 202024 februari 2023

In draf op een meelzak

Balspelen zijn er in de geschiedenis altijd geweest. Hoe leuk zou het zijn als er ballen zouden opduiken op versierde meelzakken van WO I: bedrukt op de originele meelzak in Noord-Amerika of geborduurd of beschilderd in België?
Ik zou er graag een blog over schrijven.
De gedachte kwam bij me op door het blog van Matthew Schaefer: ‘Opening Day, Baseball and Tough Times’ over de betrokkenheid van Herbert Hoover bij de baseball sport. Het verscheen recent op de blogwebsite van de Herbert Hoover Presidential Library in West-Branch, Iowa, VS. Matthew Schaefer is er archivaris en publiceert met regelmaat op ‘Hoover Heads’, blogs met een grote variëteit aan onderwerpen rondom het leven en werken van de man die directeur was van de Commission for Relief in Belgium en later de 31ste President van de Verenigde Staten van Amerika werd, Herbert Hoover, en zijn vrouw Lou Henry Hoover.

Maar omdat ik tot heden geen bal op enige meelzak heb aangetroffen presenteer ik graag een andere sport op een meelzak en wel de paardensport.

In draf op een meelzak
De eerste ‘paardensport-zak’ waar ik kennis mee maakte, bevond zich in de collectie van het In Flanders Fields Museum (IFFM) in Ieper. In de collectie is een kamerscherm, bestaande uit 8 panelen met versierde meelzakken. Eén paneel is de meelzak ‘Roller Mills IXL’ met de afbeelding van een fel dravend paard voor een sulky met grote wielen en daarop een geconcentreerd mennende pikeur.
Tijdens mijn meelzakkenonderzoek in IFFM in juni 2019 heb ik de draver en pikeur op het kamerscherm van nabij mogen bestuderen in het depot Depotyze aan de Zonnebeekseweg.

De meelzak is eerst beschilderd en van kleuren voorzien. Dan is het borduurwerk aangebracht: de contouren van het paard langs de halslijn en enkele accenten op het groene uniform van de pikeur. Het jasje heeft een dubbele rij gouden knopen, de vouw van de broek en het hoofddeksel zijn geaccentueerd. De details van het gezicht zijn vermakelijk: zwarte steekjes maken de ogen en zetten een trotse snor!

Kepi van de Belgische ‘chasseurs à pied’ 1837, 1845 en 1850

Het hoofddeksel lijkt het meest op de kepi van een Belgische ‘chasseur à pied’ òf een karabanier. Zelfs een regimentsnummer is met enkele zwarte steekjes aangebracht. [1]

De contouren van de letters ‘Roller Mills’ zijn in stiksteken geborduurd. De letters IXL zijn opgevuld met stiksteken en ‘Franse knoopjes’. Daaronder staat het woord ‘FANCY’, ook geborduurd, maar de letters zijn gehalveerd omdat de nagels van het paneel op die plaats in de stof zijn geslagen.

Een fraaie meelzak, jammer genoeg zonder herkomst aanduiding van de maalderij, die de zak met meel gevuld geschonken heeft aan België.
Welke maalderij heeft deze zak verstuurd, waar kwam het meel vandaan? Na uren tevergeefs online speurwerk en dagen nadenken over een manier om achter de naam van de maalderij te komen, kreeg ik een ingeving. De paardensport.

Paardenrennen
Ik herinnerde me het Bulletin van de Koninklijk Musea Kunst & Geschiedenis (KMKG) in Brussel. Daarin heeft professor Guy Delmarcel van KULeuven in 2013 een interessant artikel gepubliceerd over de collectie versierde meelzakken van het museum.[2] Hij beschreef een meelzak met een beeld van ‘paardenrennen’ met inventarisnummer Tx 2650. Bijlage 1 bij het artikel, de ‘Lijst van de Amerikaanse meelzakken in de KMKG’ vermeldde bij dit nummer de staat Utah, merknaam IXL, maalderij Central Milling Co. in de plaats Logan.
Ook zonder foto van de KMKG-meelzak te hebben gezien, dacht ik: “IXL in combinatie met paardenrennen: YES! dat zal best eens de goede combinatie kunnen zijn, ook voor de meelzak in het IFFM kamerscherm!”

In februari 2020 heb ik de collectie van het KMKG in Brussel een dag mogen bestuderen. En heb inderdaad de tweede paardensport-zak gevonden, mijn vermoeden was juist.

Vergelijking
Het is intrigerend om aan de hand van mijn foto’s uit Brussel en Ieper de twee paardensport-zakken met elkaar te vergelijken: de Amerikaanse bedrukking van de onbewerkte meelzak naast de bewerkte meelzak met Belgische beschildering en borduurwerk.
Het paard draaft even fel, de pikeur is net zo geconcentreerd. Verschillen zijn er ook: de grote wielen van de sulky hebben ragfijne spaken, de pikeur draagt een jas met enkele rij knopen, de broek heeft geen vouw, op het hoofd staat een pet met klep. Ogen kijken recht vooruit en de snor staat iets minder genoegzaam op de bovenlip.
Al met al heeft de Belgische bewerking een kleurrijk schouwspel gemaakt van de draverij.

Logan, Utah
De geschiedenis van de maalderij Central Milling Co. in Logan, Utah heb ik geprobeerd te bestuderen vanuit de vraagstelling: waarom staat de drafsport afgebeeld op de meelzak van deze maalderij?

De stad Logan is na de hoofdstad Salt Lake City de grootste stad van Utah. Utah staat erom bekend dat de helft van de bevolking Mormonen zijn, aangesloten bij de Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der laatste Dagen. Een grote tempel bepaalt het stadsbeeld van Logan. In ‘A History of Cache County’[3] is een indruk gegeven van de komst van de ‘settlers’ in dit deel van de VS, het leven in Logan en de ‘County Cache’, begin 20^ste eeuw.

Central Milling is opgericht in 1867 en een van de oudste ondernemingen in Utah die nog altijd in bedrijf is. Central Milling zal als coöperatie zijn ontstaan van boeren die gezamenlijk hun graan lieten malen. De samenleving van Mormoonse settlers pakten velerlei ondernemingen tesamen aan, wat leidde tot succesvolle bedrijven. Ook spoorlijnen werden aangelegd, waardoor transport van goederen naar andere staten werd versneld en de economische ontwikkeling van het agrarische gebied in Cache County in hoog tempo verliep. Central Milling werd een vooraanstaand producent van meel door gebruik te maken van het industriële ‘roller mill’ systeem om graan te malen. De maalderij was gevestigd aan de Logan River die waterkracht leverde om de machines aan te drijven. Tijdens WO I was het bedrijf eigendom van 50 aandeelhouders, de oprichters van de onderneming. In 1917 kocht Herbert R. Weston uit Idaho alle 50 aandeelhouders uit en de Weston familie runde het bedrijf vervolgens 80 jaar. De huidige maalderij is samengegaan met Gilt Edge Mills en richt zich op het voortbrengen van biologische meelproducten vanuit de filosofie van samenwerking tussen boeren, molenaars en bakkers.

De drafsport
Baseball en paardenraces waren de voornaamste buitensporten voor de mensen die zich kwamen settelen in Utah.[4] Ze besteedden veel aandacht aan het fokken en trainen van racepaarden. Een goede renbaan van een halve mijl was in Logan aangelegd op de ‘Church Farm’ in 1881, het publiek kwam uit vele streken rondom Logan en vermaakte zich uitstekend tijdens de races en draverijen, vooral op zon- en feestdagen. De website MendonUtah.net noemt succesvolle hengsten, ruinen en merries en hun eigenaars uit die tijd bij naam. De link met de draver op de meelzakken van Central Milling Co. is hiermee duidelijk gelegd. De naam van het paard en de eigenaar zullen we echter moeten blijven gissen.

Lou Henry Hoover te paard, circa 1931. Foto: Herbert Hoover Presidential Library

Lou Henry Hoover
Desgevraagd berichtte Matthew Schaefer me dat Herbert Hoover geen paarden-fan was, hij reed af en toe, maar zijn vrouw Lou Henry Hoover reed des te meer paard. Zij was een uitstekende amazone.

Matthew voegde eraan toe dat hij recent aanwezig was geweest bij de opening van een tentoonstelling ‘The Pull of Horses’ in de bibliotheek van de Universiteit van Iowa in Iowa City.

Draver in Logan, Utah. Detail meelzak kamerscherm. Coll. IFFM

Hij noemde het verhelderend om herinnerd te worden aan de alomtegenwoordigheid van paarden 100 jaar geleden.
Die verheldering kwam tot mij door het paard in draf op de versierde meelzakken van WO I in de collecties van IFFM in Ieper en KMKG in Brussel.

Uitgelichte afbeelding:
Gedeelte van een digitale fotocollage van de collectie versierde meelzakken van WO I in het In Flanders Fields Museum Ieper. Foto-collage: Tamara Raats, 2020.

Mijn dank gaat uit naar:
– Els de Roo van het In Flanders Fields Museum, Ieper. Ze ontving me als eerste bezoekende onderzoeker in Depotyze voor research van het kamerscherm met acht panelen van versierde meelzakken, waaronder paneel ‘IXL’ ;
– Dr. Ingrid De Meûter en Ria Cooreman van het Museum Kunst & Geschiedenis in Brussel. Ze hebben me de gelegenheid geboden de collectie meelzakken van WO I van het museum, de zgn. ‘Collectie Errera’ , waarin opgenomen de onbewerkte meelzak ‘IXL, Central Milling Co.’, te bestuderen.

