“Rooster on an oak branch at dawn”: Piet Van Engelen in the Herbert Hoover Presidential Library and Museum

A decorated WWI flour sack designed by Belgian artist Piet Van Engelen is part of the collection of the Herbert Hoover Presidential Library and Museum in West Branch, Iowa, United States.
The work by Van Engelen – a powerful symbol of a rooster on an oak branch, claiming its territory, guarding the crowned shield of Belgium, while behind him the sun rises accompanied by a bald eagle – served as a pattern for embroidery.
This resulted in a decorated flour sack of a special nature: the flagship of the decorated flour sacks.

Herbert Hoover Presidential Library and Museum

Herbert Hoover Presidential Library and Museum, West Branch, Iowa, USA. Photo: online

The Herbert Hoover Presidential Library and Museum (HHPL) opened in 1962 and is dedicated to Herbert Hoover’s presidency (West Branch, Iowa, 08/10/1874 – New York, NY, 10/20/1964). He was the 31st President of the United States, his term of office ran from March 4, 1929 to March 4, 1933.

Herbert Hoover’s Birthplace in Herbert Hoover National Historic Site, West Branch, Iowa, USA. Photo: online

The library is the building where archival material of the former president is stored. The museum tells the story of the president’s life and the time in which he governed. The library is located on the Herbert Hoover National Historic Site in his hometown of West Branch, Iowa, which houses his birthplace and burials of both Herbert Hoover and his wife Lou Henry Hoover. The HHPL was established under the Presidential Libraries Act of 1955 and is administered by the National Archives and Records Administration.
Herbert Hoover and the Commission for Relief in Belgium (CRB) archives and memorabilia (souvenir gifts, including the decorated flour sacks) were originally kept at the Hoover Institution Library & Archives (HILA) at Stanford University, Palo Alto, California. With the opening of HHPL, Herbert Hoover had taken the opportunity to transfer some of his memorabilia to West Branch.

Iowa City Press Citizen, August 5, 1974: “Museum: a pleasant history lesson”

About 450 decorated WWI flour sacks were part of that move. This meant that the CRB archives’ flour sack collection was sent to Iowa around 1962. The complete collection came under the management of HHPL, a few dozen remained with HILA in California. However, the HILA staff soon realized the lack of the decorated flour sacks with which they liked to make exhibitions. After strong urging, they managed to get a hundred decorated flour sacks back to California in 1964.

The largest collection of decorated flour sacks in the world is located in West Branch: 350+ flour sacks. Thanks to HHPL’s presidential status and museum function, the decorated flour sacks have regularly attracted attention since 1962.

The Gazette, August 16, 2008
The Spokesman Review, November 15, 2008

Decorated flour sacks can always be viewed in the museum, with the exhibited collection changing every six months.
Researchers and enthusiasts of decorated flour sacks enjoy visiting the library and museum. The current curator, Marcus Eckhardt, has welcomed many researchers and, where possible, providing them an individual showing of decorated flour sacks.

I am proud that I’ve been there myself.  My visit, made possible in part by a Travel Grant awarded by the Hoover Presidential Foundation, was scheduled for April 2020, but had to be postponed due to travel restrictions and library and museum closures since March 14, 2020 due to the coronavirus. The museum reopened at the end of March 2022. this allowed me to do my sack research from June 13 to 24, 2022!

Piet Van Engelen

Belgian artist Piet Van Engelen. Photo: Wikimedia Commons

Piet Van Engelen (Lier 12.05.1863 – Antwerp 17.10.1924) is educated in Wallonia and in Flanders; he studied at the Académie Royale des Beaux-Arts in Liège with P. Drion and the Academy of Fine Arts of Antwerp with Charles Verlat. During the Great War he lived in Antwerp. From 1897 he became a teacher at the Academy in Antwerp.
Piet Van Engelen mainly focused on animal painting.

Piet Van Engelen, Rooster and hen “Lune de miel” (“moon of honey“), painting. Photo: online

Initially the images were purely decorative and conceived as still life. His works gradually became more lively by depicting folk proverbs, symbols, etc.” (Piron 2016)

 

Decorated flour sack “Rooster on an oak branch at dawn”, design Piet Van Engelen, 1916; embroidery Ouvroir d’Anvers, Antwerp. Courtesy Herbert Hoover Presidential Library and Museum

Decorated flour sack HHPL inv. no. 62.4.447
The representation on the flour sack is a powerful symbol of the dawn. A rooster in colorful plumage towers high on the branch of an oak tree, a symbol of strength, and crows its morning greeting with its beak spread open. The crowned shield of Belgium is central between its legs. A ribbon flows between the oak leaves bearing the words “To Brave Belgium”.

