De website Europeana Collections 1914-1918 zette me op het spoor van deze unieke foto van twee jonge, Belgische borduursters, plus twee versierde meelzakken in een particuliere collectie [1].
In de bijdrage ‘Octaaf De keersmaecker uit Oppuurs’ vertelt zoon Jozef over de belevenissen van zijn vader als soldaat in WOI en het platbranden van de molen van zijn nonkel in 1914. Het verhaal uit Oppuurs brengt een Belgische molen en een Amerikaanse maalderij bij elkaar.
Jozef De keersmaecker is Ere-Schepen van Oppuurs, ook is hij schrijver van geschiedkundige boeken, onder meer de ‘Geschiedenis van Oppuurs 1311-2003’.
Oppuurs
Oppuurs, deelgemeente van Puurs-Sint-Amands ligt in de provincie Antwerpen. Ik reisde er in november 2019 naar toe, de heer en mevrouw De keersmaecker-Verbruggen waren zo vriendelijk mij thuis te ontvangen, zodat ik de versierde meelzakken kon bestuderen en deelgenoot werd van de bijbehorende familieverhalen.
De molen van Oppuurs was oorspronkelijk een houten graanwindmolen, die voor 1508 was opgericht. In 1887 erfde molenaar Petrus Edmond Verbruggen de molen van zijn overleden vrouw. Verbruggen hertrouwde met Maria Rosalia Van Der Linden, toen hij overleed in 1907 liet hij de molen na aan zijn vrouw en kinderen.
Intussen was de standaardmolen tijdens een storm in 1898 omgewaaid, maar was in 1901 herbouwd als een ‘beltmolen’ met een vrij hoog onderstuk, aangeaard met een talud. Na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog sloeg het noodlot opnieuw toe. Het Belgische leger stak de molen in brand: de molen zou het uitzicht op de oprukkende Duitse troepen vanuit het fort van Bornem belemmeren, en als de Duitsers toch oprukten zou de molen voor hen niet meer kunnen dienen als uitkijkpost.
De molen is ter plekke nooit herbouwd, het enige dat er tegenwoordig aan herinnert, is de molenput.[2]
Familie Verbruggen
De molenaarsfamilie Verbruggen ging met haar tijd mee, in 1917-1918 richtte zij bij het station van Oppuurs een nieuwe stoommaalderij op. Na jarenlang touwtrekken betaalde de Belgische staat uiteindelijk een schadevergoeding voor het vernielen van de molen.
In het gezin van Rosalie Verbruggen-Van Der Linden is heel veel gehandwerkt. De meisjes gingen in Oppuurs op school bij de zusters van Annonciaden uit Veltem, veruit de meeste mensen uit het dorp hebben een stuk van hun opvoeding te danken aan deze zusters.
In 1912 is er een kantschool gesticht.
Antoinette en Irena Verbruggen
Antoinette en Irena Verbruggen maakten op doek van meelzakken een tweeluik met de afbeelding van de familie-molen in operationele en in verwoeste staat: ‘”Hulde en Dank Oppuers 1914” en “Amerika Hulp in Nood 1915” vermeldde het borduurwerk, twee stukken stof aaneengezet en omrand met een brede strook kantwerk en versierd met band en kwasten. Het zal een kleurrijk handwerk zijn geweest.
Op de foto lieten de meisjes trots hun werk zien. Achterop de foto staat geschreven: L: Irène Verbruggen, R. Antoinette Verbruggen, zusters, tantes van Jeanneke Verbruggen. Deze zakjes waren een aandenken als dank voor de Amerikaanse hulp. Het zijn bloemzakjes, en zijn in ’t bezit van de familie Verbruggen.
Helaas is niet bekend waar het handwerk op de foto is gebleven.