[1] Met dank aan Rob Troubleyn voor de informatie over de kepi van de

Belgische ‘chasseurs à pied’ en de karabaniers.
Hij corrigeerde mijn eerdere interpretatie, de kepi van een Franse ‘chasseur forestier’ (jager-boswachter), model 1884, zie Dossiers/Files In Flanders Fields Museum, Van Traditie naar Bescherming. Franse militaire hoofddeksels uit de Eerste Wereldoorlog. Samenstelling Philippe Oosterlinck mmv Dominiek Dendooven

[2] Delmarcel, Guy, Pride of Niagara. Best Winter Wheat. Amerikaanse Meelzakken als textiele getuigen van Wereldoorlog I. Brussel, Jubelpark: Bulletin van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, deel 84, 2013, p. 97-126

[3] F. Ross Peterson, A History of Cache County. Salt Lake City: Utah State Historical Society, Cache County Council, 1997

[4] An Early History of Cache County… compiled by M.R. Hovey, Logan Chamber of Commerce, 1923. Op website MendonUtah.Net

12 maart 202022 juni 2024

De Bevoorrading van België

Mijn blog ‘Humanitaire hulp voor België’ van 11 maart 2020 eindigde met de conclusie dat de Amerikaanse inzameling van voedingsmiddelen voor de Belgische bevolking, zo enthousiast begonnen in najaar 1914, in de zomer van 1915 voorbij was.
De Commission for Relief in Belgium (CRB) groeide in de eerste helft van 1915 uit tot een naar omstandigheden geoliede inkoop- en logistieke organisatie die wereldwijd tarwe, bloem en andere voedingsmiddelen inkocht. Zie ook het blog: Invoer van meelzakken in cijfers. De statistieken van de Commission for Relief in Belgium, 1925

De CRB importeerde de produkten in België via Rotterdam. Het Nationaal Komiteit voor Hulp en Voeding (NKHV) was er in geslaagd de distributie van voedingsmiddelen zodanig op te pakken dat in het algemeen gesproken de Belgische bevolking in de minimale, primaire behoefte aan eten en kleding was voorzien. De nieuwe CRB-publiekscampagne in de VS richtte zich op geldinzameling en kleding. Het geld was nodig om de nood te ledigen van de ‘destitute’, de hulpbehoevenden.

De Belgische bevolking met voldoende geld om eten te kopen, betaalden voor hun voeding, armlastigen zonder geld ontvingen onderstand, ze konden met een voedselkaart terecht bij de soep- en broodbedeling.
NKHV en CRB verkregen gelden voor zorg aan de armlastigen, doordat ze een kleine opslag rekenden op de prijs van de voedingsmiddelen die ze verkochten. Alle goederen gingen in België in de verkoop, ook die door liefdadigheidsorganisaties vanuit de VS en Canada waren ingezameld. De opbrengst van deze goederen kwam ten goede aan de armlastigen via het fonds ‘Hulp’ van de NKHV.
Het Vlaamsche Nieuws van 7 februari 1915 gaf toelichting op de organisatie van de Komiteit in de provincie Antwerpen in het artikel ‘De Bevoorrading van België’.

Welke relatie is te leggen met de versierde meelzakken?

In het boek ‘Figthing Starvation in Belgium’ van Vernon Kellogg staan drie foto’s die mij zeer aan het denken hebben gezet.

Foto 1 is een ‘relief ship’, een oceaanstomer uit Canada of de VS met hulpgoederen voor België.

Foto 2 geeft inkijk in het vrachtruim van een schip, gevuld met zakken bloem, ze zijn bedrukt met logo’s van meelfabrieken, het zijn handzame zakken met inhoud van 49 lbs, gelijk aan 22,5 kg. De zakken staren me aan als kleine hoeveelheden, stukwerk dat tijd kost, lading die om intensieve handling vraagt. Maar wel kleurrijke, exotische zakken bloem die geschonken zijn vanuit het hart door verre weldoeners en gulle gevers.

Foto 3 is het beeld van de Maashaven in Rotterdam, waar een oceaanstomer zijn lading graan lost. Dit is bulkvervoer, twee graanelevatoren zuigen het ruim van het schip leeg, met motoren op maximaal vermogen. In recordtempo vullen ze de binnenvaartschepen voor hun reis naar België.

Van lieverlee drong het tot me door dat de meelzakken waarnaar ik onderzoek doe, naar België zullen zijn vervoerd als onderdeel van Amerikaanse en Canadese liefdadigheid: ze waren donaties in natura, in najaar 1914 en begin 1915 ingezameld door de duizenden Belgian Relief comité’s met acties door vrouwen op scholen, in kerken, winkels, met verslaglegging in de kranten, getransporteerd door de ‘State ships’, de Miller’s Belgian Relief Movement, enkele schepen van de Rockefeller Foundation, de Canadese schepen die als eerste hulpgoederen brachten.
In de loop van 1915 was dit over, de CRB was goed op dreef, ze vroegen niet meer om voedsel, maar om kleding en geld, bovendien was de urgentie verdwenen en de Amerikaanse comité’s verlegden hun interesse.

De conclusies die ik trek zijn:

De stroom meelzakken met kleurrijke bedrukkingen is medio 1915 opgedroogd;
De meelzakken die ik bestudeer zijn de verpakkingen van donaties geweest, dus maakten deel uit van de 10% CRB-budget, dat door internationale liefdadigheid bijeen is gebracht;
Het enthousiasme van de Belgische bevolking voor de meelzakken had als extra facet, dat zij bekend waren met de donaties. Toch betaalde iedere Belg -behalve de armlastigen- voor de hulp, waardoor de buitenlandse liefdadigheid een interessant binnenlands accent kreeg;
Juist deze meelzakken zijn door Belgische vrouwen, meisjes en kunstenaars uitgekozen voor hun eigen liefdadigheidswerk middels transformatie tot kleding en door versieringen met borduur- en naaldwerk en beschilderingen.

Ik kan nu ook beter de uitspraak plaatsen van Jeanne Castadot, voorzitster van l’Œuvre des Prisonniers in Herstal, provincie Luik, ter gelegenheid van de verkooptentoonstelling van versierde meelzakken in januari 1916.

Zij hield een toespraak in aanwezigheid van Robert Arrowsmith, Amerikaans CRB-gedelegeerde in de provincie Luik. Ze richtte zich tot Arrowsmith en zijn collega’s toen ze zei: “We thank you, you who have been so kind and so generous to send us, so many bushels of flour.
We have had the pleasure to embroider and beautify the empty bags and to employ them a second time as a matter of charity.
Be welcome, American benefactors, who have prevented our unhappy little country from starving. We shall be eternally grateful to you.”[1]

Mme Pol Boël, Marthe de Kerchove de Denterghem, leidde als erevoorzitster het liefdadigheidswerk in La Louvière.[2]
Zij maakte een toelichting bij de meelzak ‘Bénis soit l’Amerique!’ over het decoreren van de meelzakken “a game of ingenuity. Those that bore inscriptions naturally were the most prized”. Ze vervolgde “American flour sacks have twice nourished our people, once thanks to the American flour and a second time in allowing artists and work girls to be kept alive by the salaries the work brought them.”[3]

Symbool van kleinschalige humanitaire hulp en liefdadigheid
Versierde Meelzakken staan bekend als symbool voor de internationale voedselsteun aan België tijdens WOI. Die voedselsteun was een toonbeeld van humanitaire hulp, door de Amerikanen efficiënt uitgevoerd als ‘economic machine’; in België onder aanvoering van Emile Francqui streng geleid door ondernemers, bestuurders en de heersende klasse, gestuurd door maatschappelijke normen en waarden.[4]

De uitstraling van de versierde meelzakken levert een scherp contrast op.
Versierde Meelzakken zijn zowel voor Noord-Amerika als voor België het bewijs van lokale, kleinschalige, menselijke hulp en liefdadigheid, spontaan ontstaan in de crisissituatie van de Groote Oorlog. Daardoor werden ze een rage.
De meelzakken kwamen uit de harten van de Noord-Amerikanen, die klopten voor België.
De versieringen kwamen uit de harten van Belgische vrouwen, meisjes en kunstenaars, ze hielden moed, opgewarmd door de liefdadigheid van de internationale gemeenschap. Gedreven door de eigen cultuur verleenden ze via de versierde meelzakken kleinschalige, humanitaire hulp aan gezinnen van werklozen, aan krijgsgevangenen in Duitsland, aan weduwen en wezen van omgekomen soldaten.
Daarom zijn versierde meelzakken zakken vol herinneringen.