The original print on the sack, the three letters [A.B.C.] in a rectangular frame, are interlaced with ripe stalks of grain.

Detail of the decorated flour sack: the sun and American eagle with spread wings and shield rise behind the rooster and lion. Coll. HHPL; photo: Callens/Magniette

The sun rises in golden yellow behind the composition. On close inspection, the viewer sees the bald eagle, a stalk of grain in its beak, with spread wings and American shield, rising up in the rising sun.

Detail of the decorated flour sack: tribute to Herbert C. Hoover, executed in the Ouvroir d’Anvers, Antwerp, 1916. Coll. HHPL; photo: Callens/Magniette

At the top right of the canvas a “scroll” with text can be seen. The text is a tribute to Herbert C. Hoover, director of the CRB, from the Ouvroir d’Anvers, Antwerp:
‘Hommage de reconnaissance
Monsieur Herbert C. Hoover
Chairman of the Commission for Relief in Belgium
Ouvroir d’Anvers 1916’
.
This part could have been added later, because it gives the impression that it is not an essential part of the composition of Van Engelen’s design.

Detail of the decorated flour sack: signature “Piet van Engelen, A. 1916”. The light blue pattern drawing of the grain stalks is visible on the canvas. Coll. HHPL; photo: Callens/Magniette

At the bottom left is the signature “Piet van Engelen, A. 1916” in black ink.
I presume the capital letter “A” stands for Antwerp.

The surprise of the decorated flour sack
From a distance, such as in this photo, Van Engelen’s flour sack looks like a painting, having been brushed on canvas. The surprise is that the image was actually embroidered, threaded through the cloth with needle and thread, executed by one or a few experienced and professional embroiderers!

Usually, professional embroiderers worked on embroidery with religious subjects, on banners, on furniture and clothing for the highest classes.

Guy Delmarcel described the flour sack in 2013 as follows: “... a beautifully embroidered allegory, a “Belgian” rooster with the inscription “To brave Belgium“, which according to a French text at the top right was commissioned by the Antwerp department of the CSA. The work is signed in pen by Piet Van Engelen (1863-1924), a meritorious animal painter from Lier, who provided the design (inv. 62-4-447; fig. 21).” [1]

How did Van Engelen find embroiderers to execute his design? We can learn more from an American primary source.

Charlotte Kellogg in Antwerp

Ouvroir d’Anvers, Antwerp, iconic overview photo from the gallery, 1915. Photo: E.E. Hunt, “War Bread”

Charlotte Kellogg, née Hoffman (Grand Island, Nebraska, May 21, 1874 – Monterey, California, May 8, 1960), CRB delegate – unique as the only woman – stayed in Belgium between July and November 1916. She was an eyewitness to the creation of Piet van Engelen’s artwork. She described her visit to the Ouvroir d’Anvers in Antwerp in her book “Women of Belgium”. [2]
“In one whole section the girls do nothing but embroider our American flour sacks. Artists draw designs to represent the gratitude of Belgium to the United States. The one on the easel as we passed through, represented the lion and the cock of Belgium guarding the crown of the king, while the sun—-the great American eagle rises in the East.

Piet van Engelen did not have to look for embroiderers as performers of his work; on the contrary, he was commissioned to make designs for embroidery, to be executed by embroiderers from the Ouvroir d’Anvers. His design was on the easel during Kellogg’s visit in the summer of 1916.
The pattern of the design has been drawn on the flour sack, the drawing lines are still visible in some places. The yarns were selected, the colors of the yarns were chosen according to the colors of the design. The embroiderer went to work with precise instructions on which embroidery stitches to use. During the creation process there would have been regular consultation about the colors and the direction of the stitches.

Detail of the decorated flour sack: the rooster and the crowned shield of Belgium. Courtesy Herbert Hoover Presidential Library and Museum

Rooster
Since the first encounter with images of Piet van Engelen’s decorated flour sack, I have wondered which interpretation he wanted to provide with his use of the “Belgian rooster”. Was the rooster in its scene an allegory or a national symbol?

My impression is that Van Engelen painted an allegory of a “rooster on an oak branch at dawn”. He was an avid painter of the animals that surrounded people, present in the house and garden, chickens and roosters in particular.

Piet van Engelen, “Rooster and chickens”, photo: online

Roosters have a strong natural territorial drive. They puff up their chests and defend the chickens against much bigger enemies. The rooster claims its territory by crowing. The artist knew the great power of the symbol of the rooster better than anyone else. Moreover, in the image of the rooster, Van Engelen must have felt free in his expression, he knew the animal, it was his own, he could put a range of colors and shine in the plumage. He placed the rooster proudly on the thick branch of an oak, the oak leaves colorfully executed. The oak added meaning to the allegory as a symbol of protection, fortitude, courage and strength.
Van Engelen sealed his allegory with the dedication written on the ribbon: “To brave Belgium”.

