EenMaal AnderMaal
In het tv-programma EenMaal AnderMaal[1] van presentatoren Jacques Vermeire en Axel Daeseleire is een versierde meelzak van WO I geveild.
Jacques Vermeire ging op pad met Celine Van Ouytsel, Miss België 2020, en liep op een brocante markt tegen iets bijzonders aan.
– American Indian… Wauw, ja, Wat is hier de achtergrond van?
– Dat zijn Amerikaanse zakken…
– Hier hebt u het karakteristieke profiel van een Sioux.
– En wat is uw prijs?
– Ik vraag 100 euro.
– En wat is uw ultieme prijs? Omdat…
– Omdat ik u ken?
– Normaal 90 euro. Voor u 80.
– 80 ja, ja.
– Verkocht
Restaurator Noortje Cools neemt de meelzak onderhanden. Ze haalt het doek uit de lijst en werkt aan het weghalen van de vouwen door de stof te vlakken met gewichten.
Ze legt uit dat strijken beslist niet moet, warmte en vocht zijn slecht voor dit textiel, de kleuren van het borduurwerk zouden kunnen gaan afgeven, de borduurgarens kunnen gaan ‘bloeden’.
Proper en in een ruime, nieuwe lijst waarin de complete meelzak tot haar recht komt, staat het borduurwerk opgesteld voor taxatie bij het veilinghuis in Gent.
– Dit is curieus. Jacques, wat is het verhaal hierachter?
– Dat zijn meelzakken
– ‘Flour’, ik zie het, ja.
– In de Eerste Wereldoorlog
– Het is niet makkelijk te prijzen.
– Nee?
– Er is onlangs in Amerika eentje geveild en die zat rond 150 dollar.
-Het gaat om het verhaal. De meeste verzamelaars zitten in België.
-Dus wij gaan uit van een schatting, we geven jou wat winst, van 300 à 500 euro.
Op de avond van de veiling is de geborduurde bloemzak een blikvanger. Axel Daeseleire geeft toelichting aan zijn maat Andy Peelman.
– Weet je wat dat is?
– Een vlag van de indianen of zoiets? California…
– Dat is een meelzak die opgestuurd is naar hier.
– En uit dank naaiden mensen dat als een soort broderie helemaal vol en stuurden ze dat terug uit dank.
– Och? Mooi verhaal.
– Prachtig verhaal
– Dat verhaal gaat de prijs maken.
Veilingmeester Loeckx start de veiling.
– Het volgende lot is een collector’s item.
‘De Amerikaanse bloemzak uit de Eerste Wereldoorlog’
– Voor deze lijst zou ik graag aan 200 euro starten.
Axel: – Oeps.
– 200 euro zou moeten gehoord zijn. Volledig handwerk.
– Voor de collectioneurs.
– Ook in de States zou daar interesse voor zijn.
– Wie zegt er 200 euro? Zijn er amateurs aan 200?
– We zakken wat lager, naar 150 dan.
– Zijn er geïnteresseerden aan 150 euro?
– Op zich een uniek werkje. 150 euro, voor wie?
– 150.
Celine:- Niemand wil dat.
– Geen interesse aan 150?
– We zakken naar 100 euro. 100 euro.
– Wordt verkocht. Niemand meer dan 100?
– 110 voor meneer. 110 heb ik hier voor mij.
– 100. Iedereen voldaan op 110? Goed nagedacht op 110? Niemand meer?
Celine: – Die gaat daar veel op pakken.
– Dan verkopen we dat aan meneer.
– Eenmaal, andermaal. Verkocht op de tweede rij.
Jacques Vermeire en Celine Van Ouytsel zijn teleurgesteld.
Celine: – Ik snap het niet meer, hoor.
Andy: – Je hebt toch winst gemaakt?
Celine: – Ja.
Andy: – Da’s toch goed?
Celine verzucht: “Maar da’s meer waard!”
De waarde en emotie van een meelzak
In de volksmond heet het dat de Amerikaanse zakken versierd zijn met handwerk en beschilderd zijn om terug te worden gestuurd uit dank.
De werkelijke geschiedenis is anders.
* De bedoeling van de Amerikanen was dat de katoenen zakken waarin zij het meel verpakten, zouden worden hergebruikt voor (onder)kleding en huishoudtextiel. Er is dan ook veel kleding in België gemaakt, en ter beschikking gesteld van armlastige gezinnen. Zoals dat gaat bij kleren, zijn er na honderd jaar slechts enkele stuks van bewaard gebleven.
* De versierde meelzakken, getransformeerd tot huiselijke sierobjecten, zoals kussenhoezen, tafelkleedjes, theemutsen, schorten, etuis, tassen, enz. zijn meestens in België gebleven en hier verkocht. Voor het goede doel: ‘de weldaad van de meelzak’![2]
* Ja, ook de versierde zakken die teruggestuurd zijn naar Amerika, zijn daar verkocht voor het goede doel: nieuwe hulpverlening aan België.
De waarde in 1915
Succesvolle verkooptentoonstellingen zijn doorheen België georganiseerd, voornamelijk in 1915 en begin 1916. Prijzen varieerden van 4 francs voor een originele, onbewerkte zak, tot 20 – 50 francs voor een versierd exemplaar, afhankelijk van de naam en ervaring van de handwerkster en de door haar gebruikte technieken. Er werden duizenden francs opgehaald door de verkoop.
