Annelien van Kempen – Pagina 9 – Versierde meelzakken in WO I / Sacs à farine décorés pendant la GG / Decorated Flour Sacks from WW I

17 mei 202013 december 2024

“Fröbelen” with a Mons’ diptych

In Mons in the Belgian province of Hainaut, the Mons Memorial Museum (MMM) has a collection of nine decorated WWI flour sacks. The curator, Corentin Rousman, sent me the photo of a special diptych of decorated flour sacks in the museum’s depot.

The decorated flour sacks in the Mons’ diptych are:
Left: “PORTLAND, The Jobes Milling Co., St. Johns, Portland, Oregon”;
Right: “Belgium Relief donated by Coeur d’Alene Mining District, Shoshone County, Idaho, U.S.A.”

The diptych was due for restoration and according to information from the museum (autumn 2019) it would be restored in the restoration studio of TAMAT in Tournai.

The left panel of the Mons’ diptych: “Portland, The Jobes Milling Co.”

The flour sack from St. Johns, a place located next to the port city of Portland, Oregon, bears a powerful image of a steamship surrounded by knotted ship rope. The printing is carefully embroidered. The patriotic element in the embroidery is the color combination red, yellow, black.

Portland was known as an important port in the western US, from where grain was shipped to destinations around the world. The Panama Canal, which opened in August 1914, shortened the distance to Europe by 8,000 nautical miles. The history of the significance of grain for this port city is described in the report ‘Grain, Flour and Ships. The Wheat Trade in Portland, Oregon’ by George Kramer, April 2019.

*The “The Jobes Milling Co.” mill in St. Johns, Portland, Ore. Photo: Pdx.History.com website*

The Jobes Milling Co. was founded in 1904 by William Van Zant Jobes, he died in 1907, after which two sons continued the company. Allan R. Jobes was the owner in the period 1914-1918, he must have been the one to have contributed to food aid for Belgium. The mill’s building was demolished in 1930.

The right panel of the Mons’ diptych: “Coeur d’Alene Mining District, Shoshone County”

Shoshone County, located in Wallace, was the governing body of the mining district “Coeur d” Alene” in the state of Idaho. The area had a modest start as a goldmining district in the early 1880s. However, it was not long before the enormous potential of silver mines was discovered; the district quickly developed into “Silver Valley”.

*Miners of the silver mine in Kellogg, Shoshone County, Idaho. Photo: Idaho Mines, website miningartifacts.org*

In 1914, a collection effort for Belgian Relief took place, after which flour in sacks with this printing was sent to Belgium.

The crowned Belgian lion in cross stitches
The flour sack “Coeur d’Alene” has its lettered print emphasized by decorative embroidery. The embroiderer has added two designs of her own: the year 1917 decorated with ribbon and the patriotic addition of the Belgian lion.

The Belgian lion wears a golden yellow crown, the embroidery is executed in cross stitches. This is remarkable and refers to a young embroiderer who made the embroidery at school.

Similar crowned Belgian lions in cross stitches are found on embroidered flour sacks in other collections with reference to embroiderers and schools. Marcus Eckhardt, curator of the Herbert Hoover Presidential Library-Museum, drew my attention to this phenomenon.

Three fine examples of embroidered flour sacks in their collection are:

“American Commission” with the embroidery “Thanks Anderlecht Brussel“;

“American Commission” with the embroidery “Hommage et remerciements d’Anderlecht” with a coat of arms bearing the years 14-15, flanked by two Belgian lions [1];

“American Commission” with the embroidery of the Belgian coat of arms, black with yellow, crowned Belgian lion, signed “S. Dufour, Ecole moyenne de St. Gilles, Brussels”.

“Froebel”
A private collection in Belgium contains the cardboard embroidery book of “Maria Louis”, she was a student at the Ecole Normale de la Ville de Liège in the ‘Cours normal Fröbel 2e année pour le diplôme d’institutrice gardienne’.

Apparently one of the exercises in the book was a cross stitched pattern of the Belgian lion. Thanks to Frieda Sorber, former curator of MoMu-Fashion Museum Antwerp, who sent me the photo. She saw this educational embroidery on cardboard in an album, created during the teacher training for pre-school education in Liège, 1920.

“Cours normal Fröbel” was a title that required further investigation. Until now, I only knew the Dutch expression “fröbelen” or “froebelen” as a verb in the sense of “non-committal work, taking part in silliness“. I have considered my interest and working on “sacks”, especially in the early days, as a passion in “froebelen“, in this somewhat derogatory meaning.

*Friedrich Froebel. Photo: Friedrich-Froebel-Museum website*

But here’s what the Liège embroidery in the cardboard book has taught me: Friedrich Froebel (1782-1853) was a German pedagogue of Romanticism, famous as a nursery teacher, theoretician behind “playful learning” [2]. Parents and educators were extremely enthusiastic about the braiding, folding, modeling, cutting, singing and weaving. In 1925, for example, the city of Amsterdam already had fifteen Froebel schools!