It does not seem plausible that Van Engelen depicted the rooster as a national symbol for Belgium. He was a Flemish artist who made designs for the Ouvroir in Antwerp, which was under the protection of the Antwerp provincial relief committee, the Comité provincial de Secours et d’Alimentation.
Flanders has a flag with a black lion, on the shield of Belgium is a climbing lion in gold. Wallonia indeed has a flag with a rooster. As a skilled painter of animal figures, Van Engelen would have depicted a lion rather than a rooster, if it were national symbolism.

Milling company
Which mill has filled the sack with flour and had it shipped from the U.S. to Belgium?
Unfortunately, this is not (yet) known. There is no clearly printed name of the mill; in one photo I think I see a glimpse of large capital letters flashing on the underside of the canvas. Hopefully they can be used to clarify the origins of the sack in the future.

The original print A.B.C.

Detail of the decorated flour sack: original print “A.B.C.” Coll. HHPL; photo: Callens/Magniette

The original print, the letters [A.B.C.] in a rectangle of thick edges, was painted over on Van Engelen’s flour sack, but it was not embroidered. Originally the letters were blue, the print was painted over with violet.

“A.B.C.” on flour sack “Gold Medal”. Coll. IFFM inv.nr. 001646; photo: author

That abbreviation “A.B.C.” has a meaning that continues to puzzle me. Numerous flour sacks are printed with “A.B.C.”. Even more flour sacks have been stamped before leaving the U.S. with the letters “A.B.C.”.

“A.B.C.” stamp on flour sack “Perfect”/G. Devreese. Coll. KMKG-MRAH Tx 262; photo: author

I suspected the acronym “American Belgian Commission” or “American Belgian Consul”. I have not been able to find evidence for it.
The first option I did find was the abbreviation “A.B.C.” for “American Bakers Council”, an American quality certificate for flour supplied to bakeries by the mills.
However, this seems unlikely as boxes containing other types of U.S. relief supplies have also been stamped “A.B.C.”.

Children’s shoes in New York, destined for Belgium. Mrs. Price Post *) adjusted the shoes on American children before shipment. The box bears the stamp “A.B.C.” on the side. Photo: Courtesy Herbert Hoover Presidential Library

Addition June 6, 2021: ‘Plain cotton sacks with the letters A B C’
The puzzle of the letters “ABC” has been partially solved. It has been an instruction from the CRB office in New York. This is apparent from the following newspaper report from Ohio, where the local Belgian relief committee in Greenville had to repack the flour in plain cotton sacks printed with the letters [A B C] on them:

Greenville Daily Tribune, Ohio, December 30,  1914

But, alas, the meaning of the three letters is unknown!?!

Greenville Daily Tribune, Ohio, December 30, 1914

Addition July 15, 2022: Shipping Instruction [A.B.C.]
The puzzle of the letters “A.B.C” has been solved. My research at the Hoover Institution in Palo Alto, Ca. on May 23, 2022 brought the solution.
The printing of the flour sacks with “A.B.C.” has been a shipping instruction of the American Commission for Relief in Belgium, 71 Broadway, New York.
On December 1, 1914, she issued an official, printed Circular No. 1 with “Organization and Shipping Instructions”: “Mark every box, bale, bbl., sack or car-tag [A B C]. Do not permit any marks or messages mentioning any official of any belligerent country as this may hold up distribution.”
Circular No. 1 was sent to all organizations in the US that were collecting relief goods for the Belgian population.

Shipping Instructions, Circular No.1, American Commission for Relief in Belgium, New York, December 1, 1914. Archives: CRB records, box 352, Woman’s Section, HILA

Family Van Engelen

Louis Van Engelen, “Sunday afternoon at Sint-Anneke”, 1887. Belgian private collection; photo: website Museum Vleeshuis, Antwerp

Besides Piet Van Engelen, other members of the Van Engelen family were also at the forefront of Antwerp cultural life. Elder brother Louis Van Engelen (Lier 17.01.1856 – Antwerp 14.10.1941) was a painter, he completed landscapes, animals, portraits and genre scenes and often worked in large format.
Museum Vleeshuis in Antwerp is currently showing his painting “Sunday Afternoon on Sint-Anneke“, 1887. He has depicted his brother Piet in the middle of the company in the painting.

Grandfather François Joseph Van Engelen (1785-1853) had founded a workshop for brass instruments in Lier in 1813. The studio grew into perhaps the largest Belgian producer of these musical instruments. Part of the contents of the old workshops are part of a permanent installation in the basement of Museum Vleeshuis.