[1] Castadot, Jeanne, Discours prononcé par Madame Castadot, Présidente de l’œuvre des prisonniers de guerre, le 13 janvier 1916, à l’Hotel de ville de Herstal. Eigen collectie

[2] Le Quotidien, ‘L’Exposition des Arts et Travaux de la Femme, à la Louvière’, 4 september 1915

[3] Boël, Marthe, Story of the American Flour Sacks. Brief, ongedateerd, (circa 1945); behoord bij versierde meelzak ‘Bénis soit l’Amérique’ in collectie HHPLM, West-Branch, Iowa; informatie uit de Hoover Heads blog van HHPLM: ‘Subversive Flour Sacks of Thanks’ van Thomas Schwartz, 6 januari 2016

[4] Nath, Giselle, Brood willen we hebben! Honger, sociale politiek en protest tijdens de Eerste Wereldoorlog in België. Antwerpen: Manteau, 2013

[5] Gay, George I., Fisher, H.H. Public Relations of The Commission for Relief in Belgium. Documents. Volume II. Stanford University Press, Stanford University, California, 1929. Doc. No. 548

11 maart 202015 januari 2023

Humanitaire hulp voor België

Humanitaire hulp voor België kwam onmiddelijk op gang, na de Duitse inval in het land in augustus 1914. Omringende landen vingen Belgische vluchtelingen op.

Duizenden gemeenschappen in Canada, gevolgd door de VS, richtten een Belgian Relief Fund op, waarbij de Belgische consuls initiatieven tot het bijeenbrengen van geld en hulpgoederen mede coördineerden, teneinde de ‘war relief donations’ naar bezet België te versturen. Nationale en lokale kranten in de donorlanden vormden de motor achter de communicatie. De donaties werden accuraat bijgehouden, de kranten publiceerden lange lijsten met namen van de donors, bedragen en goederen, en riepen op tot méér donaties.

De Commission for Relief in Belgium (CRB) ontstond eind oktober 1914 temidden van deze spontane en gedreven hulpacties en groeide uit tot de centrale -particuliere- organisatie voor humanitaire hulp aan bezet België. Orde scheppen en acties coördineren vanuit het hoofdkantoor in Londen zag de CRB als eerste taak. Ze had de medewerking van Groot-Brittannië ontvangen tot doorlaten van de hulpgoederen en Duitsland had verklaard geen door de CRB geïmporteerde producten in België te zullen opeisen. In België bereidde het Nationaal Komiteit voor Hulp en Voeding (NKHV/CNSA) zich voor op de ontvangst van de goederen en de provinciale en lokale distributietaken. De tekorten waren inmiddels door het hele land voelbaar.

“Stuur ons tarwemeel in handzame zakken volgens instructie bedrukt of gestempeld, wij nemen het transport naar België voor onze rekening”, propageerde de CRB in de VS vanuit het kantoor in New York. En het verzocht de leiders van de Amerikaanse staten per staat de hulp te verzamelen, zodat de goederen op een ‘State Ship’ de oversteek van de Atlantische Oceaan konden maken. Met alle publiciteit vandien.

In vier maanden tijd, november 1914-februari 1915, slaagden de diverse organisaties in en buiten België erin hun taken zodanig op te pakken dat in het algemeen gesproken de Belgische bevolking in de minimale, primaire behoefte aan eten en kleding was voorzien.

Waar het geld vandaan kwam
Welke ontwikkeling kende de financiering van de humanitaire hulp?
Het NKHV en de CRB startten de inkoop van goederen met leningen van particulieren, zoals Ernest Solvay, van banken via Emile Francqui, buitenlandse tegoeden van de Belgische overheid; Herbert Hoover verkreeg een lening van de Britse regering.
Vandaar groeide de financiering door tot een complex systeem van leningen, schuldvereffeningen, garanties en subsidies tussen de geallieerde landen België, Frankrijk en Engeland.
Het was ondenkbaar dat de overheid van een neutraal land, zoals de VS, mee financierde aan de voedselhulp voor bezet België, een land in oorlog. Zelfs was er kritiek op de oproepen van de CRB aan de Amerikaanse Staten om mee te werken en het publiek in de VS om geld in te zamelen voor Belgian Relief.
Toen de VS in april 1917 de oorlog verklaarde aan Duitsland veranderde de situatie. Vanaf toen financierde de Amerikaanse overheid met leningen de humanitaire hulp voor België.

De importen van de CRB waren totaal:

De overheidsleningen van de VS, Groot-Brittannië en Frankrijk waren:

Internationale liefdadigheid
Door de inleiding van dit blog zou je de indruk kunnen hebben dat de hulp voor bezet België gefinancierd is door liefdadigheid. Dat is een misverstand. Meer dan 90% van de humanitaire hulp is gefinancierd door overheden. Er zijn wel altijd liefdadige accenten gelegd: de medewerkers van de CRB ontvingen geen salaris, de Amerikaanse spoorwegen vervoerden de zakken meel voor de ‘State Ships’ enige tijd gratis, de Rotterdamse haven stelde de CRB-schepen vrij van havengelden, het CRB-kantoor in Rotterdam mocht vrij gebruik maken van telefoon en telegraaf verbindingen, enz., enz.

Ik citeer Vernon Kellogg, CRB-medewerker en hoogleraar aan Stanford University, Palo Alto, Ca.:
“A glimpse of the great commercial activities involved in de buying and sending of the food: Although much of it, especially in the beginning months of the work, was bought directly by the givers in their various States and regions, some of it in large quantities by committees, as in the case of the special relief ships, and some of it in small quantities by the individual givers, the greater part of the food sent to Belgium has been bought by the New York and London offices by the Commission, which have an elaborate purchasing and shipping machinery.”[1]

Het liefdadige accent van de donaties van het publiek -wereldwijd- aan de CRB is maximaal 10% geweest van de inkomsten die de CRB nodig heeft gehad om haar taken van 1914-1919 uit te voeren.
“The Commission has not, as too widely believed in America, obtained all of the $300,000,000 worth (amounting in quantity to 3 million tons) of food and clothing it has sent into Belgium and North France, by charitable donation from the United States, nor even from the United States plus the rest of the world. Nor has it delivered all this food directly to the 9 1-2 million unfortunate inhabitants of Belgium and Northern France by the immediate hands of its American volunteer members. The total private charity of the world for the relief of Belgium and North France, put into the hands of the Commission as money or direct donations of food and clothing, has amounted to but $30,000,000, of which ten millions have come from the United States, and there have never been more than forty American Commission workers at one time in Belgium and Northern France.”[2]

Versierde Meelzak ‘The Rockefeller Foundation’, geborduurd en naaldkant; collectie War Heritage Institute, Brussel

Dus: $10 miljoen aan publiekdonaties uit de VS met substantiële bijdragen van filantropische instellingen en particulieren als The Rockefeller Foundation (enkele miljoenen dollars), the ‘Miller’s Belgian Relief Movement’ (een half miljoen dollar).

De overige $20 miljoen aan donaties kwam voornamelijk uit de Gemenebest landen: Groot-Brittannië, Canada, Australië, Nieuw-Zeeland: “The great sum received by private gifts from British sources has been chiefly raised by the admirably organized and energetically directed campaign of the British National Committee for Belgian Relief” schrijft Vernon Kellogg.
De motor achter het Britse comité was de secretaries Sir William Goode: “This committee has conducted an impressive campaign of propaganda and solicitations of funds, collecting $12,500,000 with which to purchase foodstuffs and clothing for the Belgian destitute.”

“Propaganda” en “nuisance value”
Ik breng in herinnering de CRB-oproep aan het Amerikaanse publiek in najaar 1914, die ik vanwege mijn focus op de meelzakken beperkt heb geformuleerd tot “Stuur ons tarwemeel in handzame zakken volgens instructie bedrukt of gestempeld, wij nemen het transport naar België voor onze rekening”. De oproep was echter veel breder: “zamel in en stuur ons voedingsmiddelen, kleding en geld voor België”, waarbij het ingezamelde geld lokaal diende te worden omgezet in hulpgoederen, om plaatselijke ondernemers en werkgelegenheid te ondersteunen.

De CRB was een Amerikaans geleide inkoop- en logistieke organisatie en erop gebrand zo efficiënt mogelijk te werken.
Binnen enkele weken hinderden de kleine zendingen met hulpgoederen van het publiek de efficiëntie. Publieke donaties in natura kregen ‘nuisance value’. Vernon Kellogg: “As a matter of fact, the purchase and sending to us of food in small quantities gave us much trouble, and was necessarily a very uneconomical way of handling the matter.”

Branden Little: “The CRB understandably desired to systematize donations and eventually preferred cash gifts rather than randomly donated items, so that it could procure bulk cargoes of grains and other foods, thereby optimizing its shipping capacity and achieving economies of scales with its expenditures.”[3]

Waarom had de CRB dan toch in die beginmaanden ingezet op publieke hulp in natura?
Het antwoord heb ik gevonden in een telegram gedateerd 31 augustus 1915 van Herbert Hoover vanuit Londen, aan Lindon W. Bates, CRB-directeur in New York. Voor mij een relevatie, daarom druk ik het in vette letters af: De oproep aan het publiek, overgenomen door journalisten en breed uitgemeten in de kranten, was propaganda. De CRB had een drukmiddel nodig om de politiek en de strijdende partijen bereid te vinden hulpgoederen voor bezet België toe te laten.

Hoover in zijn telegram: “It appears to me, from the considerable experience which we have now had in all phases of this work, that certain features have developed. We initially appealed foodstuffs for a starving nation, but we have since built up an economic machine by which this is no longer a legitimate undercurrent of appeal and we long since abandoned it everywhere…. The only legitimate, honest appeal which we have the right to make to the public now is for food, money, or clothing for the destitute in Belgium….

