De versierde meelzakken in WO I van het Madame Vandervelde Fund springen er voor mij uit. Het maakt me blij te weten dat er een vrouw is geweest die met overtuiging de bevolking van België te hulp is gekomen. Die vrouw is Lalla Vandervelde-Speyer (ºCamberwell, Engeland, 4 april 1870 – †Putney, Engeland, 8 november 1965). Zij is een van de zeer vele vrouwen die vastberaden werkten aan haar doel: zorg voor hulpbehoevende Belgische landgenoten. Ook haar versierde meelzakken vertellen het verhaal van liefdadigheid, dankbaarheid en voedselhulp.
Dit is deel 1 van een serie van drie blogs.
(Lees hier mijn blogs: Madame Vandervelde Fund 2 en Madame Vandervelde Fund 3)
Charlotte Helen Frederica Maria Speyer was geboren Britse, stammend uit een welvarende, joodse familie. Haar ouders waren Duits van geboorte en vestigden zich na hun huwelijk in 1869 in Engeland, waar vader Edward Antoine Speyer zich al eerder in 1859 bij zijn oudere broer Carl had gevoegd in een zeer succesvol bedrijf dat fournituren importeerde.
Lalla kwam als 16-jarige tiener naar Brussel om haar opleiding te vervolgen. Zij trouwde met de Belgische mijningenieur Ferdinand Kufferath (ºSint-Joost-ten-Noode 28.07.1855 – †Schaarbeek, eind 1920) in Reigate, Surrey, UK, op 19 januari 1892 en zou in België blijven wonen. Op 3 januari 1901 werd de scheidingsakte van haar eerste huwelijk opgemaakt. Ze hertrouwde op 15 februari 1901 in Fulham, Londen, met de Belgische, socialistische politicus Emile Vandervelde (ºElsene 25.01.1866 – †Brussel 27.12.1938).
Toen in augustus 1914 de oorlog uitbrak en Duitsland België bezette was Lalla Vandervelde genoopt, samen met haar echtgenoot die tot Minister van Staat werd benoemd, haar nieuwe vaderland te verlaten.
In Brussel
Lalla was 44 jaar en in de kracht van haar leven. Haar naam als ‘Madame Emile Vandervelde’ dook op in ‘L’Œuvre des femmes bruxelloises’ als een van de presidentes, naast de dames Henry Carton de Wiart en Paul Hymans, aan wie Koningin Elizabeth verzocht de zorg op zich te nemen van kinderen van militairen die met het leger ten strijde waren getrokken. De vice-presidentes waren de dames Brassine, Leroy, Prosper, Poullet, Paul Vandervelde en Philippson-Wiener. De Koningin was beschermvrouwe van de organisatie.[1]
De werkervaring van Lalla voor de socialistische beweging, haar activiteiten voor de suffragette beweging en haar volstrekt autonome aard, leidden tot onmiddellijk slagvaardig handelen in de crisissituatie van de eerste oorlogsweken.
Ze publiceerde in de krant Le Soir dit advies aan vrouwen die zich nuttig wilden maken.[2]
‘Pour celles qui veulent aider
Une excellente letter de Mme Vandervelde:
De nombreuses femmes et jeunes filles m’écrivent depuis quelques jours pour me demander conseil sur la manière de se rendre utiles en ces jours angoissants.
Les ambulances sont pleines de femmes de bonne volonté, mais il en reste beaucoup qui ne demandent qu’a être utiles à leur pays. Je voudrais, comme il m’est impossible de répondre à chacune d’elles individuellement, leur donner le conseil de coudre des chemises d’hommes en quantité, des robes d’enfants, de tricoter des chausettes, etc.
Les blouses bleues de gardes civiques aussi, dont la confection est urgente, se trouvent découpées, toutes prêtes à être cousues, 3 Rue de Louvain, à l’un des bureaux du ministère. En y allant de ma part, on en donnera bien volontiers à toutes celles qui en feront la demande.
Que des groups d’amies se forment: que l’une d’elles prenne un livre et en fasse la lecture à ses amies. Pas de lecture émollientes. Nous sommes dans une phase de l’héroisme et les femmes, les mères et les futures mères ne doivent pas se laisser aller à leur émotion.Par le calme et le sang froid, elles peuvent rendre en ce moment de précieux services. Que lire? L’Histoire de France de Michelet; L’Histoire de Belgique, de Pirenne; La Légende des Siècles, Les Forces tumultueuses, d’Emile Verhaeren, etc. Je notes ces quelques titres en hâte, mais chacune trouvera dans ses souvenirs, de belles pages qui l’ont déja aidée à supporter les contre-coups de l’existence.