Conclusion

Decorated flour sack “Rooster on an oak branch at dawn”, design Piet Van Engelen, 1916. Coll. HHPL; photo: E. McMillan

Piet Van Engelen’s decorated flour sack “Rooster on an oak branch at dawn” in the collection of the Herbert Hoover Presidential Library and Museum is a unique work of art in both design and execution, created in the Ouvroir of Antwerp, by experienced and professional embroiderers. It is a powerful allegory. It has been dedicated to Herbert C. Hoover, director of the Commission for Relief in Belgium.

We can speak of “the flagship of the decorated flour sacks”.

 

 

*) Addition courtesy of Evelyn McMillan:
Mrs. Emily Price Post (1872-1960) was a prominent New York society woman in the early 1900s. In 1922, at the age of 50, she published the book ‘Etiquette’ about manners and etiquette under het author’s name Emily Post, making it famous to this day! See the ‘Emily Post Institute‘. To my Dutch readers: she was the American Amy Groskamp-ten Have from ‘Hoe hoort het eigenlijk’, but her book did not appear until 1939.

Thanks to:
– Marcus Eckhardt, Curator of Herbert Hoover Presidential Library and Museum;
– Evelyn McMillan; Mauro Callens and Audrey Magniette; they provided me with photos they took during a visit to HHPL;
– Hubert Bovens for the biographical research of the artists.

 [1] Delmarcel, Guy, Pride of Niagara. Best Winter Wheat. Amerikaanse Meelzakken als textiele getuigen van Wereldoorlog I (American Flour Sacks as textile witnesses of World War I). Brussels, Parc Cinquantenaire: Bulletin of the Museum Art and History, volume 84, 2013, p. 97-126

[2] Kellogg, Charlotte, ‘Women of Belgium. Turning Tragedy in Triumph’. New York and London: Funk & Wagnalls Company, 4thedition, 1917

‘Haan op eikentak in ochtendgloren’: Piet Van Engelen in de Herbert Hoover Presidential Library and Museum

Een versierde meelzak van WO I naar ontwerp van de Belgische kunstenaar Piet Van Engelen bevindt zich in de collectie van de Herbert Hoover Presidential Library and Museum in West Branch, Iowa, Verenigde Staten.
Het werk van Van Engelen -een krachtig zinnebeeld van een haan op een eikentak, die zijn territorium opeist, het gekroond schild van België  bewaakt, terwijl achter hem de zon met Amerikaanse arend stralend opkomt- diende als patroon voor borduurwerk.
Het leverde een versierde meelzak op van aparte klasse: het vlaggenschip onder de versierde meelzakken.

Herbert Hoover Presidential Library and Museum

Herbert Hoover Presidential Library and Museum, West Branch, Iowa, VS. Foto: online

De Herbert Hoover Presidential Library and Museum (HHPL) is geopend in 1962 en gewijd aan het presidentschap van Herbert Hoover (West Branch, Iowa, 10.08.1874 – New York, NY, 20.10.1964). Hij was de 31e president van de Verenigde Staten, zijn ambtstermijn liep van 4 maart 1929 tot 4 maart 1933.

Het geboortehuis op de Herbert Hoover National Historic Site in West Branch, Iowa, VS. Foto: online

De bibliotheek is het gebouw waar archiefmateriaal is opgeslagen van de oud-president. Het museum vertelt het verhaal van het leven van de president en de tijd waarin hij regeerde. De bibliotheek is gevestigd op de Herbert Hoover National Historic Site in zijn geboorteplaats West Branch in de staat Iowa, zijn geboortehuis is er te bezichtigen en Herbert Hoover en zijn vrouw Lou Henry Hoover zijn er begraven.
De HHPL is opgericht in het kader van de ‘Presidential libraries Act of 1955’ en wordt beheerd door de ‘National Archives and Records Administration’.
De archieven en ‘memorabilia’ (herinneringsgeschenken, waaronder de versierde meelzakken) van Herbert Hoover en de Commission for Relief in Belgium (CRB) zijn oorspronkelijk bewaard in de Hoover Institution Library & Archives (HILA) op Stanford University, Palo Alto, Californië. Met de opening van HHPL heeft Herbert Hoover de gelegenheid genomen een gedeelte van zijn memorabilia over te plaatsen naar West Branch.

Iowa City Press Citizen, 5 augustus 1974: ‘Museum: a pleasant history lesson’.