In the initial stages in order to bring vividly before the world the right of the Belgians to import foodstuffs, we engaged in a wide propaganda of newspaper publicity. This material had great news value and was freely used and in the main served to create a public opinion in support of the Commission’s objects. This phase is now firmly established, and the material no longer has news value and is no longer received by the press.”[4]

Branden Little zag het tegenstrijdige in het handelen van de CRB als het zoeken naar de balans om de Amerikaanse burgers achter zich te hebben staan: “Fully aware of the insufficiency of private donations to purchase food for millions dwelling in occupied lands, Hoover nevertheless thrived on the volume of small contributions, which he understood were an indication of America’s heart for Belgium.”

September 1915 reorganiseerde de CRB zijn Amerikaanse organisatie en beperkte zich in de oproepen aan het publiek: kleding en geld was nodig ten behoeve van de ‘destitute’ in België. De inzameling van voedingsmiddelen in natura was voorbij.

In het volgend blog De Bevoorrading van België zal ik de relatie leggen met de versierde meelzakken.

[1] Kellogg, Vernon, Fighting Starvation in Belgium. New York: Doubleday, Page & Company, Garden City, 1918 p. 111

[2] Williams, Jefferson and ‘Mayfair’, The Voluntary Aid of America. New York, London: 1918. Het citaat geef ik vanwege het relatieve beeld tussen subsidies en donaties; men baseerde zich op andere totaalcijfers van de CRB-hulp dan Gay en Fisher.

[3] Little, Branden, De humanitaire mobilisatie in de Amerikaanse steden voor de steun aan België, 1914-18. Brussel: Musée et Archives de la Ville de Bruxelles, Cahiers Bruxellois – Brussels Cahiers 2014/1N (XLVI), (p. 127-145)

[4] Gay, George I., Fisher, H.H. Public Relations of The Commission for Relief in Belgium. Documents. Volume II. Stanford University Press, Stanford University, California, 1929. Doc. No. 577, p. 268

29 januari 202026 juni 2025

Rotterdam – blog in English

The outbreak of the war and the German occupation of Belgium made a big impression on the Dutch. The tension caused by the war in the surrounding countries cast its shadow over the country; maintaining neutrality required an enormous effort. The years of mobilization and army readiness were a battle of attrition for the Dutch soldiers.

Thousands of Belgian refugees came across the border and asked for help from the Dutch population. A message in the

Nieuwe Rotterdamsche Courant tells about the provision of humanitarian aid by a Rotterdam women’s committee, with support from the American Rockefeller Foundation, a philanthropic institution with a clear vision: they are willing to help on condition that benefactors are willing to work. And so, 80 Belgian women have started sewing and knitting shirts and underpants:

“In response to the great demand for underwear, some of the ladies in this field have initiated a small-scale trial to get Belgian women to sew for their unfortunate fellow countrymen. That this initial test promises to be a great success is due to the unexpected and incredibly appreciated help of three American gentlemen sent by the “Rockefeller Foundation for War Relief.” Mr. Jenkinson, Dr. Rose and Mr. Bicknell have been commissioned to travel throughout Europe to see where help is most needed. Having arrived in our country, they also found great need here, especially among the Belgian refugees due to the forced inactivity. They are willing to help them if there is a desire to work, and they want to start a test in Rotterdam which, if it succeeds, will be continued throughout the country. If this test fails, they will withdraw their promise.
A committee has been formed, consisting of the aforementioned ladies and Mr. Jenkinson; In a few days, this committee set over 80 Belgian women in the Uranium hotel to sew and knit. With great willingness and gratitude, these women now work for their countrymen; 75 pieces of men’s clothes are delivered per day. 1/3 of this goes to refugees in Rotterdam; 2/3 mainly to the interned Belgian soldiers. All costs of sewing machines, fabric, etc. are borne by the Americans, who thereby indirectly do a great service to the country, and are entitled to great gratitude. The committee sincerely hopes that our city will not lose the high opinion that America has of Rotterdam and that it will show with dignity the confidence it has placed in it.” (NRC January 7, 1915)

The city of Rotterdam played a unique role in the supply of international relief to the Belgian population.
The port of Rotterdam was the place where the Commission for Relief in Belgium (CRB) brought all food supplies with ocean steamers and then transshipped them on inland vessels for transport to Belgium.

The CRB headquarters were located in London and the CRB set up an office in Rotterdam to coordinate transport.

In “A History of the C.R.B.” Tracy B. Kittredge [2] described the history of the CRB in Rotterdam. The CRB representative, the American Captain Lucey and some employees, first moved into the office of Furness & Co. On November 21, 1914, the office moved to its own location at Haringvliet 98.

Mr. J.M. Haak was manager of the office, Mr. Van der Sluys was head of the shipping department and was responsible for the organization of the inland vessels that sailed to Belgium and the handling of the goods in the port of Rotterdam, the Maashaven, to be precise. A transshipment that was usually carried out at record speed. Mr Van den Branden was the Belgian representative of the NKHV / CNSA and was mainly concerned with financial operations. In December 1914 the American C.A. Young followed Captain Lucey as director of CRB Rotterdam.

The office was well organized and efficient and worked at low costs; over the years it grew into an organization of dozens of employees. Mistakes were not made, it formed a strong contrast to the CRB office in Brussels, which sometimes managed to blunder in the execution of business, according to Tracy Kittredge in his historiography.

The Rotterdam Yearbook from 1915-1919 contained a daily chronicle of important events in the city and provides insight into the state of affairs in Rotterdam during WWI. Read here about the arrival of food products for Belgians, noted in the Rotterdam Yearbook:

November 1914:
24 Today, the J. Blockx steamship has arrived from London, carrying a load of food for the Belgians

December 1914:
3 The Thelma steamship arrives from New York with 1740 tons of food for the Belgians.
8 The Denewell steamship from Kurrachee (Karachi, Pakistan) arrived here last night with 6,000 tonnes of food for the Belgians.
18 The steamship Orn arrives from Philadelphia with around 1900 tons of food for the Belgians
20 The steamships Memento from London and Dorie from Halifax arrive here with food for the Belgians
27 Steamship Agamemnon from New York arrives here with food for the Belgians
28 The Neches steamship from New York arrives here with food for the Belgians
29 This afternoon the Maskinonge steamship from New York arrived here with food for the Belgians
30 The Batiscan steamship from Philadelphia arrives here with about 6700 tonnes of wheat for the Belgians.
31 Since 1 January, the Nieuwen Waterweg has welcomed, destined for Rotterdam 7547 ships against 10527 in 1913, thus a reduction of 2980 ships, measuring 3,595,744 tons.

January 1915:
2. The London steamship Lincluden arrives here with food for the Belgians.
8. The Calcutta steamship has arrived here from Halifax with wheat and other food for the Belgians
11. Arriving here with wheat for the Belgians are the steamships: Kentigern from New York, Rio Lages from New Orleans and Ferrona from Philadelphia.
…
December 1915
31. Since January 1, the Nieuwen Waterweg, has welcomed 3760 ships, destined for Rotterdam, measuring 4,224,805 net register tons, i.e. compared to the clearance before the war. The number of incoming inland vessels was 161,604 with a volume of 24,836,418 tons.

Kittredge has provided figures of CRB relief supplies that have been brought to the port of Rotterdam during the first year 1914-1915:
– On November 15, 1914, the first ship with relief supplies arrived: the SS “Tremorvah” with 5,000 tons of foodstuffs, a gift from the Canadian province of Nova Scotia.
– From mid-November 1914 to mid-November 1915, 186 full shiploads and 308 partial shiploads arrived.
– In the first operational year, CRB Rotterdam received a total of 988,852 tons of goods.

If I compare these CRB figures with the figures from in the Rotterdam Yearbook, I conclude that the port of Rotterdam owed several tens of percent of its activity to the transit of goods to Belgium.

The unique role of the city of Rotterdam is personally meaningful to me with regard to my WWI flour sacks research.
I have lived in Rotterdam for 10 years, not far from the port. From the Erasmus University where I studied, we had a view of the Maas and saw ships passing by.
There appears to be little knowledge about the history of the CRB and the decorated flour sacks in WWI. It feels useful to be able to record a forgotten history of the city and the port.

My research shows that the port of Rotterdam is the only location in the world where all flour sacks from WWI have to have been!

Rotterdam was the transport center:
– The sacks of flour were supplied from various North American locations: ports, both on the east and west coast;
– The transit of flour sacks with inland vessels went to different Belgian ports, such as Antwerp, Ghent, Brussels, Liège.

So: every flour sack in WWI traveled through Rotterdam between 1914-1919!

However, the unique place that Rotterdam has occupied as a port in providing assistance to occupied Belgium did unfortunately not result in a collection of any decorated flour sacks in Rotterdam.

Fortunately I was inspired to write this blog about Rotterdam thanks to the start-up of “Glass Blowing Studio Keilestraat” in the Nieuw Mathenesse harbor area between Keilehaven and Lekhaven.