Playful learning. “Fröbelen” with a Mons diptych. Again, this blog was created in the spirit of Friedrich Froebel!

[1] The decorated flour sacks from Anderlecht, Brussels, come from the ‘Ecole Libre des Sœurs de Notre Dame Anderlecht’, still an educational institute.

[2] According to Bakker, Noordman et al., “Vijf eeuwen opvoeden in Nederland. Idee en praktijk 1500-2000. (Five centuries of parenting in the Netherlands. Idea and practice 1500-2000)“. Assen, Van Gorcum, 2010.
See also “Fröbelen“, meaning and definition (in Dutch) by Ewoud Sanders, language historian and journalist.

The Friedrich-Froebel-Museum is located in Bad Blankenburg, Germany.

“Sacks are full of memories. Every sack cherishes a precious and fragile story.”

9 mei 202013 december 2024

Fröbelen met een Bergen’s tweeluik

In Bergen (Mons) heeft het Mons Memorial Museum (MMM) een collectie van negen versierde WWI-meelzakken. De conservator, Corentin Rousman, zond me de foto van een bijzonder tweeluik van een versierde meelzak in het depot van het museum.

De oorspronkelijke meelzak*) is op de naden losgetornd en opengevouwen, zodat het bewerkt kon worden tot een tweeluik:
Links: ‘PORTLAND, The Jobes Milling Co., St. Johns, Portland, Oregon’ (‘recto’)
Rechts: ‘Belgium Relief donated by Coeur d’Alene Mining District, Shoshone County, Idaho, U.S.A.’. (‘verso’)

Het tweeluik was aan restauratie toe en volgens informatie van het museum (najaar 2019) zou het hersteld worden in het restauratie-atelier van TAMAT in Doornik (Tournai).

Het linkerpaneel van het Bergen’s tweeluik: ‘Portland’, The Jobes Milling Co.

Op de meelzak uit St. Johns, een plaats gelegen naast de havenstad Portland in de staat Oregon staat een krachtig beeldmerk van een stoomschip omringd met geknoopt scheepstouw. De bedrukking is nauwkeurig overgeborduurd. In het borduurwerk is het patriottisch element, de kleurencombinatie rood, geel, zwart.

Portland stond bekend als een belangrijke haven in het westen van de VS, waaruit graan werd vervoerd naar bestemmingen over de hele wereld. Het Panamakanaal, dat in augustus 1914 was geopend, bekortte de afstand naar Europa met 8000 zeemijlen. De historie van de betekenis van graan voor deze havenstad staat beschreven in het rapport ‘Grain, Flour and Ships. The Wheat Trade in Portland, Oregon’ van George Kramer, april 2019.

De maalderij ‘The Jobes Milling Co.’ in St.Johns, Portland, Ore. Foto: website Pdx.History.com

The Jobes Milling Co. was in 1904 door William Van Zant Jobes opgericht, hij overleed in 1907, waarna twee zoons het bedrijf voortzetten. In de periode 1914-1918 was Allan R. Jobes de eigenaar, hij zal hebben bijgedragen aan de voedselhulp voor België. In 1930 is het gebouw van de maalderij gesloopt.

Het rechterpaneel van het Bergen’s tweeluik: Coeur d’Alene Mining District, Shoshone County

Shoshone County, gevestigd in de plaats Wallace, was het bestuursorgaan van het mijndistrict ‘Coeur d’ Alene’, in de staat Idaho. Het gebied kende begin 1880 een bescheiden start als gouddistrict. Het duurde echter niet lang of het enorme potentieel van zilvermijnen werd ontdekt en het district ontwikkelde zich snel tot ‘Silver Valley’.

Mijnwerkers van de zilvermijn in Kellogg, Shoshone County, Idaho. Foto: Idaho Mines, website miningartifacts.org

In 1914 zal een geldinzameling hebben plaatsgevonden voor Belgian Relief, met welk geld in Portland bij St. Job’s Milling Co. meel is gekocht, die het heeft verpakt in zakken met een extra bedrukking, waarna de lading naar België is verscheept.

De gekroonde Belgische leeuw
Op de zijde ‘Coeur d’Alene’ is de print van de letters met sierborduurwerk benadrukt. De borduurster heeft twee eigen ontwerpen toegevoegd: het jaartal 1917 in kader met lint versierd én de patriottische toevoeging van de Belgische leeuw.

De Belgische leeuw draagt een goudgele kroon, het geheel is in kruissteek uitgevoerd. Dat is opmerkelijk en verwijst naar een jonge borduurster die op school het borduurwerk zal hebben gemaakt.

Gelijksoortige gekroonde Belgische leeuwen in kruissteken komen namelijk voor op geborduurde meelzakken in andere collecties met verwijzing naar borduursters en scholen.