Ongeveer 450 versierde meelzakken van WO I waren onderdeel van die verhuizing. Dit betekende dat de verzameling meelzakken uit de archieven van de CRB rond 1962 verstuurd werd naar Iowa. De complete verzameling kwam in beheer van HHPL, enkele tientallen bleven bij HILA in Californië.  Al snel echter realiseerde de HILA staf het gemis van de versierde meelzakken waarmee ze graag tentoonstellingen maakte. Na krachtig aandringen kregen ze het voor elkaar dat een honderdtal versierde meelzakken in 1964 terug keerden naar Californië.

In West Branch is ’s werelds grootste collectie versierde meelzakken van WO I gevestigd; het zijn er meer dan 350. Dankzij de presidentiële status en de museumfunctie van HHPL hebben de versierde meelzakken sinds 1962 regelmatig de aandacht getrokken.

The Gazette, 16 augustus 2008
The Spokesman Review, 15 november 2008

In het museum zijn altijd versierde meelzakken te bezichtigen, ieder half jaar wisselt de tentoongestelde collectie.
Onderzoekers en liefhebbers van versierde meelzakken doen graag de bibliotheek en het museum aan. De huidige conservator, Marcus Eckhardt, ontving inmiddels vele onderzoekers en gaf aan hen waar mogelijk een individuele show van versierde meelzakken.

Zelf ben ik er inmiddels ook geweest. Mijn bezoek, mede mogelijk gemaakt door een Travel Grant toegekend door de Hoover Presidential Foundation, stond gepland voor april 2020, maar moest worden uitgesteld vanwege de reisbeperkingen en de sluiting van bibliotheek en museum sinds 14 maart 2020 in verband met het corona-virus. Eind maart 2022 heropende het museum. daardoor kon ik mijn zakkenonderzoek doen van 13 tot 24 juni 2022!

Piet Van Engelen

De Belgische kunstenaar Piet Van Engelen. Foto: Wikimedia Commons

Piet Van Engelen (Lier 12.05.1863 – Antwerpen 17.10.1924) is geschoold in Wallonië en in Vlaanderen; hij volgde opleidingen aan de Académie Royale des Beaux-Arts in Luik bij P. Drion én de Academie voor Schone Kunsten van Antwerpen bij Charles Verlat. Tijdens de Groote Oorlog woonde hij in Antwerpen. Hij was vanaf 1897 zelf leraar aan de Academie in Antwerpen.
Piet Van Engelen legde zich vooral toe op dierschilderingen.

Piet Van Engelen, Haan en kip “Lune de miel” (‘maan van honing’). Foto: online

‘Aanvankelijk waren de voorstellingen louter decoratief en opgevat als stilleven. Stilaan werden zijn werken levendiger door het uitbeelden van volksspreuken, zinnebeelden enz.’ (Piron 2016)

 

Versierde meelzak ‘Haan op eikentak in ochtendgloren’, ontwerp Piet Van Engelen, 1916; borduurwerk Ouvroir d’Anvers, Antwerpen. Courtesy Herbert Hoover Presidential Library and Museum.

Versierde meelzak HHPL inv. nr. 62.4.447
De voorstelling op de meelzak is een krachtig zinnebeeld van het ochtendgloren. Een haan in kleurrijke verenpracht torent hoog op de tak van een eikenboom, symbool van kracht, en kraait met opengesperde snavel zijn ochtendgroet. Tussen zijn poten staat centraal het gekroond schild van België. Een lint wappert tussen de eikenbladeren met daarop de woorden ‘Aan het Dappere België’.

De oorspronkelijke bedrukking op de zak, de drie letters ‘A.B.C.’ in rechthoekig kader, zijn doorvlochten met rijpe graanhalmen.

Detail van de versierde meelzak: de Amerikaanse arend met gespreide vleugels en schild rijst achter de haan en leeuw omhoog met de zon. Coll. HHPL; foto: Callens/Magniette

Achter de compositie komt de zon goudgeel op. Bij nauwkeurige inspectie ziet de kijker de Amerikaanse arend, een graanhalm tussen zijn snavel, met gespreide vleugels en Amerikaans schild omhoog rijzen in de opkomende zon.

Detail van de versierde meelzak : eerbetoon aan Herbert C. Hoover, uitgevoerd in het Ouvroir d’Anvers, Antwerpen, 1916. Coll. HHPL; foto: Callens/Magniette

Rechtsboven op het doek is een ‘papierrol’ met tekst.  De tekst is een eerbetoon aan Herbert C. Hoover, directeur van de CRB, afkomstig van het Ouvroir d’Anvers in Antwerpen:
‘Hommage de reconnaissance
Monsieur Herbert C. Hoover
Chairman of the Commission for Relief in Belgium
Ouvroir d’Anvers 1916’.
Dit onderdeel zou later kunnen zijn toegevoegd, omdat het de indruk geeft niet wezenlijk onderdeel uit te maken van de compositie van het ontwerp van Van Engelen.