*Glass sack, full of memory. Photo: Selma Hamstra*

For years I had hoped to be able to blow glass in Rotterdam.
Last week was the day: A big “Thank you” to Selma Hamstra, she offered me together with my colleague Yvon Trossèl a pleasant and warm hospitality in her studio. It was a great opportunity to breathe new life into a sack full of memories!

**) Joseph Jean de Pooter is Paul Bekkers’ maternal grandfather, who responded to this blog. De Pooter lived at Nieuwe Binnenweg 274b. In his collection is a list of CRB employees signatures, dated 9/16/1918

Footnotes:
[1] Rency, Georges (Stassart, Albert), La Belgique et la Guerre. I. La Vie Matérielle de la Belgique durant la Guerre Mondiale. Bruxelles: Henri Bertels, Editeur, 1922

[2] Kittredge, Tracy B., A History of the C.R.B., The History of The Commission for Relief in Belgium 1914-1917. London: Crowther & Goodman Limited, Printers, 1918

29 januari 202026 juni 2025

Rotterdam

Het uitbreken van de oorlog en de Duitse bezetting van België maakten in Nederland grote indruk. De spanning van de oorlog in de omringende landen wierp zijn schaduw over het land; het handhaven van de neutraliteit vroeg een enorme inspanning. De jarenlange mobilisatie en paraatheid van het leger was een uitputtingsslag voor de Nederlandse militairen.

Duizenden Belgische vluchtelingen kwamen de grens over en deden een beroep op hulpverlening van de Nederlandse bevolking. Een bericht in de

Nieuwe Rotterdamsche Courant vertelt over het verstrekken van humanitaire hulp door een Rotterdams dames comité, met ondersteuning van de Amerikaanse Rockefeller Foundation, een filantropische instelling met duidelijke visie: ze zijn bereid te helpen op voorwaarde dat de wil tot werken bestaat. Dus hebben 80 Belgische vrouwen zich aan het naaien en breien gezet van hemden en onderbroeken:

‘Bij de groote vraag naar ondergoed hebben eenige dames te dezer stede op kleine schaal een proef genomen om Belgische vrouwen te laten naaien voor hun ongelukkige landgenooten. Dat die aanvankelijke proef een groot succes belooft te worden, is te danken aan de onverwachte en niet genoeg te waardeeren hulp van drie Amerikaansche heeren, gezonden door de ‘Rockefeller foundation for war relief’. De heeren Jenkinson, dr. Rose en mr. Bicknell hebben in opdracht door heel Europa te reizen, om te zien, waar hulp het noodigst is. In ons land gekomen, vonden zij ook hier grooten nood, vooral ook onder de Belgische vluchtelingen door de gedwongen ledigheid. Zij zijn bereid hen te helpen, wanneer van hun kant de wil tot werken bestaat, en zij willen in Rotterdam een proef nemen die, als zij slaagt, over het geheele land zal worden voortgezet. Mislukt deze proef, dan trekken zij hunnen belofte terug.
Een comité heeft zich gevormd, bestaande uit bovengenoemde dames en den heer Jenkinson; dit comité heeft in enkele dagen ruim 80 Belgische vrouwen in het Uranium-hotel aan het naaien en breien gezet. Met groote bereidwilligheid en dankbaarheid werken nu deze vrouwen voor hun landgenooten; per dag worden er 75 stuk mannenkleeren afgeleverd. 1/3 hiervan komt ten goede aan vluchtelingen te Rotterdam; 2/3 hoofdzakelijk aan de geïnterneerde Belgische militairen. Alle kosten van naaimachines, stof, enz. worden gedragen door de Amerikanen, die hierdoor indirect het land een grooten dienst bewijzen, en aanspraak mogen maken op groote dankbaarheid. De commissie hoopt van harte, dat onze stad den hoogen dunk, dien Amerika van Rotterdam heeft, niet zal doen verloren gaan en dat zij zich het in haar gestelde vertrouwen ten volle waardig zal toonen.’ (NRC 7 januari 1915)

De stad Rotterdam heeft een unieke rol gespeeld bij het welslagen van de internationale voedingsmiddelenbevoorrading aan de Belgische bevolking.
De Rotterdamse haven was de plaats waar de Commission for Relief in Belgium (CRB) met oceaanstomers alle goederen aanvoerde en vervolgens overlaadde op binnenvaartschepen voor het vervoer naar België.

Het hoofdkantoor van de CRB was gevestigd in Londen en voor de coördinatie van het transport richtte de CRB een kantoor op in Rotterdam.

In ‘A History of the C.R.B.’ beschrijft Tracy B. Kittredge [2] de geschiedenis van de CRB in Rotterdam. De CRB-vertegenwoordiger, de Amerikaan Captain Lucey en enkele medewerkers, namen om te beginnen hun intrek in het kantoor van Furness & Co. Op 21 november 1914 verhuisde het kantoor naar een eigen locatie aan het Haringvliet 98.

De heer J.M. Haak was manager van het kantoor, de heer Van der Sluys stond aan het hoofd van de ‘shipping department’ en was verantwoordelijk voor de organisatie van de binnenvaartschepen die naar België voeren en de overslag van de goederen in de Rotterdamse haven, om precies te zijn, de Maashaven. Een overslag die veelal in recordtempo werd uitgevoerd. De heer Van den Branden was de Belgische vertegenwoordiger van het NKHV/CNSA en hield zich vooral bezig met de financiële operaties. In december 1914 volgde de Amerikaan C.A. Young Captain Lucey op als directeur van CRB Rotterdam.

Het kantoor was goed georganiseerd en efficiënt en werkte tegen lage kosten; het groeide in de loop van de jaren uit tot een organisatie van tientallen medewerkers. Fouten werden er niet gemaakt, het stond in schrille tegenstelling tot het CRB kantoor in Brussel, dat nog wel eens wist te blunderen bij de uitvoering van zaken, aldus Tracy Kittredge in zijn geschiedschrijving.

Het Rotterdams Jaarboekje van 1915-1919 bevat een dagelijkse kroniek van belangrijke gebeurtenissen in de stad en geeft inzicht in de gang van zaken in Rotterdam tijdens WOI.
Lees hier over de aankomst van voedingsmiddelen voor de Belgen, genoteerd in het Rotterdams Jaarboekje:

November 1914:
24 Heden is uit Londen alhier aangekomen het stoomschip J. Blockx, met een lading voedingsmiddelen voor de Belgen

December 1914:
3 Het stoomschip Thelma komt uit New York hier aan met 1740 ton voedingsmiddelen voor de Belgen.
8 In den afgelopen nacht is het stoomschip Denewell uit Kurrachee (Karachi, Pakistan) alhier aangekomen met 6000 ton voedingsmiddelen voor de Belgen.
18 Het stoomschip Orn komt uit Philadelphia hier aan met ongeveer 1900 ton voedingsmiddelen voor de Belgen
20 De stoomschepen Memento uit Londen en Dorie uit Halifax komen hier aan met voedingsmiddelen voor de Belgen
27 Stoomschip Agamemnon uit New-York komt hier aan met voedingsmiddelen voor de Belgen
28 Het stoomschip Neches uit New York komt hier aan met voedingsmiddelen voor de Belgen
29 Hedenmiddag is het stoomschip Maskinonge uit New York alhier aangekomen met levensmiddelen voor de Belgen
30 Het stoomschip Batiscan uit Philadelphia komt hier aan met ongeveer 6700 ton tarwe voor de Belgen.
31 Sedert 1 Januari zijn den Nieuwen Waterweg binnen gekomen, bestemd voor Rotterdam 7547 schepen tegen 10527 in 1913, aldus een vermindering van 2980 schepen, metende 3.595.744 ton.

Januari 1915:
2. Het stoomschip Lincluden uit Londen komt hier aan met levensmiddelen voor de Belgen.
8. Het stoomschip Calcutta is uit Halifax hier aangekomen met tarwe en andere levensmiddelen voor de Belgen
11. Hier aangekomen met tarwe voor de Belgen zijn de stoomschepen: Kentigern uit New-York, Rio Lages uit New-Orleans en Ferrona uit Philadelphia.
…
December 1915
31. Sedert 1 Januari zijn den Nieuwen Waterweg binnengekomen, bestemd voor Rotterdam, 3760 schepen, metende 4.224.805 netto registerton, d.w.z. Vg van de inklaring vóór den oorlog. Het aantal der ingekomen schepen van de binnenvaart bedroeg 161.604 met een inhoud van 24.836.418 ton.

Kittredge geeft cijfers over het eerste jaar 1914-1915 van goederen die in de Rotterdamse haven voor de CRB zijn aangevoerd:
– Op 15 november 1914 was de aankomst van het eerste schip met hulpgoederen: het SS ‘Tremorvah’ met 5000 ton voedingsmiddelen, een schenking van de Canadese provincie Nova Scotia.
– Van half november 1914 tot half november 1915 kwamen 186 volledige scheepsladingen en 308 gedeeltelijke scheepsladingen aan.
– Totaal ontving CRB Rotterdam in het eerste operationele jaar 988.852 ton aan goederen.

Als ik de cijfers van de CRB afzet tegen de cijfers van december 1915 in het Jaarboekje Rotterdam, maak ik op dat de Rotterdamse haven enkele tientallen procenten van haar bedrijvigheid dankte aan de doorvoer van goederen naar België.