Bij de fotosessie is ook de complete familie Verbruggen-Van Der Linden geportretteerd, er waren toen nog 9 kinderen in leven. De twee jongens, Modest en Frans, staan links en rechts van hun moeder Rosalie, zij zullen het bedrijf voortzetten. Irena en Antoinette zullen later als nonnen in het klooster treden.
Zuster Rozalia, dochter van O.L.Vrouw van het H.Hart, Antonia Verbruggen (Oppuurs 27.06.1898 – Rumst 07.07.1989) is geprofest te Opwijk op 25 augustus 1929.
Haar zus Irena Verbruggen (Oppuurs 19.06.1893 – Ternat 09.03.1984) is bij de zusters Ursulinen te Mollem ingetreden op 16 augustus 1917 en legde daar op 21 oktober 1925 de eeuwige geloften af; haar naam was Zuster Edmond.
Twee andere zusjes Verbruggen, Maria en Louise, werden onderwijzeres met vaste benoeming op de lagere school in Oppuurs.
Twee versierde meelzakken
Er zijn twee goed bewaarde, versierde meelzakken, die na het overlijden van Frans Verbruggen bij hem thuis gevonden zijn door zijn oudste dochter Jeanne en haar man Jozef De keersmaecker.
Al eerder schreef ik over een van deze versierde meelzakken in het blog ‘Verwondering over een Koene Held’.
Wheatland Roller Mill Co, Wheatland, Wyoming
“Dank van Oppuers” staat in hoofdletters op de meelzak, die afkomstig is van de maalderij Wheatland Roller Mill Co. in Wheatland, Wyoming, VS. De zak ‘Belgian Relief Flour’ kwam aan in België in maart 1915 door de hulpactie ‘The Miller’s Belgian Relief Movement 1914-15’ van de Northwestern Miller, het vakblad van Amerikaanse molenaars in Minneapolis [3].
De bevolking van de staat Wyoming had in het najaar van 1914 geld ingezameld voor de behoeftige Belgische bevolking en daarmee meel aangekocht bij de Wheatland Roller Mill Co., zo staat vermeld in het verslag van de hulpactie.
De meelfabriek heeft bestaan van 1897 tot 1931 [4]. Wheatland herdenkt de geschiedenis van de maalderij tot de dag van vandaag met een muurschildering, die door het ‘Platte County Art Guild’ in 2017 in het centrum is aangebracht.
De South Point
Het schip de South Point vervoerde een lading van 6200 ton hulpgoederen voor een waarde van $500.000 van Philadelphia naar Rotterdam. De South Point kwam veilig aan in de haven van Rotterdam op 27 februari 1915, daar zijn de zakken meel direct overgeladen in binnenvaartschepen en verscheept naar Belgische havens. Een aantal aken voer naar Antwerpen; vandaar zal het meel gedistribueerd zijn naar Oppuurs.
Geleegde zakken zullen overgedragen zijn aan de kloosterschool van de zusters Annonciaden in Oppuurs, waar de meisjes-leerlingen de meelzakken hebben bewerkt als onderdeel van hun opleiding in naaldvakken.
Op de niet bedrukte kant van de meelzak zal allereerst een ontwerp zijn gemaakt en het patroon getekend, op sommige plaatsen zie je nog blauwe lijntjes op het doek staan. Het borduurwerk is secuur uitgevoerd, evenals de brede kanten rand, zie de bijlage met de volledige inventarisatie van de meelzak.
Opmerkelijk zijn:
- De drie knoopsgaten
- Het jaartal ‘1915’ als het jaar van de versiering, in plaats van een tijdlijn 1914-1915
- Europeana Collections 1914-1918 vermeldt de bijdrage van Henri Vertongen en plaatste een foto van een overeenkomstig versierde meelzak met ‘Dank van Puers’.