Detail van de versierde meelzak: signering ‘Piet van Engelen, A. 1916’. De lichtblauwe patroontekening van de graanhalmen is zichtbaar op het doek. Coll. HHPL; foto: Callens/Magniette

Linksonder staat de signering ‘Piet van Engelen, A. 1916’ in zwarte inkt.
Ik neem aan dat de hoofdletter ‘A’ staat voor ‘Antwerpen’.

De verrassing van de versierde meelzak
De meelzak van Van Engelen ziet er van een afstand op de foto uit als een schilderij, met verf op doek geborsteld. De verrassing is dat de afbeelding in werkelijkheid is aangebracht met borduurwerk, met naald en draad door het doek gestoken, uitgevoerd door een of enkele ervaren en professionele borduursters!

Gewoonlijk werkten professionele borduursters aan borduurwerk met religieuze onderwerpen, aan vaandels, aan meubels en kleding voor de hoogste klassen.

Guy Delmarcel beschreef in 2013 de meelzak als volgt:  ‘…een fraai geborduurde allegorie, een ‘Belgische’ haan met opschrift “Aan het dappere België”, dat luidens een Franse tekst bovenaan rechts werd gemaakt in opdracht van de Antwerpse afdeling van het CSA. Het werk is met de pen gesigneerd door Piet Van Engelen (1863-1924), een verdienstelijk dierenschilder uit Lier, die het ontwerp leverde (inv.62-4-447; fig. 21).’[1]

Hoe vond Van Engelen borduursters om zijn ontwerp uit te voeren? Uit Amerikaanse primaire bron komen we meer te weten.

Charlotte Kellogg in Antwerpen

Ouvroir van Antwerpen, iconische overzichtsfoto vanaf de galerij, 1915. Foto: E.E. Hunt, ‘War Bread’

Charlotte Kellogg, née Hoffman (Grand Island, Nebraska, 21.05.1874 – Monterey, Californië 08.05.1960), gedelegeerde van de CRB – uniek als de enige vrouw – verbleef tussen juli en november 1916 in België.
Zij was ooggetuige van de schepping van het kunstwerk van Piet van Engelen. Ze beschreef haar bezoek aan het Ouvroir d’Anvers, Antwerpen, in haar boek ‘Women of Belgium’.[2]
‘In één afdeling doen de meisjes niets anders dan onze Amerikaanse meelzakken borduren. Kunstenaars tekenen ontwerpen om de dankbaarheid van België aan de Verenigde Staten uit te drukken. Het ontwerp op de schildersezel waar we langsliepen, stelde de leeuw en de haan van België voor, die de kroon van de koning bewaakten, terwijl de zon – de grote Amerikaanse adelaar- opkomt in het oosten.’

Piet van Engelen hoefde dus niet te zoeken naar borduursters als uitvoerders van zijn werk, integendeel, hij heeft zelf opdracht gekregen ontwerpen te maken voor borduurwerk, uit te voeren door borduursters van het Ouvroir d’Anvers. Zijn ontwerp stond op de schildersezel tijdens het bezoek van Kellogg in de zomer van 1916. Het patroon van het ontwerp is uitgetekend op de meelzak, op sommige plaatsen zijn de tekenlijnen nog zichtbaar. De garens zijn uitgezocht, de kleuren van de garens gekozen bij de kleuren van het ontwerp. De borduurster is aan het werk gegaan met nauwkeurige instructies over de aan te wenden borduursteken.
Tijdens het maakproces zal regelmatig overleg zijn gevoerd over de kleuren en de richting van de steken.

Detail van de versierde meelzak: de haan en het gekroond schild van België. Courtesy Herbert Hoover Presidential Library-Museum

De haan
Ik heb me sinds de eerste kennismaking met de versierde meelzak van Piet van Engelen afgevraagd welke duiding hij met de ‘Belgische haan’ heeft willen geven. Was het een allegorie of een nationaal symbool?

Mijn indruk is dat Van Engelen een allegorie schilderde van een “haan op eikentak in ochtendgloren”. Hij was een fervent schilder van de dieren die mensen omringden, aanwezig in huis en tuin, kippen en hanen in het bijzonder.