De opbrengst van de meelzakkenverkoop was toen – net als bij EenMaal AnderMaal – ook voor jongeren: duizenden kinderen verloren hun vader in de oorlog, duizenden jongens, opgeroepen als soldaat, werden krijgsgevangen gezet in Duitsland; gevlucht naar Nederland zaten ze opgesloten in interneringskampen; ook werden ze verplicht tewerkgesteld in Duitsland.
Voor wezen en weduwen, krijgsgevangenen en kinderen en volwassenen berooid door de oorlogsomstandigheden, voor het eigen Belgische volk hebben de borduursters en de kunstenaars de bloemzakken versierd.
Gegoede Belgische burgers waren geïnteresseerd en gemotiveerd om te bieden op de textiele herinneringen aan de Amerikaanse voedselhulp en financierden door hun aankopen op hun beurt de hulp aan hun eigen landgenoten.
De waarde nu
In hedendaags geld uitgedrukt waren de verkoopprijzen van toen naar schatting 25 euro voor een originele, onbewerkte zak en tussen de 125 en 300 euro voor een versierde meelzak met borduursels, kant en naaiwerk.
Met de marktprijs van 80 euro en de veilingprijs van 110 euro voor de Sperry Mills American Indian meelzak bij EenMaal AnderMaal blijkt er weinig prijsontwikkeling te zijn geweest tussen toen en nu.
Wat is dan de eigenlijke waarde van de meelzakken?
Dat is toch niet in geld uit te drukken? De echte waarde zit in ‘de emotie van de meelzak’![3].
Versierde meelzakken van WO I zijn zakken vol herinneringen!
Herinneringen aan de inspanningen van duizenden mensen in binnen- en buitenland die werkten aan hulp voor medemensen in nood. De grootouders en overgrootouders van de tv-programmamakers zullen er ook herinneringen aan hebben.
Jacques, Celine, Axel en Andy, bedankt voor jullie verhalen. Da’s veel meer waard!
De bewerking van de meelzak
Graag geef ik wat achtergrond over de bewerking van deze meelzak, gezien op de beelden van het tv-programma.
Omdat er onbewerkte meelzakken ‘Sperry Mills American Indian’ bewaard zijn gebleven, is vast te stellen welke transformatie de originele meelzak heeft ondergaan. Zie mijn blog: Sperry Mills – American Indian – California.
De maker van de decoratie tornde eerst de zak open, dit is zichtbaar door de verticale lijn van gaatjes in het doek. Vervolgens beschilderde zij de originele print op de zak, waarna ze aan het borduurwerk begon. Zij gebruikte voornamelijk garens in de Belgische kleuren rood, geel, zwart, respectievelijk de Amerikaanse kleuren rood, wit, blauw – een daad van patriottisme. Aan de verentooi voegde ze glazen kralen toe.
De jaartallen 1914-1915 zijn toegevoegd door de borduurster – dit toont aan dat de versierde meelzak is gemaakt in 1915.
Er is geen signering door de maakster. Waarschijnlijk heeft ze haar naamkaartje vastgenaaid aan het doek, maar is dit in de loop van de tijd los- en kwijtgeraakt.
De zak draagt geen stempel van een voedingskomiteit of het Comité National de Secours et d’Alimentation (CNSA) of de Commission for Relief in Belgium (CRB). Wel is er een rood stempel met tekst in de buitencirkel ‘Sacs Américains, Bruxelles, Rue de l’Hôpital 11’. Het midden is slecht leesbaar ‘…au profit de…’.
Zou dit een particulier initiatief zijn geweest in Brussel om Amerikaanse zakken te bewerken en te verkopen voor het goede doel?!
[1] EenMaal AnderMaal is een programma van de Belgische commerciële televisiezender VTM. Jacques Vermeire en Axel Daeseleire vormen ieder een duo met een bekende gast en schuimen rommelmarkten, antiek- en brocantewinkels af op zoek naar bijzondere stukken. Met de op de kop getikte goederen trekken ze naar het atelier van Noortje en Ans Cools voor onderhoud en restauratie van de items. Daarna worden de objecten voor het goede doel – het Jongerenproject JEZ! (www.jezofficial.be) – geveild bij veilinghuis Loeckx Antiques te Gent.
De versierde meelzak is geveild in aflevering 2, seizoen 2, uitgezonden op donderdag 9 februari 2023. Jacques Vermeire vormde een duo met Celine Van Ouytsel, Axel Daeseleire met Andy Peelman.
[2] Ik schreef het artikel ‘De weldaad van de meelzak’ voor het Jaarboek 2020 van het In Flanders Fields Museum in Ieper. Het museum heeft twee bloemzakken ‘Sperry Mills American Indian’ in de collectie, een onbewerkt exemplaar en een beschilderd, geborduurd paneel in een uniek kamerscherm.
[3] Titel met dank aan Marc Dejonckheere te Zonnebeke. Wij schreven als duo het artikel ‘De emotie van de meelzak. Nederlandse Annelien van Kempen voert onderzoek naar versierde meelzakken uit WO I’ voor het tijdschrift van Vrienden van het In Flanders Fields Museum, VIFF Magazine no. 70, 2019