Mijn dank gaat uit naar Jozef De keersmaecker en zijn vrouw Jeanne Verbruggen. Zij is de kleindochter van Rosalie Verbruggen-Van Der Linden en heeft haar grootmoeder gekend als een zelfstandige, doortastende vrouw. Jeanne’s tante nonnekes borduurden als schoolmeisjes de meelzakken met de molens. Wie weet hebben zij en de andere dochters Verbruggen ook de twee door broer Frans bewaarde meelzakken bewerkt.
AANVULLING 5 november 2021
In de collectie van de Hoover Institution Library-Archives op Stanford University is in de Ben S. Allen Collection een meelzak ‘Belgian Relief Flour Pillsbury Flour Mills‘ bewaard, geschonken door het plaatselijk hulpkomiteit van Oppuers. De leden van het komiteit hebben hun handtekening geplaatst, onder de foto’s van Koning Albert I en Koningin Elisabeth.
Tussen hen in een geborduurde leeuw, die wat mistroostig voor zich uit staart. De vlaggen van de VS en België en het wapen van Oppuers zijn geborduurd; een brede strook kant vormt de randversiering. ‘M.Mees’ is de handtekening van de borduurster. Maria Josepha Isabella Mees ( Oppuurs 08.02.1901 – Beerse 06.12.1976) was 14 jaar toen zij in 1915 de versieringen voor het hulpkomiteit aanbracht op de meelzak. Zij was de dochter van de gemeenteonderwijzer Jan Mees en Maria Van Assche. Later trouwde Maria Mees met Dirk Vancoppenolle (Essen 20.05.1895 – Beerse 21.08.1978); hij was doctor in Germaanse filologie, leraar aan het Koninklijk Atheneum.
Evelyn McMillan meldt over Benjamin S. Allen: ‘he was a Stanford University graduate, a friend of Hoover’s, an American journalist based in London, and helpful in writing about the situation in Belgium during the war to tell the world what was going on and what was needed‘. Allen schreef voor Associated Press, hij was CRB gedelegeerde vanaf oktober 1914 tot het einde van de werkzaamheden van de CRB.
De leden van het hulpkomiteit Oppuurs waren: Frans van Damme, Schepene dienstdoende Burgemeester (voorzitter); Jan Mees, Schepene; E. Lauwers; J. Slachmuylders; J. Hulsbosch; H. Stevens; Ed. Willocx; Alberie Theyskens, onderpastoor in Oppuurs, (secretaris schatbewaarder); Joseph Van Assche, rentenier; Modeste Verbruggen, maalder.
Dank aan:
– Evelyn McMillan voor het beschikbaar krijgen van de foto’s van de meelzak in de Ben S. Allen Collection in HILA;
– de leden van de Facebook groep Lizerne Trench Art (LTA), Jorn van Bulck en Ingo Luypaert, voor de hulp bij het identificeren van de namen van het hulpkomiteit Oppuers;
– Bart Palmans van Heverstam, Heemkundige Verzamelkring Sint-Amands;
– Hubert Bovens te Wilsele voor de opzoeking van biografische gegevens;
– Patricia Quaghebeur van KADOC, Leuven voor de biografische gegevens van Zuster Edmond/Irena Verbruggen.
Voetnoten:
[1] De versierde meelzakken ‘Dank van Oppuers’ en ‘Koene Held’ zijn voor het publiek te zien geweest bij Heemkundige Verzamelkring Sint-Amands HeverStam tijdens de tentoonstelling ‘Het gezicht van de Groote Oorlog’ in 2018. Zie ook hun nieuwsbrief waarin dit blog in hoofdstukken wordt gepubliceerd.
[2] De geschiedenis van de molen van Oppuurs staat beschreven in de Molendatabase.EU onder de collectie ‘Verdwenen Belgische Molens’
[3] Zie ook mijn blog/artikel ‘Een Bekende Vlaamse Meelzak in Het Land van Nevele’ van 25 oktober 2018
[4] Meer over de geschiedenis van Wheatland Roller Mill Co. in het boek van Starley Talbott, Platte County. Images of America. Charleston SC: Arcadia Publishing, 2009