Piet van Engelen, ‘Haan en kippen’, foto: online

Hanen hebben een sterke natuurlijke territoriumdrift. Ze maken zich groot en verdedigen de kippen ook tegen veel grotere vijanden. De haan claimt zijn territorium door te kraaien. De kunstenaar kende als geen ander de grote kracht van het zinnebeeld van de haan. Bovendien zal hij zich in de afbeelding van de haan vrij hebben gevoeld in zijn expressie, hij kende het dier, het was hem eigen, hij kon een gamma aan kleuren en glans leggen in het verenkleed. Hij plaatste de haan fier op de dikke tak van een eik, de eikenbladeren zijn kleurrijk uitgewerkt. De eik voegde betekenis toe aan de allegorie als symbool van bescherming, standvastigheid, moed en kracht.
Van Engelen bezegelde zijn allegorie met de opdracht die geschreven staat op het lint: “Aan het dappere België”.

Dat Van Engelen de haan heeft afgebeeld als nationaal symbool voor België lijkt niet aannemelijk. Hij was een Vlaams kunstenaar, die ontwerpen maakte voor het Ouvroir d’Anvers dat onder bescherming stond van het provinciaal komiteit voor hulp en voeding van Antwerpen in Vlaanderen.
Vlaanderen heeft een vlag met zwarte leeuw, op het schild van België staat een klimmende leeuw in goud. Wallonië heeft inderdaad een vlag met haan. Als bekwaam schilder van dierfiguren zou Van Engelen -zou het om de nationale symboliek gaan-  eerder een leeuw dan een haan hebben afgebeeld.

Familie Van Engelen

Louis Van Engelen, ‘Zondagmiddag op Sint-Anneke’. Belgische particuliere collectie; foto website Museum Vleeshuis, Antwerpen

Naast Piet Van Engelen stonden ook andere leden van de familie van Engelen kunstzinnig vooraan in het Antwerpse leven. Oudere broer Louis Van Engelen (Lier 17.01.1856 – Antwerpen 14.10.1941) was schilder, hij realiseerde landschappen, dieren, portretten en genretaferelen en werkte vaak op groot formaat.
Op dit moment toont Museum Vleeshuis in Antwerpen zijn schilderij ‘Zondagmiddag op Sint-Anneke’, 1887. Te midden van het gezelschap op het schilderij heeft hij ook zijn broer Piet afgebeeld.

Grootvader François Joseph Van Engelen (1785-1853) had in 1813 in Lier een atelier voor koperblaasinstrumenten opgericht. Het atelier groeide uit tot wellicht de grootste Belgische producent van deze muziekinstrumenten. Een deel van de inboedel van de oude ateliers is permanent opgesteld in de kelder van het Vleeshuis.

Maalderij
Welke maalderij heeft de meelzak gevuld met meel en doen afreizen uit de VS naar België?
Helaas is dit (nog) niet bekend. Een duidelijk geprinte naam van de maalderij ontbreekt; op de foto’s zie ik wel grote hoofdletters gloren op de onderzijde van het doek. Hopelijk gaan die in de toekomst de afkomst verhelderen.

De originele bedrukking [A.B.C.]

Detail van de versierde meelzak: originele bedrukking [A.B.C.] Coll. HHPL, foto: Callens/Magniette
De originele bedrukking, de letters [A.B.C.] in een rechthoek van dikke randen, is op de meelzak van Van Engelen overgeschilderd, maar niet geborduurd. Oorspronkelijk waren de letters blauw, de bedrukking is overgeschilderd met violet.

‘A.B.C.’ op meelzak ‘Gold Medal’. Coll. IFFM inv.nr. 001646, foto: auteur

Die afkorting ‘A.B.C.’ heeft een betekenis die mij lang voor een raadsel stelde. Talloze meelzakken zijn voorzien van de bedrukking ‘A.B.C’. Nóg meer meelzakken hebben een stempel gekregen voor vertrek uit de VS met de letters ‘A.B.C.’

‘A.B.C.’ stempel op meelzak ‘Perfect’/G. Devreese. Coll KMKG-MRAH Tx 2626, foto: auteur

Ik vermoedde de afkorting ‘American Belgian Commission’ of ‘American Belgian Consul’. Bewijs heb ik er niet voor kunnen  vinden.
Wel vond ik als eerste optie de afkorting ‘A.B.C.’ voor ‘American Bakers Council’, een Amerikaans kwaliteitscertificaat voor meel dat aan bakkerijen wordt geleverd door de maalderijen.
Toch kon het dit niet alleen zijn, want ook op kisten met andere soorten hulpgoederen uit de VS staat ‘A.B.C.’ gestempeld.