De unieke rol van de stad Rotterdam is voor mij persoonlijk betekenisvol voor mijn onderzoek naar de versierde meelzakken in WOI.
Ik heb 10 jaar in Rotterdam gewoond, niet ver van de haven. Vanuit de Erasmus Universiteit waar ik studeerde, hadden we uitzicht op de Maas en zagen schepen voorbijtrekken.
Er blijkt weinig kennis te bestaan over de geschiedenis van de CRB en de versierde meelzakken in WOI. Het doet me daarom goed nu een stuk vergeten historie van de stad en de haven te kunnen optekenen.

Mijn onderzoek toont aan dat de Rotterdamse haven de enige plaats in de wereld is waar alle meelzakken van WOI moéten zijn geweest!
Rotterdam was het transport centrum:
– De aanvoer van de zakken meel gebeurde vanuit diverse Noord-Amerikaanse plaatsen: havens, zowel aan de oost- als de westkust;
– De doorvoer van de meelzakken met binnenvaartschepen ging naar diverse Belgische plaatsen: havens, zoals Antwerpen, Gent, Brussel, Luik.
Dus: Iedere meelzak in WOI is tussen 1914-1919 via Rotterdam gereisd!

Echter, de unieke plaats die Rotterdam als haven inneemt in de hulpverlening aan bezet België, vertaalt zich niet in het Rotterdamse bezit van enige versierde meelzak.

Gelukkig heb ik inspiratie gekregen voor dit zakkenblog over Rotterdam dankzij de opstart van Glasblazerij Keilestraat in het havengebied Nieuw Mathenesse tussen de Keilehaven en de Lekhaven.

Glazen buidel: Zak vol herinnering. Foto: Selma Hamstra

Al jaren hoopte ik ooit in Rotterdam te kunnen glasblazen.
Vorige week was het zover: met dank aan Selma Hamstra voor de aangename, warme gastvrijheid aan collega Yvon Trossèl en mij. Zij bood me de gelegenheid een zak vol herinnering nieuw leven in te blazen!

**) Joseph Jean de Pooter is de grootvader langs moeders kant van Paul Bekkers, die reageerde nav deze blog. De Pooter woonde Nieuwe Binnenweg 274b. Hij bewaarde een lijst met alle handtekeningen van CRB-medewerkers, dd 16/9/1918

Voetnoten:

[1] Rency, Georges (Stassart, Albert), La Belgique et la Guerre. I. La Vie Matérielle de la Belgique durant la Guerre Mondiale. Bruxelles: Henri Bertels, Editeur, 1922

[2] Kittredge, Tracy B., A History of the C.R.B., The History of The Commission for Relief in Belgium 1914-1917. London: Crowther & Goodman Limited, Printers, 1918

23 januari 202016 mei 2025

Dank van Puers/Flour Canada’s Gift

DANK VAN PUURS

De versierde meelzak ‘Dank van Puers’ ken ik, net als de versierde meelzak ‘Dank van Oppuers’, via de website Europeana.
De plaatsen Puurs en Oppuurs maken deel uit van de gemeente Puurs-Sint-Amands en liggen enkele kilometers ten zuiden van de Schelde in de provincie Antwerpen. Brouwerij Moortgat is hier gevestigd, de brouwer van Duvel, Vedett en De Koninck.

Familie Vertongen

Briefje van moeder Vertongen. Foto website Europeana

De heer Vertongen heeft de versierde meelzak ‘Dank van Puers’ in bezit en doet bij Europeana verslag over zijn familie in WOI. Zijn moeder koesterde de versierde meelzak en schreef er een briefje bij:
“Gedenkenis aan de oorlog van 1914-1918.
De kinderen kregen in de school alle dagen een koek, gebakken van bloem die we kregen van de Canadezen. Veel kinderen kwamen naar school zonder eten”.

Schoolkoek/La Couque Scolaire
De schoolkoek/la couque scolaire, verstrekt door het Nationale Voedingskomiteit, zorgde er in Brussel voor dat álle schoolkinderen, in de ochtend, een koek te eten kregen.
Er werd geen onderscheid gemaakt tussen publieke en privéscholen, het onderwijsniveau, of meisjes- of jongensscholen.
Onderscheid was er wel in de voorwaarden: alleen op de gratis scholen was de koek ook gratis, alle andere leerlingen betaalden voor de koek. De prijs per koek steeg in de loop van de tijd van 5 naar 9 of 10 centimes, terwijl de koek in gewicht afnam van 100 naar 70 gram. Medisch advies was daarom een drank in de vorm van soep, koffie of chocolademelk erbij te serveren. Wetenswaardig daarbij is dat de scholen de koeken geleverd kregen op basis van presentielijsten en leerlingen de koek ter plekke moesten opeten, ze mochten deze niet bewaren. Van misbruik was gebleken: koeken waren doorverkocht en doken op als handelswaar in cafés en bars.

Louis Gille vermeldt op 15 maart 1918[1]:
La couque scolaire
‘Les enfants et jeunes gens des écoles, athénées, collèges, pensionnats, – sans distinction entre établissement officiels et établissements privés ou entre établissements pour filles et établissements pour garçons – jouissent depuis longtemps déjà du bienfait de la couque, – une affriolante couque de farine blanche composée d’une façon particulièrement nutritive, qui leur est remise dans la matinée, généralement à la récréation de 10 heures.

Houssiau en Vreugde vonden aantekeningen over de schoolkoek in het Stadsarchief Brussel[2]:
‘Le corps médical recommande de la manger avec une boisson nutritive, comme le café ou le cacao. Elle diminue considérablement de poids, passant de 100 gr. à 70 gr., à cause des réquisitions de farine et de sucre par l’occupant.’

‘Le contrôle de la distribution de l’alimentation à l’école est de plus en plus réglementé pour éviter tout gaspillage, tout abus et toute dérive. Il s’agit de calculer de manière exacte le nombre de couques à commander par jour, à l’aide de la liste des présences’.

Georges Rency toont in ‘La Vie Matérielle de la Belgique durant la Guerre Mondiale’ een foto met een tafereel op school van kinderen gereed om aan te vallen op de schoolkoek.[3] Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat het een promotionele foto is, want de koeken liggen fraai in stapeltjes geëtaleerd op schalen, de tafels zijn schoon gedekt en bovendien staan er bijna evenveel volwassenen op de foto als kinderen, vooral de aanwezigheid van mannen duidt op een officieel ‘persmoment’.

Rency geeft nog meer inkijk op de promotie van de voedselverstrekking in een foto van de maaltijd van mannen, die zijn teruggekeerd van deportatie naar Duitsland. De tafelopstelling en de ornamenten op de muren laten zien dat deze is genomen op exact dezelfde plaats als de schoolkoek foto. Ook twee staande heren rechts herken ik op beide foto’s.

DANK VAN PUERS – DANK VAN OPPUERS

De versierde meelzak ‘Dank van Puers / Flour. Canada’s Gift.’ heeft een afmeting van 75×50 cm.

De bloemzak heeft qua bewerking in alle opzichten verwantschap met de versierde meelzak ‘Dank van Oppuers’. Ik vermeldde dit reeds als bijzonderheid in mijn blog van 30 december 2019.

Beide meelzakken hebben de originele print aan de ene zijde en op de andere zijde het borduurwerk. Beide zijn afgezet met een brede rand kloskant.

Overeenkomende elementen van het borduurwerk zijn: de banier met tekst ‘DANK VAN…’ in hoofdletters, groene takjes met rode bessen in de vier hoeken, het wapenschild van de genoemde gemeente, de vlaggen van België en de VS, de krans in groene en rode twijgen, de naam België en het jaartal 1915.

Rood, geel, zwart, gestrikt sierlint, gefixeerd in drie knoopsgaten, detail meelzak ‘Puers’, foto Europeana.

De meelzak ‘Dank van Puers’ openbaart de functie van de drie knoopsgaten in de ‘Dank van Oppuers’: er is, als patriottisch teken, een rood, geel, zwart sierlint, van boven gestrikt en naar onder door de knoopsgaten getrokken, ter fixering van het lint.

De meelzak van Oppuers mist het sierlint, maar de knoopsgaten zitten er!

De overeenkomst van de borduurwerken is zo frappant, dat mijn vermoeden is, dat de zakken op dezelfde plaats geborduurd zijn. Ik heb hierover gesproken met Jeanne en Jozef De keersmaecker uit Oppuurs en zij vertelden dat kinderen uit Puurs naar school gingen in Oppuurs als deze school voor hen dichterbij huis was. Zo vermoedden wij dat een meisje uit Puurs en een meisje uit Oppuurs als leerlingen tegelijkertijd de borduurwerken hebben uitgevoerd op de school van de zusters Annonciaden uit Veltem.

De originele bedrukking op de andere zijde van ‘Dank van Puers’ luidt: ‘FLOUR. CANADA’S GIFT.’ De herkomst uit Canada maakt de meelzak ‘Dank van Puers’ onderscheidend van de meelzak ‘Dank van Oppuers’ met als herkomst de staat Wyoming in de VS.