Lalla VANDERVELDE
P.S. – Je supplie les marchands de cigares et de cigarettes et les particuliers de bonne volonté de m’envoyer de quoi fumer pour nos soldats, troupiers et blessés. S’ils pouvaient se faire une idée de la joie de nos braves quand on leur apporte de quoi fumer, je suis sure que ma maison serait trop petite pour contenir tout ce qu’on m’enverrait.
Naar Amerika
Lalla Vandervelde was nog in Brussel toen ze dit advies voor de vrouwen schreef. Twee weken later moest ze vertrekken om uit handen te blijven van de oprukkende Duitse troepen en nam ze de wijk naar Antwerpen. Ter plekke ontstond het plan naar Amerika te reizen om hulp te gaan vragen aan de vrouwen daar. De Amerikaanse reporter Edward Alexander Powell speelde een belangrijke rol in het besluit om naar Amerika te gaan, blijkt uit zijn naoorlogse boeken.
Oproep aan Amerikaanse vrouwen
Lalla stuurde op 1 september 1914 een telegram naar New York met oproep aan Amerikaanse vrouwen om het Belgische volk te hulp te komen. De New York Times plaatste de ‘Appeal’ in de editie van 2 september op p. 3 onder de kop:
“SENDS AN APPEAL TO AMERICAN WOMEN
Mme. Vandervelde Coming Here to Tell of Belgian War Victims’ Sufferings.
HAS LETTER FROM QUEEN
Wife of Socialist Leader Will Sail for New York in a Few Days- Says the Need is Terrible.”
Het artikel luidde:
“LONDON, Sept. 1.-Mme Vandervelde, the brilliant wife of the famous Socialist leader who is now Minister of State in the Belgian Government of National Defense, sends the following appeal to the women of America through the columns of The New York Times:
Women and Friends in America: I am coming to ask your sympathy on behalf of my fellow-countrymen in Belgium. It is not a political mission. It is an appeal for help for devastated homes, the fatherless families of those whom this terrible war has left houseless, who, when the war is over, will be left without rooftrees, without money to rebuild them, and-and all too often-without sons or husbands to work for them.
I am the bearer of a letter from our well-loved Queen. I only ask you to give me an opportunity of reading it to you and telling you in person of our tragic conditions and of asking your help. I am leaving Antwerp only for this purpose, and as soon as I have accomplished it am returning to share the fate of my countrymen in our besieged city.
…….
That is why, women of America, I am coming to you, leaving for a few weeks the country for which my heart is bleeding. I want you, I count on you, to make life worth living again for these poor people, make them by degrees forget the sorrows they have passed through.
Belgium is ruined. You are enjoying all the blessings of peace. I implore you to help my country, to make it by your generosity once more a happy home for its sons and daughters.
LALLA VANDERVELDE
Mme Vandervelde purposes to sail for New York in a few days, by which time she hopes to hear that the American women to whom she appeals have taken steps to obtain for her a hearing when she arrives.”
In Londen
Lalla Vandervelde reisde op weg naar Amerika via Londen, tesamen met ‘La Mission Belge aux Etats-Unis’, het gezantschap van vier Ministers, die door Koning Albert was opgedragen het Belgische standpunt over de verwerpelijke en brute inval van de Duitsers te gaan toelichten bij de Amerikaanse president Wilson. Onder hen was haar man Emile Vandervelde.
‘La Mission Belge aux Etats-Unis
La mission Belge auprès du président de la République des Etats-Unis est arrivée à Londres lundi soir, et avant son départ de cette ville, fixé au lendemain, a été reçue par le Roi d’Angleterre au palais de Buckingham.
….
Vandervelde est accompagné de Madame Vandervelde, qui donnera des conférences aux femmes, dans les villes des Etats-Unis.’[3]
Lalla en haar man gingen er van uit dat zij op hetzelfde schip als de officiële Belgische delegatie de reis naar de VS zou kunnen maken, maar dat was een misrekening. Ze kregen formeel te verstaan dat: ‘no women ever had, or could, in any circumstances, accompany a diplomatic mission’.[4]
Dat ze niet de enige waren die anders hadden verwacht, blijkt uit de rectificatie, “vanwege transmissie en vertaling” in La Métropole van 5 september 1914:
‘Rectifiant nos commentaires, nous ajoutons qu’il est aussi inexact que Madame Vandervelde accompagne son mari au cours de sa mission aux Etats-Unis’.