Marcus Eckhardt, conservator van het Herbert Hoover Presidential Library-Museum, maakte me hierop attent.
Drie fraaie voorbeelden van geborduurde meelzakken in hun collectie zijn:

‘American Commission’ met het borduurwerk ‘Thanks Anderlecht Brussel’;

‘American Commission’ met het borduurwerk ‘Hommage et remerciements d’Anderlecht’ met een wapenschild voorzien van de jaartallen 14-15, geflankeerd door twee Belgische leeuwen[1];

‘American Commission’ met het borduurwerk van het wapen van België, zwart met gele, gekroonde, Belgische leeuw, gesigneerd S. Dufour, Ecole moyenne de St. Gilles, Bruxelles.

Fröbelen
In een particuliere collectie in België bevindt zich het kartonnen borduurboek van ‘Maria Louis’, zij volgde onderwijs op de Ecole Normale de la Ville de Liège in de ‘Cours normal Fröbel 2e année pour le diplôme d’institutrice gardienne’.

Een van de oefeningen in het boek was klaarblijkelijk een in kruissteken geborduurde, Belgische leeuw. Dank aan Frieda Sorber, oud-conservator van MoMu Antwerpen, die me de foto toestuurde. Zij zag dit leerzame borduurwerk op karton in een album, gemaakt in de lerarenopleiding voor kleuteronderwijs in Luik, 1920.

‘Cours normal Fröbel’ was een benaming die om nader onderzoek vroeg. Ik kende het begrip ‘fröbelen’ of ‘froebelen’ tot op heden alleen als werkwoord in de betekenis van ‘vrijblijvend bezig zijn, zich met onnozelheden bezighouden‘. Mijn interesse en werken aan ‘zakken’ heb ik, zeker in de begintijd, beschouwd als passie in ‘fröbelen’, in deze wat besmuikte betekenis.

Friedrich Fröbel. Foto: website Friedrich-Froebel-Museum

Maar ziehier wat het Luikse borduurwerk in het boek van karton mij leert: Friedrich Fröbel (1782-1853) was een Duits pedagoog van de Romantiek, beroemd geworden als kleuterpedagoog, theoreticus achter het spelend leren. [2] Ouders en opvoedkundigen waren buitengewoon enthousiast over het vlechten, vouwen, boetseren, knippen, zingen en weven. In 1925 telde de stad Amsterdam bijvoorbeeld al vijftien Fröbelinrichtingen!

Spelend leren. Fröbelen met een Bergen’s tweeluik. Ook dit blog kwam wederom tot stand in de geest van Friedrich Fröbel!

*) Een identieke, onbewerkte meelzak bevindt zich in de collectie van Musée de la Vie wallonne, Luik

[1] De versierde meelzakken uit Anderlecht, Brussel, zijn afkomstig van de ‘Ecole Libre des Sœurs de Notre Dame Anderlecht’, een instituut dat nog altijd onderwijs verzorgt.

[2] Volgens Bakker, Noordman e.a., ‘Vijf eeuwen opvoeden in Nederland. Idee en praktijk 1500-2000’. Assen, Van Gorcum, 2010.
Zie ook ‘Fröbelen’, betekenis en definitie door Ewoud Sanders, taalhistoricus en journalist.
Het Friedrich-Fröbel-Museum is gevestigd in Bad Blankenburg, Duitsland.

‘Zakken zijn vol herinneringen. Iedere zak koestert een kostbaar en kwetsbaar verhaal.’

8 mei 20208 april 2025

Belgian embroiderers in Mons

My search for one specific image: women who are actually embroidering flour sacks has been successful! This is the photo: two Belgian embroiderers holding embroidery needles and the flour sacks they were working on.

The ladies were posing for the photographer with a series of original printed, unprocessed flour sacks in the background, probably in 1915. The location was Mons, the capital of the province of Hainaut. The women were committed to the charity work for prisoners of war, the “Mallette du Prisonnier”.

May 4, 2020, Monday afternoon, the long-sought photo ended up in my mailbox, sent spontaneously by Rob Troubleyn. What a gift! Rob Troubleyn is a specialist in the history of the Belgian Army during WWI at the In Flanders Fields’ Knowledge Center in Ypres. Rob is one of the leaders of the “100 years of the First World War” project of VRT NWS, the news service of the Flemish Radio and Television broadcaster. During my research in the Knowledge Center, June 2019, we had met and exchanged contact details. It resulted in this great surprise.

The photo is printed in the book “La Wallonie dans la Grande Guerre 1914-1918” by Mélanie Bost & Alain Colignon (CEGESOMA), published in the series “Ville en Guerre” at Renaissance du Livre in 2016.
The photo itself is solidly archived in the Musée de la Vie Wallonne in Liège, so it was not hidden in a dusty archive or stored in a box in the attic!

“Mallette du Prisonnier”
In Mons, the prisoners of war relief had been organized by the “Committee de la Mallette du Soldat Belge Prisonnier en Allemagne“, abbreviated <mallette du prisonnier> (literally translated “prisoner’s suitcase”). Several local newspaper reports referred to this in the fall of 1915.

Sports competitions were organized, such as football, cycling, athletics and bounce (“jeu de balle”), the proceeds of which were for this good cause. [1]

Selling unprocessed and decorated flour sacks would also have been part of the money collection as is shown in the photo.