FLOUR CANADA’S GIFT

‘Flour Canada’s Gift’ is een algemene aanduiding voor een Canadese meelzak. Welke herkomst heeft deze meelzak?
Deze is afkomstig van een partij Canadees meel, -20.000 ton -voorradig in Groot-Brittannië, dat het C.R.B. hoofdkantoor in Londen gekocht heeft van de Britse overheid. Lees het blog Meelzakken met Belgische dank aan het ‘Moederland’.

Overigens heeft de Canadese bevolking ook voedselhulp verleend aan België. Canada maakte deel uit van het Britse Rijk en was daarom direct militair betrokken in de oorlog. Het hele land organiseerde hulpacties voor de eigen militairen, hun gezinnen en andere oorlogsgetroffenen, zoals de Belgische bevolking.

In september 1914 vormden Belgische ingezetenen in Canada een ‘Central Executive Committee of the Relief Work for the Victims of The War in Belgium’ met zetel in Montréal. De Gouverneur-Generaal van Canada was beschermheer van het comité. [4]
President van het comité was de heer Maurice Goor, Belgisch Consul-Generaal in Ottawa, vice-president was C.I. de Sola, Belgisch Consul in Montréal, ere-penningmeester was de heer Hector (Henri) Prud’homme, bankier.

De oproep aan de Canadese bevolking luidde: “The most suitable contribution in kind would be clothing of every description, new or old, for men, women and children, blankets of wool or cotton, shoes, flour, oatmeal, sugar, dried fruits, dried vegetables, etc.” (De meest geschikte bijdrage in natura is kleding van elk formaat, nieuw of oud, voor mannen, vrouwen en kinderen, dekens van wol of katoen, schoenen, meel, havermout, suiker, gedroogd fruit, gedroogde groenten, enz.)

En over ingezameld geld: “…contributions in money were to be employed for the purchase of goods in Canada…” (‘bijdragen in geld zijn bedoeld voor de aankoop van goederen in Canada.’)

De inzamelingen waren succesvol. De centrale overheid van het Dominion Canada doneerde $50.000; overheden van de provincies deden ook mee: Alberta schonk 5.000 zakken meel; Saskatchewan $5000; Winnipeg $24.400; British Columbia $5.000; Manitoba $5000, ook Nova Scotia en de vele Belgian Relief Committees volgden met sommen geld en goederen. Na verscheping vanuit Halifax naar de haven van Rotterdam coördineerde de Commission for Relief in Belgium (CRB) de overslag van goederen naar bezet België.
Eenmaal in België associeerde de bevolking de Canadese zakken meel met ‘Amerika’. Vandaar dat de borduursters vanuit hun Belgische, vaderlandse plicht tot decoratie Amerikaanse vlaggen op Canadese meelzakken borduurden.

Onder de titel ‘Purchase of Goods with the Money received by the Central Executive Committee’ (Aankoop van goederen met het geld ontvangen door het Centraal Uitvoerend Comité) verklaart het Comité een aparte commissie te hebben benoemd onder voorzitterschap van de heer R. Dale, voormalig president van de Handelsraad in Montréal, die verantwoordelijk is voor alle aankopen die gemaakt worden met het ingezamelde geld.

De penningmeester, H. Prud’homme, legt in zijn verslag van 5 februari 1915 verantwoording af over de periode van september 1914 tot 5/2/1915:
Het ingezamelde geldbedrag dat het Centrale Uitvoerende Comité heeft ontvangen is bijna $500.000. Daarvan heeft het inkoopcomité $350.000 aan voedingsmiddelen gekocht: voor $300.000 aan ongemalen tarwe en $18.000 aan meel, verpakt in 7000 zakken.[5]

Waar deze zakken meel gekocht zijn en hoe ze bedrukt zijn, is mij niet bekend. Volgens het rapport van Prud’homme is het merendeel, namelijk 6000 zakken met meel, verscheept naar Rotterdam met de oceaanstomer SS Dorie: vertrek Halifax op 28 november, aankomst Rotterdam 19 december 1914.
Het schip Tremorvah vervoerde eerder al 500 zakken meel naar Europa, vertrek Halifax op 29 oktober, aankomst Rotterdam op 16 november 1914.

De Canadese meelzakken zullen overgeslagen zijn in de Rotterdamse haven en vóór Kerstmis 1914 gedistribueerd zijn in België.

Toen het versieren van meelzakken in het voorjaar van 1915 in België op gang kwam, zijn er tientallen meelzakken met de bedrukking ‘FLOUR. CANADA’S GIFT.’ uitgekozen om te bewerken.

Nu, honderd jaar later, zijn minimaal 9 versierde meelzakken met deze bedrukking in Belgische collecties te bewonderen, een is onbewerkt, twee zijn geborduurd en 6 zijn beschilderd. Drie meelzakken beschreef ik in het blog ‘Meelzakken in Dendermonde‘. Het In Flanders Fields Museum verwierf een beschilderde meelzak in een fraai Art Nouveau houten kader, beschreven in het blog: Art Nouveau kunstwerken voor Mariette en Louisa Van Brussel.

Het vzw Kantcentrum Brugge ontving een schenking van een versierde meelzak ‘FLOUR. CANADA’S GIFT.’ Het Kantcentrum Brugge toonde de geborduurde meelzak tijdens de gelegenheids-tentoonstelling ‘War Lace, oorlogskant uit WOI’ in 2020.

Er is een foto van de bedrukking op een zak, geborduurd en getransformeerd tot jurkje, geshowd door een blij meisje met dikke boterham in de sneeuw. Ik ben de heer Daniël Vanacker, auteur van ‘Het 14-18 Boek. De kleine Belgen in de Grote Oorlog’ zeer erkentelijk: hij stuurde me deze foto en gaf informatie over de organisatie van de Canadese hulpverlening.

In de collectie van het Herbert Hoover Presidential Library-Museum, West-Branch, Iowa, VS (HHPLM) heb ik 18 versierde meelzakken met de originele bedrukking ‘FLOUR. CANADA’S GIFT.’ geteld.

Jules Van Cromphout, ‘Brabant Commune de Gaesbeek Egmont’s Castle, J.V.C. 1916’, (recto). Bloemzak ‘Flour. Canada’s Gift. O’, (verso). Katoen, beschilderd.
Jules Van Cromphout (°Anderlecht 19-06-1851 +Gaasbeek 24-02-1917) was destijds burgemeester van de gemeente Gaasbeek, zijn woning was het Kasteel van Gaasbeek. Collectie HHPLM 62.4.104. Foto’s: Annelien van Kempen, 2022

Collecties bloemzakken in Canada versierd in België
In Canada zelf zijn tot heden twee in België versierde, Canadese meelzakken tevoorschijn gekomen in het Manitoba World War One Museum in Pilot Mound, Manitoba, plus twee Amerikaanse meelzakken in het Canadian War Museum in Ottawa, Ontario.

Inhoudsopgave blogs Canadese meelzakken
Meer blogs over de Canadese meelzakken:
Canadese meelzakken en de gigantisch opgeblazen ‘Hulde aan Amerika’

Lake of the Woods Milling Company, Keewatin, Kenora, Canada

Canadese bloemzakken met Belgische dank aan het ‘Moederland’

Eén miljoen zakken meel uit Canada voor Groot-Brittannië

Voetnoten:

[1] Gille, Louis, Cinquante Mois d’Occupation Allemande IV 1918. Brussel: Librairie Albert Dewit, 1919: 15 maart 1918, p. 149-150

[2] Houssiau, Jean, Vreugde, Christian, Les écoliers bruxellois pendant la Première Guerre mondiale. Cahiers Bruxellois-Brusselse Cahiers 2014/IF (XLVI) p. 41-54

[3] Rency, Georges (Stassart, Albert), La Belgique et la Guerre. I. La Vie Matérielle de la Belgique durant la Guerre Mondiale. Bruxelles: Henri Bertels, Editeur, 1922

[4] Castell Hopkins, J., Canada at War 1914-1918. A Record of Heroism and Achievement. New York: Georges H. Doran Company, 1919, p. 252, 253

[5] Prud’homme, H., Relief Work for the Victims of the War in Belgium. Report on donations received and shipments made to Belgium since the Work was started up to February 5th, 1915. Montréal, February 5^th, 1915
Zie ook: Prince, Brice, Le Canada et la solidarité internationale à la Belgique (1914-1921). L’Œuvre de Secours pour les Victimes de la Guerre en Belgique. In: Revue Belge d’Histoire Contemporaine, LIV, 2024, 1-4.

30 december 20192 maart 2022

“Thanks from Oppuers”

The Europeana Collections website 1914-1918 put me on the trail of this unique photograph of two young, Belgian embroiderers, plus two decorated flour sacks in a private collection [1].

In the online contribution “Oscar De Keersmaecker from Oppuurs”, his son Jozef talks about his father’s experiences as a soldier in WWI and the burning down of his father-in-law’s mill in 1914. Jozef De keersmaecker is Honorary Alderman of Oppuurs, he is also a writer of historical books, including the “History of Oppuurs 1311-2003”.

This story “Thanks from Oppuers” (“Oppuers” is the old spelling of “Oppuurs”) brings together a Belgian and an American mill.

Oppuurs, part of the municipality Puurs-Sint-Amands, is located in the province of Antwerp. I traveled there in November, Mr. and Mrs. De keersmaecker-Verbruggen were so kind to welcome me in their home to study the decorated flour sacks and shared with me the accompanying family stories.

