Een post op Facebook werd me toegestuurd door een van de Kunstvrienden, Onderzoekers en verzamelaars van Belgische kunst 1830-1950. Het bericht had foto’s van een beschilderde meelzak met de vraag wat deze waard zou kunnen zijn en dat extra bijbehorende info ook altijd welkom zou zijn.
Met behulp van de Kunstvrienden heb ik in korte tijd zoveel interessante achtergrondinformatie gevonden, dat het uitnodigde tot dit blog.
Meelzak ‘Gift from Ontario (Canada) to the Motherland’
De katoenen zak, met originele bedrukking ‘Gift from Ontario (Canada) to the Motherland -O-‘, van 98 LBS (45 kg) meel uit Canada arriveerde in Antwerpen tussen november 1914 en januari 1915 als onderdeel van de eerste leveranties voedselbevoorrading in bezet België door de Commission for Relief in Belgium (CRB).
De CRB had tonnen meel kunnen overnemen van de Britse overheid. In augustus 1914 had Canada een miljoen zakken meel geschonken aan het moederland Groot Brittannië. Zij bleek het meel niet direct nodig te hebben, waardoor de CRB 440.000 zakken van het miljoen heeft kunnen overkopen.
Het verklaart waarom de verrassende tekst ‘Gift from Ontario (Canada) to the Motherland’ op in België versierde meelzakken is terecht gekomen. Lees: Canadese bloemzakken met Belgische dank aan het ‘Moederland’
Amerikaansche bloemzakken
Geleegde zakken, zogenaamde ‘Amerikaansche bloemzakken’ of ‘sacs américains’ waren tijdens de Groote Oorlog gewild als souvenirs. Deze benaming impliceerde alle Noord-Amerikaanse meelzakken, ongeacht of deze afkomstig waren uit Canada of de Verenigde Staten.
Liefdadigheidsinitiatieven voor oorlogswezen vroegen in 1915 en 1916 aan de scholen voor meisjes lege zakken te versieren met handwerken en beschilderingen. Op verkooptentoonstellingen en via tombola’s zijn de versierde meelzakken vervolgens verkocht. Amerikaanse CRB-medewerkers namen ook souvenirs mee terug naar de Verenigde Staten.
‘Antwerpsch Komiteit voor Hulp’
In juli 1915 deed het Beschermings Komiteit ‘Antwerpsch Komiteit voor Hulp’ een beroep op Damen en Juffrouwen, die vanwege de oorlog niet op vakantie konden, mee te helpen aan een liefdadig werk: ‘het benuttigen van den Amerikaansche Bloemzak, alzoo meteen gedenkenis en kunstvoorwerp wordend’, waarbij ‘de bijzonderste Antwerpsche Kunstenaars en namelijk de HH. Bestuurder en de bijzonderste Leeraars van ons Koninklijk Academie van Schoone Kunsten, ons met de meest bereidwilligheid hunne medewerking in de leiding der werking beloofden’.
Begin 1916 was er een grote zakkenverkooptentoonstelling in Antwerpen. Lees: Het ‘Ouvroir’ van Antwerpen (2)
Olga Kums
Olga Kums (°Zandvliet 14-01-1896 +Monaco 04-03-1970) werd wees op tweejarige leeftijd en is opgevoed door haar grootouders De Geyter. Zij is op 21 oktober 1917 getrouwd met Paul Jan Van Stappen (°15-05-1889 +16-08-1984). Zij woonde ten tijde van haar huwelijk Avenue Quinten Matseyslei 33, Antwerpen. In Antwerpen is een appartementsgebouw ‘Résidence Ermitage’ in naoorlogs modernisme, opgetrokken in opdracht van Paul Van Stappen en de dames Olga Kums en O. Lonnoy-Van Stappen, naar een ontwerp door de architect Marc Segers uit 1948, het is een Vlaams erfgoedobject.
Olga was zelf geen (gekende) kunstenaar, maar kwam uit een zeer welstellend milieu, precies de doelgroep die zorgde voor de versiering van de meelzakken, zoals opgeroepen door het Antwerpsch Komiteit voor Hulp.