De woorden ‘aussi inexact’ sloegen terug op een eerder krantenbericht dat Lalla Vandervelde met een brief van Koningin Elizabeth de reis zou gaan maken. Neen, het was geen brief van de ‘chef de la maison de S.M. la Reine’, maar ‘Il s’agit d’une lettre écrite par une dame du service de la Reine à la femme de notre nouveau ministre d’Etat, en réponse à l’offre de celle-ci de faire connaître en Angleterre, au cours d’une série de conférences, la situation de la Belgique.’
Het maakte me nieuwsgierig naar de inhoud van de brief van de hofhouding van Koningin Elizabeth, die Madame Vandervelde in de Eighty Club van het Cecil Hotel in Londen had voorgelezen. Merkwaardig genoeg liet die brief aan positiviteit en duidelijkheid niets te wensen over:
“Sa Majesté la Reine me prie de vous dire qu’elle approuve pleinement votre intention de porter à la connaissance de l’opinion publique en Angleterre et en Amérique, les misères infligées à notre paisible population, par l’invasion allemande. Cinq de nos provinces sont dévastés, des milliers de famille chassées de leur demeure et actuellement sans domicile, et c’est une œuvre qui mérite la reconnaissance du pays et de l’humanité, que de chercher à les secourir. Les meilleurs souhaits de la Reine vous accompagnent dans ces deux pays, qui auront à coeur de donner assistance à ceux en détresse”.
Was dit een manier waarop enkele heren aan de kant van de Belgische regering hun plaats wilden wijzen aan de vertegenwoordigers van de socialistische beweging bij de start van de missie naar Amerika? Was het het in bescherming nemen van vrouwen tegen hun wens tot autonomie? Hoe dan ook vergde het geduld en incasseringsvermogen om, zelfs onder oorlogsomstandigheden, in deze formele pas te moeten lopen…
Op reis
Lalla Vandervelde liet zich op geen enkele wijze weerhouden. Ze reisde naar New York, waar ‘The Belgian Women’s Dollar Fund’ was opgericht op de dag dat haar ‘Appeal’ in de New York Times was verschenen. ‘It received its first subscriptions before noon of the same day’.[5]
Het eigen ‘Madame Vandervelde Fund’ zou tijdens haar indrukwekkende rondreis van zes maanden door de VS en Canada ontstaan. Ze werd met open armen en enthousiasme ontvangen. Zij reisde van Syracuse naar Chicago, daarna naar St.Paul en Minneapolis. Ze hield redevoeringen in de grote steden van Canada.[6] Vooral in Chicago, Philadelphia en Boston was ze zeer succesvol met de inzameling van geld. In Buffalo hielp een vriend om voedselhulp naar België te versturen: meel verpakt in katoenen zakken, die na wassen en bleken gebruikt zouden kunnen worden om kleding van te maken. De vriend zorgde er ook voor dat de naam ‘Madame Vandervelde Fund’ op de meelzakken werd gedrukt.
Meelzakken die heden ten dage getuigen van de vastberadenheid van een vrouw in oorlogstijd.
Wordt vervolgd.
Lees hier mijn blogs: Madame Vandervelde Fund 2 en Madame Vandervelde Fund 3
“Zakken zijn vol herinneringen. Iedere zak koestert een kostbaar en kwetsbaar verhaal.”
* Mijn grote dank aan Evelyn McMillan, Stanford University, voor de vele informatie en foto’s die ze mij ter beschikking heeft gesteld. Ze wees me op het boek The Spell of Belgium van Isabel Anderson en stuurde me het artikel uit de New York Times van 2 september 1914. Ook stuurde ze mij foto’s van versierde meelzakken in de collecties van de Herbert Hoover Presidential Library Museum en de Hoover Institution Archives.
* Dank aan Hubert Bovens voor de opzoeking van biografische gegevens van Lalla’s eerste echtgenoot Ferdinand Kufferath. Hij was directeur van Société anonyme des Carrières de Porphyre de Quenast (les Almanachs de Bruxelles).
[1] L’étoile belge, 6 augustus 1914
[2] Le Soir 16 augustus 1914; Le Peuple 15 augustus 1914
[3] L’Indépendance, 5 september 1914
[4] Vandervelde, Lalla, Monarchs and Millionaires. London: Thornton Butterworth Limited, 1925
[5] Williams, Jefferson and ‘Mayfair’, The Voluntary Aid of America. New York, London: 1918
[6] Anderson-Weld Perkins, Isabel, The Spell of Belgium. Boston: The Page Company, The Colonial Press, C.H. Simonds Co., 1915