The caption to the photo reads: “Jeunes femmes au service de l’œuvre <La mallette du prisonnier> composant des caisses de vivres à destination des prisonniers de guerre, Mons, 1915. La <mallette du prisonnier> est une émanation de l’ Agence belge de renseignement.
(Young women employed in the work <La mallette du prisonnier> assemble crates of food intended for prisoners of war, Mons, 1915. “La mallette du prisonnier” is part of the Belgian “Information Agency”).

The “Work of the Prisoners of War” was organized locally throughout Belgium. The aim was to raise money and donations in kind to help Belgian prisoners of war in Germany. It took care of shipments of clothing and food. The organization consisted of a group of dedicated (young) ladies and gentlemen who came together to compile and send packages. Thousands of packages of clothing and foodstuffs were shipped to Germany every year. All towns and villages took care of the prisoners from their own community. (See my blog “Een geborduurde Paaszak in Gent: hulp aan krijgsgevangenen“)

Embroidery

The caption of the photo doesn’t properly describe what is actually visible in the photo, namely four young women, two of whom have flour sack embroidery in hand, decorated with empty, unprocessed flour sacks. On the table is a box, “the suitcase”, which the standing woman is filling. The seated woman, on the right, is holding a book, probably the notebook in which orders were written. At the “Caisse de Vivres” the benefactors could buy or donate their packages weighing two kilograms for three francs and five kilos for six francs, it says on the “Mallette du Prisonnier” placard.

Four small flags, of which I recognize the Belgian and American, confirm the patriotic background of the activity.

Photo collage of flour sacks identical to the ones on the photo of “Belgian embroiderers in Mons”

The flour sack prints are very recognizable. Processed and unprocessed flour sacks with these prints can be found in public and private collections, both in Belgium and the US. [2]

On the left, the lady on the chair has a backrest, a “Sperry Mills American Indian” flour sack, very popular amongst collectors, as much in 1915 as now in 2020. A sack “Aux Héroiques Belges de la part de leurs Amis Vancouver Canada, Hard Wheat Flour British Columbia Patent 98 LBS” is hanging from the table. On the left wall are two flour sacks “CASCADIA Portland Roller Mills, Portland, Oregon” and “American Consul The Rockefeller Foundation Belgium Relief War Relief Donation FLOUR 49 LBS net“. In the center above the table we see the flour sack “Contributed by the People of Kentucky and Southern Indiana USA through The Louisville Herald“. To the right of that I distinguish the flour sack “Contributed by the People of Indiana USA“, collected by the Indianapolis Star newspaper for the Belgian Relief Fund. On the top right wall a flour sack “Hanford Roller Mills, HG Lacey Company, Hanford, California” has been hung. Underneath is a flour sack “Donated by Belgian Food Relief Committee, Chicago, U.S.A.” Finally, I see behind the standing young woman a “Chicago’s Flour Gift” sack, collected by the “Chicago Evening Post“.

The two flour sacks in the hands of the embroiderers are currently not identifiable to me.

Exhibition “Sacs américains brodés”: decorated flour sacks
In early 1916, embroidered flour sacks were exhibited in Mons in a shop window.

“In Mons. The “prisoner exhibition”. – Since a few days we can admire a shiny decor of fine woodwork and scarlet fabrics in the Mali windows in the Rue de la Chaussée in Mons, in which artworks are presented, paintings, watercolors, photography, pyrography, tin, brass and relief leather, embroidered flour sacks, various kinds of lace, embroidery, etc. All this together is the ‘Exhibition of the Mons prisoner’; everyone contributed to the constitution. Men and women, children and old people, rich and poor, they all turned out to be artists!” [3]

Mons Memorial Museum
The Mons Memorial Museum has a collection of nine decorated WWI flour sacks. Curator Corentin Rousman previously sent me an overview photo of the museum’s permanent exhibition, which contains some WWI flour sacks.

Now that I take a closer look at this photo, I am delighted to see two flour sacks that are the same as the ones in the photo of the embroiderers: “Sperry Mills” and “Rockefeller Foundation“!

Coincidence or not, the decorated flour sacks in WWI continue to fascinate me!

ADDITION DECEMBER 12, 2024

The County of Grey, Ontario, Canada, and the Great War
The young men from the Canadian county of Grey in Ontario left for the European front in the fall of 1914.