Kinderschoenen in New York, bestemd voor België. Mrs. Price Post*) paste de schoenen aan bij Amerikaanse kinderen vóór de verscheping. De kist draagt op de zijkant het stempel ‘A.B.C.’ Foto: Courtesy Herbert Hoover Presidential Library

Aanvulling 6 juni 2021: ‘Effen katoenen zakken met de letters A B C’
Het raadsel van de letters ‘ABC’ is gedeeltelijk opgelost. Het is een instructie geweest van het CRB-kantoor in New York. Dit blijkt uit het volgende krantenbericht van Ohio, waar de locale Belgian Relief commissie in Greenville de bloem moest overpakken in effen katoenen zakken bedrukt met de letters A B C:

Greenville Daily Tribune, Ohio, 30 december 1914

Maar, helaas, de betekenis van de drie letters is onbekend!

Greenville Daily Tribune, Ohio, 30 december 1914

Aanvulling 15 juli 2022: ‘Shipping Instruction’ [A.B.C.]
Het raadsel van de bloemzak bedrukking met de letters ‘A.B.C.’ is opgelost. Mijn onderzoek in de Hoover Institution Library & Archives (HILA) in Palo Alto, Ca. op 23 mei 2022 bracht de oplossing.
De bedrukking van de bloemzakken met [A.B.C.] is een verzendinstructie geweest van de American Commission for Relief in Belgium, 71 Broadway, New York.
Op 1 december 1914 deed zij een officiële, gedrukte circulaire no. 1 uitgaan met ‘Organisatie en verzendinstructies’: ‘Markeer iedere doos, baal, vat, zak of wagon label met [ABC]‘ was de eerste verzendinstructie. ‘Sta geen markeringen of berichten toe waarin enige functionaris van een oorlogvoerend land wordt genoemd, aangezien dit de distributie kan belemmeren.’ De circulaire werd verzonden aan alle organisaties in de VS die hulpgoederen voor de Belgische bevolking aan het inzamelen waren.

‘Shipping Instructions’ in de ‘Circular No.1′ van de American Commission for Relief in Belgium, New York, 1 december 1914. Archief: CRB records, box 352, Woman’s Section, HILA

Aanvulling 7 december 2022
Eind juli, begin augustus 1916 was Herbert Hoover, directeur van de Commission for Relief in Belgium, in Antwerpen. In de zalen van de Koninklijke Harmonie ontving hij de bloemzak met de haan van Piet van Engelen cadeau.
Meerdere krantenberichten deden verslag van de feestelijke bijeenkomst ter ere van de CRB.

L’Indépendance Belge, 22 augustus 1916
Belgisch Dagblad, 24 augustus 1916
L’Echo Belge, 24 augustus 1916
Het CRB kantoor in Rotterdam maakte de Engelse vertaling van het bericht in l’Echo Belge van 24 augustus 1916. HILA CRB Records

 

Conclusie

Versierde meelzak ‘Haan op eikentak in ochtendgloren’, ontwerp Piet Van Engelen, 1916. Coll. HHPL; foto: E. McMillan

De versierde meelzak ‘Haan op eikentak in ochtendgloren’ van Piet van Engelen in de collectie van de Herbert Hoover Presidential Library-Museum is een uniek kunstwerk in ontwerp en uitvoering, gecreëerd in het Ouvroir d’Anvers door ervaren en professionele borduursters, ‘de Belgische vrouwen uit de hooge wereld’. Een compleet, krachtig zinnebeeld, speciaal opgedragen aan Herbert C. Hoover, directeur van de Commission for Relief in Belgium.

We mogen spreken van ‘het vlaggenschip onder de versierde meelzakken’.

 

 

*) Toevoeging met dank aan Evelyn McMillan:
Mrs. Emily Price Post (1872-1960) is een prominente vrouw geweest, vooraanstaand in de high society van New York. In 1922, ze was toen 50 jaar, publiceerde zij onder de naam Emily Post het boek ‘Etiquette’ over etiquette en goede manieren en is daarmee tot op de dag van vandaag beroemd! Zie het ‘Emily Post Institute‘. Voor mijn Nederlandse lezers: zij was de Amerikaanse Amy Groskamp-ten Have van ‘Hoe hoort het eigenlijk’, maar dat verscheen pas in 1939.

Dank aan:
– Marcus Eckhardt, conservator van HHPL
– Evelyn McMillan; Mauro Callens en Audrey Magniette; zij stelden mij foto’s ter beschikking die zij maakten bij een bezoek aan HHPL.
Hubert Bovens voor de opzoekingen van biografische aard van de kunstenaars.

[1] Delmarcel, Guy, Pride of Niagara. Best Winter Wheat. Amerikaanse Meelzakken als textiele getuigen van Wereldoorlog I. Brussel, Jubelpark: Bulletin van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, deel 84, 2013, p. 97-126

[2] Kellogg, Charlotte, ‘Women of Belgium. Turning Tragedy in Triumph’. New York and London: Funk & Wagnalls Company, 4thedition, 1917

Translate »