Olga was geboren in 1896 en was dus 20 jaar in 1916.
Amerikaanse Indiaan
Haar schildering is een afbeelding van een Amerikaanse Indiaan met hoofdtooi. Nageschilderd, namelijk naar een bestaande postkaart met beeltenis van Chief Eagle Feather, geschilderd door L. Peterson: ‘Crafted with an eye for detail, the Peterson Artwork Postcard features a striking representation of an Indian Chief, adorned with an eagle feather and embodying the spirit of Native American culture. A standard-sized gem from the era of 1907-1915‘.
De houder van de veren is zowel op de postkaart als op de meelzak geschilderd in de kleuren rood, geel, zwart. Voor Olga Kums betekende dit een patriottisch motief, want de kleuren van de Belgische vlag. Zo symboliseerde de Amerikaanse Indiaan voor haar de drang van de Belgische bevolking naar autonomie en vrijheid in het door Duitsland bezette land. Lees ook: Nieuwe afgoderij in Brussel – het succes van de geborduurde zak
De familie van Olga Kums
Olga’s grootvader van vader’s kant was Eduard Kums, kunstverzamelaar, oprichter van Musée Kums op de Paardenmarkt in Antwerpen. Armand Kums, Olga’s vader, zette dit voort. Familiestrubbelingen na de dood van beide mannen leidden in 1898 tot veiling van de complete kunstverzameling met kostbare Vlaamse en Hollandse meesters. Het overlijden van Olga’s moeder in februari 1898 zou wel eens te maken kunnen hebben gehad met de strubbelingen.
Zandvliet
Olga’s grootvader van moeder’s kant was Julius De Geyter, Vlaams journalist en schrijver. Hij droeg het volgende gedicht aan haar op.
‘Olga Kums
Zandvliet.
Den poldertelegraaf, lief kindje, hebt gij dus
Blij ingehuldigd met een kus?
Ho! weze dat een teeken
Van ’t goede dat een kleine daad,
Het trillen van een draad,
Zal brengen in uw stille streken.’
In: Werken. Deel 5. Onuitgegeven en verspreide gedichten; Mijne levenswarande; Bloemen op een graf I van Julius de Geyter uit 1908.
De waarde van Olga Kums’ bloemzak
En dan de vraag over de waarde van Olga Kums’ beschilderde bloemzak.
Een van de reacties in de Facebook groep over de materiële waarde in geld uitgedrukt was: ‘Als deze origineel is 3 à 400 euro voor de echte kenner.’
De verkoopprijzen in 1916 -in hedendaags geld uitgedrukt- waren naar schatting 25 euro voor een originele, onbewerkte zak en tussen de 125 en 300 euro waren voor een versierde meelzak met schilderingen, borduursels, kant en naaiwerk.
Er blijkt dus weinig prijsontwikkeling te zijn geweest tussen toen en nu.
Maar de geschiedenis van de zak is niet in geld uit te drukken.
Kunstvoorwerp en gedenkenis
Wat is dan de eigenlijke waarde van de meelzak? De echte waarde zit in ‘de emotie van de meelzak’.
De meelzakken zijn versierd ten tijde van oorlog en bezetting. Dat maakt de zakken ook ongemakkelijk, ze zijn gevuld met spanning. Als souvenirs zijn ze ontstaan door gewapend conflict, handelsblokkades, voedseltekorten en honger. Met de daaruit volgende gevoelens van verlies en rouw.
Olga Krum’s bloemzak, het kleurrijk beschilderde textiel, is kunstvoorwerp én gedenkenis.
Versierde meelzakken van WO I zijn zakken vol herinneringen. Iedere zak koestert een kostbaar en kwetsbaar verhaal.
Meer blogs over versierde meelzakken van WO I in Antwerpen
– Het ‘Ouvroir’ van Antwerpen (1) – Nederlands
– Het ‘Ouvroir’ van Antwerpen (2) – Nederlands
Dank aan:
– Kunstvrienden Karl Scheerlinck, Hubert Bovens en Freddie Snoeck
– Facebook groep ‘Stukken van Mensen – Patrick’