De County of Grey stuurde hun jonge mannen naar het oorlogsfront in Europa. Owen Sound Sun (Owen Sound, Ontario, Canada), 10 november 1914

The residents of the County of Grey donated flour to the Belgian population in November and December 1914.
“The County of Grey is giving 2,000 bags of flour to the Belgian Relief. This follows a gift of 35 cars of oats and potatoes from the farmers of the county about a month ago.” (The Toronto Star (Toronto, Ontario, Canada), November 27, 1914)

Flour sack “IDEAL”, Georgian Bay Milling & Power Co, Meaford, Canada, embroidered, 1915. Donated by the County of Grey. Coll. and photo: Mons Memorial Museum, Mons, Belgium

More than a hundred years later, an embroidered flour sack established relationships between the residents of the County of Grey and the residents of Mons. The Friends of the Mons Memorial Museum donated a decorated flour sack from the Georgean Bay Milling & Power Mill in Meaford to the museum. The sack was filled with 98 lbs flour and came to occupied Belgium at the end of 1914 with the original, printed text: ‘Made in Canada, Gift of Flour to the Belgians from County of Grey, Ontario, Canada‘. A young Belgian woman embroidered the outlines of all letters with red thread and embroidered stars within them. The trademark of the milling company was equally embroidered.

My sincere thanks to Rob Troubleyn for sending the pictures!

[1] Le Bruxellois: August 13 and December 6, 1915; La Belgique: journal publié pendant l’occupation sous la censure ennemie: September 9 and 16; October 14 and 20; November 5; December 5, 1915; January 25, 1916

[2] The photo collage contains eight flour sacks from the following collections:
– CASCADIA Portland Roller Mills, Portland, Oregon: St. Edward’s University, Austin, Tx
– Chicago’s Flour Gift, Chicago Evening Post, Illinois: Coll. Frankie van Rossem
– Hanford Roller Mills, H. G. Lacey Company, Hanford, California: HHPLM
– American Consul The Rockefeller Foundation: MRAH, Brussels
– Contributed by the People of Kentucky and Southern Indiana: HHPLM
– Sperry Mills American Indian, California: IFFM, Ypres
– Aux Héroiques Belges de la part de leurs Amis Vancouver Canada: MRAH, Brussels
– Contributed by the People of Indiana: WHI, Brussels

[3] Le Quotidien, January 8, 1916

8 mei 20208 april 2025

Belgische borduursters in Bergen

Mijn zoektocht naar één specifiek beeld: vrouwen die daadwerkelijk meelzakken borduren is geslaagd! Dit is de foto: twee Belgische borduursters met borduurnaald en de meelzak waar ze aan werkten, in handen.

De dames poseerden voor de fotograaf met op de achtergrond een serie origineel bedrukte, onbewerkte meelzakken, waarschijnlijk in 1915. De locatie was Bergen (Mons), de hoofdstad van de provincie Henegouwen (Hainaut). De vrouwen zetten zich in voor het liefdadigheidswerk van de krijgsgevangenen, de ‘Mallette du Prisonnier’.

Maandagmiddag 4 mei 2020 belandde de lang gezochte foto in mijn mailbox, spontaan toegestuurd door Rob Troubleyn. Wat een cadeau! Rob Troubleyn is deskundige van het Belgische Leger tijdens WOI bij het Kenniscentrum IFFM in Ieper. Rob is een van de sterkhouders van het dossier ‘100 jaar Eerste Wereldoorlog’ van VRT NWS, de nieuwsdienst van de Vlaamse Radio- en Televisieomroeporganisatie. Tijdens mijn zakkenonderzoek in het Kenniscentrum, juni 2019, hadden we kennis gemaakt en contactgegevens uitgewisseld. Dat leverde dus deze grote verrassing op.

De foto staat afgedrukt in het boek: ‘La Wallonie dans la Grande Guerre 1914-1918’ van Mélanie Bost & Alain Colignon (CEGESOMA), verschenen in de serie ‘Ville en Guerre’ bij Renaissance du Livre in 2016.
De foto zelf bevindt zich in het archief van Musée de la Vie Wallonne in Luik en zat dus niet verstopt in een stoffig archief, of weggeborgen in een doos op zolder!

‘Mallette du Prisonnier’
In Bergen werd de hulp aan krijgsgevangen georganiseerd door het ‘Comité de la Mallette du Soldat Belge Prisonnier en Allemagne’, afgekort <mallette du prisonnier> (letterlijk vertaald de ’koffer van de gevangene’). Meerdere krantenberichten verwezen hiernaar in najaar 1915.

Er werden onder meer sportwedstrijden georganiseerd, zoals voetbal, wielrennen, atletiek en kaatsen (‘jeu de balle’), waarvan de opbrengsten voor dit goede doel waren.[1]

Het verkopen van onbewerkte én versierde meelzakken zal ook deel hebben uitgemaakt van de geldinzameling blijkt uit de foto.

Het bijschrift bij de foto luidt: ‘Jeunes femmes au service de l’œuvre <La mallette du prisonnier> composant des caisses de vivres à destination des prisonniers de guerre, Mons, 1915. La <mallette du prisonnier> est une émanation de l’Agence belge de renseignement.’
(Jonge vrouwen in dienst van het werk <de koffer van de gevangene> stellen kratten met voedsel samen, bestemd voor krijgsgevangenen, Bergen, 1915. De ‘koffer van de gevangene’ maakt onderdeel uit van het Belgische ‘Agentschap voor Inlichtingen’).