The mill of Oppuurs was originally a wooden grain windmill, which was founded before 1508. In 1887, miller Petrus Edmond Verbruggen inherited the mill from his deceased wife. Verbruggen remarried Maria Rosalia Van Der Linden; when he died in 1907, he left the mill to his wife and children.

In the meantime, during a storm in 1898, the standard mill had been toppled, but had been rebuilt in 1901 as a “belt mill” with a fairly high base, grounded on a slope. After the outbreak of the First World War, fate struck again. The Belgian army set fire to the mill: the mill would obstruct the view from the Bornem fort of the advancing German troops; and if they would advance, the mill could not serve as a lookout post for them.

The mill was never rebuilt on the spot, the only thing that reminds us today is the mill well. [2]

The miller’s family Verbruggen went with the times, in 1917-1918 they founded a new steam mill at Oppuurs station. After years of back and forth, the Belgian state eventually paid compensation for the destruction of the mill.

A lot of needlework has been done in the family of Rosalie Verbruggen-Van Der Linden. The girls went to school in Oppuurs and were educated by the nuns of Annonciaden from Veltem; by far the majority of people in the village owe part of their upbringing to these nuns.
A lace school was founded in 1912.

Pupils of the lace school in 1912. Image: History of Oppuurs 1311-2003

Antoinette and Irena Verbruggen made a diptych on flour sacks with the image of the family mill in operational and destroyed condition: “Praise and Thanks Oppuers 1914” and “America Relief in Need 1915”. It was hemmed with a wide strip of lace and decorated with band and brushes. It must have been a colorful needlework.

The girls proudly showed their work in the photo. On the back of the photo is written: ”L. Irène Verbruggen, R. Antoinette Verbruggen, sisters, aunts of Jeanneke Verbruggen. These sacks were a memento as a thank you for the American help. They are flour sacks and are owned by the Verbruggen family.”

Unfortunately, it is not known whether the decorated flour sacks on the photograph have been preserved.

The entire Verbruggen-Van Der Linden family was portrayed during the photo session, nine children were still alive. The two boys, Modest and Frans, are on the left and right of their mother Rosalie; they would continue the business. Irena and Antoinette would later enter the monastery as nuns.
Sister Rozalia, daughter of Our Lady of the Sacred Heart, Antonia Verbruggen (Oppuurs 1898.06.27 – Rumst 1989.07.07) was professed in Opwijk on August 25, 1929.
Her sister Irena Verbruggen (Oppuurs 1893.06.19 – Ternat 1984.03.09) entered the Ursuline sisters in Mollem on August 16, 1917 and took her perpetual vows there on October 21, 1925; her name was Sister Edmond.
Two other sisters Verbruggen, Maria and Louise, became teachers with permanent appointments at the elementary school in Oppuurs.

Decorated flour sack “Koene Held” (Valiant Hero), 1914-1916

There are two well-preserved flour sacks in the family. After the death of Frans Verbruggen, his eldest daughter Jeanne and her husband Jozef De keersmaecker dicovered the sacks at his home.

I have written about one of these decorated flour sacks before, in my blog “Verwondering over een Koene Held” (“Marvel of a Valiant Hero”).

“Dank van Oppuers” (Thanks from Oppuers) is written in capital letters on the flour sack from Wheatland Roller Mill Co. in Wheatland, Wyoming, USA. The sack “Belgian Relief Flour” arrived in Belgium in March 1915 through the relief campaign “The Miller’s Belgian Relief Movement 1914-15” from the Northwestern Miller, the magazine of American millers in Minneapolis [3].

In the fall of 1914, the people of the state of Wyoming raised money for the needy Belgian population. To contribute to the Miller’s Belgian Relief Movement flour was purchased from the Wheatland Roller Mill Co., as reported in the relief effort Report.

The flour mill existed from 1897 to 1931 [4]. The town of Wheatland commemorates the history of the mill to this day with a mural in the city center, applied in 2017 by the “Platte County Art Guild”.

The steamer “South Point” transported a load of 6200 tons of relief goods for a value of $ 500,000 from Philadelphia to Rotterdam. The ship arrived safely in the port of Rotterdam on 27 February 1915, where the sacks of flour were immediately loaded on inland vessels and shipped to Belgian ports. A number of barges sailed to Antwerp; hence the flour would be distributed to Oppuurs.

Empty sacks will have been handed over to the Annonciaden Sisters’ Monastery School in Oppuurs, where the schoolgirls processed the flour sacks in class as part of their needle training.

On the unprinted side of the flour sack, first a design would have been made and the pattern drawn, in some places you can still see blue lines on the canvas. The embroidery is meticulously executed, as well as the wide lace border, see the appendix with the complete inventory of the flour sack.

Remarkable are:

The three buttonholes
The year “1915” as the year of decoration, instead of a timeline 1914-1915
Europeana Collections 1914-1918 mentions the contribution of Henri Vertongen including the image of a correspondingly decorated flour sack with “Thanks from Puers”. See my blog of January 23, 2020.

Jeanne and Jozef De keersmaecker-Verbruggen

My warm thanks go to Jozef De keersmaecker and his wife Jeanne Verbruggen. She is the granddaughter of Rosalie Verbruggen-Van Der Linden and has always known her grandmother as an independent, decisive woman. Jeanne’s aunts, who became nuns as adults, embroidered the dyptich of flour sacks with the mills when they were schoolgirls.
Who knows they and the other sisters Verbruggen may also have worked on the two flour sacks preserved by their brother Frans.

ADDITION November 5, 2021

In the collection of the Hoover Institution Archives at Stanford University, the Ben S. Allen Collection contains a flour sack “Belgian Relief Flour Pillsbury Flour Mills“, donated by the local Oppuers relief committee. The members of the committee have placed their signatures under the photos of King Albert I and Queen Elisabeth.

Detail of the signatures, embroidered, flour sack relief committee Oppuers/Pillsbury Flour Mills; Coll. HIA

Detail of the lion, embroidered, flour sack relief committee Oppuers/Pillsbury Flour Mills; Coll. HIA

Between them an embroidered lion is staring a bit dejectedly. The US and Belgium flags and the Oppuers coat of arms are embroidered; a wide strip of lace forms the edge decoration. ‘M.Mees’ is the signature of the embroiderer. Maria Josepha Isabella Mees ( Oppuurs 1901.02.08 – Beerse 1976.12.06) was 14 years old when in 1915 she applied the decorations for the relief committee to the flour sack. She was the daughter of the municipal teacher Jan Mees and Maria Van Assche. Later Maria Mees married Dirk Vancoppenolle (Essen 1895.05.20 – Beerse 1978.08.21); he was a doctor in Germanic philology, a teacher at the Royal Athenaeum.

Evelyn McMillan reports about Benjamin S. Allen: “he was a Stanford University graduate, a friend of Hoover’s, an American journalist based in London, and helpful in writing about the situation in Belgium during the war to tell the world what was going on and what was needed”. Writing for the Associated Press, Allen was CRB delegate from October 1914 until the end of CRB’s operations.

Flour sack (recto) donated by members of the local relief committee Oppuers. (Belgian Relief Flour Pillsbury Flour Mills Co.) Signatures of Lauwers, M. Verbruggen, J. Mees, Theyskens, J. Van Assche, Fr. Van Damme, E. Willocx, J. Slachmuylders, H. Stevens, J. Hulsbosch. Embroiderer “M. (Maria) Mees”. Coll. Hoover Institution Archives, Benjamin S. Allen collection. Photo: EMcM through HIA staff

The members of the Oppuers relief committee were: Frans van Damme, Schepene on-duty Mayor (chairman); Jan Mees, Schepene; E. Lauwers; J. Slachmuylders; J. Hulsbosch; H. Stevens; Ed. Willocx; Alberie Theyskens, curate in Oppuers, (secretary treasurer); Joseph Van Assche, rentier; Modeste Verbruggen, miller.

Flour sack (verso) relief committee Oppuers, Belgian Relief Flour Pillsbury Flour Mills Co. Minneapolis, Minn. Coll. HIA. Photo: EMcM through HIA staff

Thanks to:
– Evelyn McMillan for making the flour sack photos available in the Ben S. Allen Collection at HIA;
– the members of the Facebook group Lizerne Trench Art (LTA), Jorn van Bulck and Ingo Luypaert, for their help in identifying the names of the Oppuers relief committee;
– Bart Palmans of Heverstam, Historical Collecting Circle Sint-Amands;
– Hubert Bovens, Wilsele, for the search for biographical information;
– Patricia Quaghebeur of KADOC, Louvain, for the biographical details of Sister Edmond/Irena Verbruggen.

Footnotes:

[1] The decorated flour sacks “Dank van Oppuers” and “Koene Held” have been on display to the public at Heemkundige Verzamelkring (“Historical Collecting Circle”) Sint-Amands HeverStam during the exhibition “The face of the Great War” in 2018

[2] The history of the mill of Oppuurs is described in the Molendatabase.EU: see the collection “Lost Belgian Mills”

[3] See also my blog / article “A Famous Flemish Flour Sack in The Land of Nevele” of 25 October 2018

[4] More about the history of Wheatland Roller Mill Co. in the book by Starley Talbott, Platte County. Images of America. Charleston SC: Arcadia Publishing, 2009