Stempel ‘Secours aux Prisonniers’, Mons, op de bloemzak ‘IDEAL’, 1915. Coll. en foto: MMM

Het ‘Werk van de krijgsgevangenen’ was in geheel België lokaal georganiseerd. Het had als doel geld en schenkingen in natura bijeen te brengen om de Belgische krijgsgevangenen in Duitsland te hulp te komen. Het verzorgde zendingen van kleding en levensmiddelen. De organisatie bestond uit een groep toegewijde (jonge) dames en heren die bijeenkwamen om pakketten samen te stellen en te versturen. Duizenden pakketten kleding en levensmiddelen werden jaarlijks naar Duitsland verzonden. Elke plaats zorgde voor de gevangenen afkomstig uit de eigen gemeenschap. (Zie ook mijn blog ‘Een geborduurde Paaszak in Gent: hulp aan krijgsgevangenen’)

Borduurwerk

Het bijschrift van de foto laat in het midden wat er daadwerkelijk op de foto te zien is, namelijk vier jonge vrouwen, waarvan twee met meelzak-borduurwerk in de hand in een decor, behangen met lege, onbewerkte meelzakken. Op tafel staat een doos, ‘de koffer’, die de staande vrouw aan het vullen is. De zittende vrouw, rechts, heeft een boek in de hand, waarschijnlijk het opschrijfboek waar bestellingen in waren genoteerd. De weldoeners konden hun pakketten kopen of doneren bij de ‘Caisse de Vivres’ met een gewicht van twee kilo voor drie francs en vijf kilo voor zes francs, staat op het plakkaat van de ‘Mallette du Prisonnier’.
Vier kleine vlaggen, waarvan ik de Belgische en Amerikaanse herken, bevestigen de patriottische achtergrond van de activiteit.

De bedrukkingen van de meelzakken zijn zeer herkenbaar. Versierde meelzakken met deze prints zijn te vinden in publieke en particuliere collecties, zowel in België als in de VS. [2]
De dame links op de stoel heeft als rugleuning een meelzak ‘Sperry Mills American Indian’, een zeer populaire meelzak voor verzamelaars, toen in 1915 en nu in 2020. Van de tafel af hangt de meelzak ‘Aux Héroiques Belges de la part de leurs Amis Vancouver Canada, Hard Wheat Flour British Columbia Patent 98 LBS’. Op de wand links hangen onder elkaar de meelzakken ‘CASCADIA Portland Roller Mills, Portland, Oregon’ en ‘American Consul The Rockefeller Foundation Belgium Relief War Relief Donation FLOUR 49 LBS net’. In het midden boven de tafel hangt de meelzak ‘Contributed by the People of Kentucky and Southern Indiana USA through The Louisville Herald’. Rechts daarvan ontwaar ik de meelzak ‘Contributed by the People of Indiana USA’, bijeengebracht door de krant Indianapolis Star voor het Belgian Relief Fund. Op de wand rechtsboven hangt een meelzak ‘Hanford Roller Mills, H. G. Lacey Company, Hanford, Californië’. Daaronder bevindt zich de meelzak ‘Donated by Belgian Food Relief Committee, Chicago, U.S.A.‘ Als laatste zie ik achter de staande jonge vrouw een meelzak ‘Chicago’s Flour Gift’ bijeengebracht door de ‘Chicago Evening Post’.

De meelzakken in de handen van de twee borduursters zijn voor mij op dit moment niet herkenbaar.

Tentoonstelling ‘Sacs américains brodés’: versierde meelzakken
In begin januari 1916 waren geborduurde meelzakken tentoongesteld in Bergen in een winkeletalage.

‘In Bergen. De ‘tentoonstelling van de gevangene’. – Sinds enkele dagen kunnen we in de etalages van Mali in de Stoepstraat in Bergen, een glanzend decor bewonderen van fijn houtwerk en scharlaken stoffen, waarin kunstwerken zijn gepresenteerd, schilderijen, aquarellen, fotografie, pyrografie, tin, messing en reliëf leer, geborduurde meelzakken, diverse soorten kant, borduurwerk, enz. Dit alles bij elkaar is de ‘Tentoonstelling van de Bergense gevangene’; iedereen heeft aan de samenstelling meegewerkt. Mannen en vrouwen, kinderen en oude mensen, rijken en armen, allemaal blijken ze kunstenaars te zijn!’ [3]

Mons Memorial Museum
In Bergen heeft het Mons Memorial Museum een collectie van negen versierde WWI-meelzakken. De conservator van het museum, Corentin Rousman, stuurde me eerder een overzichtsfoto toe van de permanente tentoonstelling in het museum waarin enkele WOI-meelzakken zijn opgenomen.

Nu ik nog eens goed naar deze foto kijk, ontwaar ik tot mijn vreugde twee meelzakken die hetzelfde zijn als op de foto van de bordurende vrouwen: ‘Sperry Mills’ en ‘Rockefeller Foundation’!
Toeval of niet, de versierde meelzakken in WOI blijven me fascineren!

AANVULLING 12 DECEMBER 2024

County of Grey, Ontario, Canada, in de Grote Oorlog
De jonge mannen van de Canadese county County of Grey in Ontario vertrokken naar het Europese front in het najaar van 1914.

De inwoners van de County of Grey schonken in november, december 1914 bloem voor de Belgische bevolking.
‘The County of Grey is giving 2,000 bags of flour to the Belgian Relief. This follows a gift of 35 cars of oats and potatoes from the farmers of the county about a month ago.’ (The Toronto Star (Toronto, Ontario, Canada), 27 november 1914).

Bloemzak ‘IDEAL’, Georgian Bay Milling & Power Co, Meaford, Canada, geborduurd, 1915. Geschenk van de County of Grey. Coll. en foto: Mons Memorial Museum, Bergen, België

Door een geborduurde meelzak is ruim honderd jaar later een relatie gelegd tussen de inwoners van de County of Grey en de inwoners van Bergen. De Vrienden van het Mons Memorial Museum in de stad Bergen hebben een versierde bloemzak van de maalderij Georgean Bay Milling & Power in Meaford geschonken aan het museum. De zak kwam gevuld met meel naar bezet België eind 1914 en droeg de tekst: ‘Made in Canada, Gift of Flour to the Belgians from County of Grey, Ontario, Canada‘. Een Belgische jonge vrouw heeft de letters met rood garen omrand en sterretjes in alle letters geborduurd. Het logo van de maalderij werd ook over geborduurd.

Dank aan:
Rob Troubleyn voor het toesturen van de foto’s van de borduursters;
Dominiek Dendooven stuurde mij enkele foto’s van de meelzakken in de collectie van Mons Memorial Museum;
Corentin Rousman stuurde de foto van de aanvulling van de museum-collectie in 2024.

Voetnoten:
[1] Le Bruxellois: 13 augustus en 6 december 1915; La Belgique: journal publié pendant l’occupation sous la censure ennemie: 9 en 16 september, 14 en 20 oktober, 5 november, 5 december 1915, 25 januari 1916

[2] De fotocollage bevat acht meelzakken uit de volgende collecties:
– CASCADIA Portland Roller Mills, Portland, Oregon: St. Edward’s University, Austin, Tx
– Chicago’s Flour Gift, Chicago Evening Post, Illinois: Coll. Frankie van Rossem
– Hanford Roller Mills, H. G. Lacey Company, Hanford, Californië: HHPLM
– American Consul The Rockefeller Foundation: KMKG
– Contributed by the People of Kentucky and Southern Indiana: HHPLM
– Sperry Mills American Indian, Californië: IFFM
– Aux Héroiques Belges de la part de leurs Amis Vancouver Canada: KMKG
– Contributed by the People of Indiana: WHI

[3] Le Quotidien, 8 januari 1916

18 april 202010 maart 2023

Madame Vandervelde Fund 3: Home on the Lusitania (ENG)

To me, the WWI decorated flour sacks of the Madame Vandervelde Fund stand out. It makes me happy to know that there was a woman who came to the rescue of the Belgian people with conviction. That woman was Lalla Vandervelde-Speyer (Camberwell, England, April 4, 1870 – Putney, England, November 8, 1965). She is one of the many women who worked determinedly towards her goal: care for destitute Belgian compatriots. Her decorated flour sacks also tell the story of charity, gratitude and food aid.
This is part 3 of a series of three blogs.
(See my blogs: Madame Vandervelde Fund 1 and Madame Vandervelde Fund 2)

The decorated flour sacks are surprisingly featured in Lalla Vandervelde’s biography “Monarchs and Millionaires”.[1]
She reflects on her relationship with American men during her stay, which leads to the sacks of flour she sent to Belgium and her name on these sacks. She was in fear about added print, because the Germans did not accept that there would be names of senders on the relief goods. It turned out fine and later Lalla saw decorated flour sacks: they had been sent to her by schoolgirls, who had embroidered the stamped letters of her name “Madame Vandervelde” on the sacks.

In a few paragraphs, Lalla summarized it in her book: “Men did not try to make love to me. I suppose they realized that being in mourning, very much upset about what was going on in Europe, and very hard worked with speaking all over the country, any advances would have been discountenanced immediately. But some of them were distinctly sentimental. One, who was also very energetic and helpful, wrote me almost passionate letters about my work. He compared me to Joan of Arc and Diana of Ephesus: a curious mixture. Knowing that my chief interest in peace time had lain in questions pertaining to art, he used to send me long disquisitions on Berenson’s latest book, at the same time quoting prices, in the most business-like way, of commodities that I might buy and send to Europe.’

About the choice of cotton flour sacks: ‘It was this kind and generous friend who helped me to send off the first lot of sacks filled with flour to Belgium, the country that needed bread most at the time. It was his idea to choose linen of which the sacks were made in such fine quality that when washed and bleached it could be used for men’s shirts or for little frocks or overalls for children.’

About stamping the name Madame Vandervelde on the flour sacks: ‘My name was stamped on each one of the sacks, and I remember my anguish when, shortly after they had been shipped, the news came that the Germans would not allow any object marked with a name to enter a country they were occupying. I spent a sleepless night wondering what would happen to the flour that was wanted so badly. Much to my relief, the German Embassy in Washington, to whom my kind friend had wired, answered that permission would be given for the sacks to be landed.

About the embroidered flour sacks that she sees later: “Later I had the great joy to see some of them again. They were sent to me by school children who had embroidered the letters of my name on them surrounded by pretty designs of their own making.’

Contrary to the impression that arises from these paragraphs about the contributions to food aid, Madame Vandervelde herself preferred to use the money she collected mainly for the real heroes: the Belgian soldiers, who fought in the trenches on the small piece of Belgian land that was still in their occupation. However, this was impossible. America’s neutrality only allowed the collection of money for aid to the civilian population of the war countries. Nevertheless, in private conversations, she managed to acquire some donations for the help of soldiers. She bought and shipped the following goods to them: 10,284 pairs of socks, 2,160 sets of underwear and 400 blankets.

Despite her mission’s success, Lalla experienced her six-month stay in the US as a major burden on her nerves. She didn’t know what it was like to be unhappy for so long, she couldn’t forget the horrible war for a moment, she was tired and depressed. ‘The mere fact of being so very far away from my own people, from my compatriots and friends, on another continent, in another world, where, however kindly received, the whole point of view, the whole outlook on life, was different, seemed more than I could bear sometimes. Almost every time I opened a European paper I saw news of the death of a friend, and I used to leave my letters from Europe unopened for days, so terrified was I of finding bad news.
…
Bad news from home, continual speaking in public, equally important private engagements, when I tried to enlist the sympathies of influential individuals for the cause of the Allies, long railway journeys by night, at the end of which there were always crowds of reporters anxious to interview me before I even had a bath or breakfast; such conditions were not destined to improve an already uncertain nervous system.”

At Yale College in New Haven, she was the first woman to speak to the students: “they attended my meeting en masse”. She also visited Harvard. Then she went to Canada where she spoke in Ottawa in the presence of the Duke and Duchess of Connaught and Princess Patricia. At her farewell, the Duke pressed a $ 600 check in her hands.

Back in New York in December 1914, she tried to express her sense of art, attended several concerts, and went to museums and galleries to view paintings. During her visits to millionaires, she was usually given the opportunity to see these people’s private art collections.

American praise
In mid-March 1915, Lalla Vandervelde was in Carnegie Hall, New York, where she delivered the last speech of her mission. Mr. Choate, one of the foremost lawyers in the US, praised her. The speech is fully printed in her book.

“TO MADAME LALLA VANDERVELDE:
On the eve of your departure for your home in Belgium it seems fitting that there should be some expression, inadequate though it must be, of the great regard in which you are held by hosts of men and women in this country.
During the five months since you came to us, shortly after the outbreak of the War, you have presented all over the United States the dire need of your unhappy countrymen. More than any other person you have made us realize the urgency of this need, its appaling extent and its heartrending appeal. You have been inspired by an eloquence born of your noble mission and you have won the response which could not fail to come.
There are forms of patriotic service which demand courage of a higher order even than that of the soldier in battle, a courage which has not the spur of excitement or impulse, a courage in the face of suspense, of heart-sickness far from home, family and friends, of utter weariness of body and spirit. Such courage, dear lady, since first you came to these shores to this present moment, has been yours.
We honor you as a brave souled woman; we thank you for making so clear our privilege of such human helpfulness as we can give, and we bid you farewell with feelings of deepest sympathy and the most earnest hope that brighter days will soon return to the country you love so truly and serve so devotedly.
New York, March 17, 1915”

*The Lusitania of the British Cunard Line. Photo: internet*

Home on the Lusitania
On April 3, 1915 she left for Europe on the ship “Lusitania” of the British Cunard Line. In Lalla’s words, the ship made “the last journey to Europe before the ever memorable one”, the second to last trip before it would be torpedoed by a German submarine and perished. This voyage of the passenger ship was also full of tension for the passengers, there was danger during the crossing.

The New York Evening World headlined, “Lusitania sails to-day with 838 pale passengers – Fear of German Submarines Makes All on Board Nervous – Some Cancel Passage. – Fast Trip is Planned- Liner’s Speed Expected to Protect Greatest Number to Sail Since War Began.” The security measures were strict, all passengers were carefully examined and their luggage checked.

At the last minute, a messenger brought a package with $ 500 for Madame Vandervelde on board. Three war correspondents, including Mr. E. Alexander Powell of the “New York World”, were also on board.[2]

All this has not been mentioned in Lalla’s biography. She did talk about a luxury problem. Her cabin on the ship was loaded with gifts from American friends and supporters, and she shared them as much as she could with staff and fellow passengers. She kept the fruits for her family in England.

Back in Europe

In New York Lalla had prepared for the possible suspicion about her work from people back in Europe. She had the finances and administration of the Madame Vandervelde Fund, punctually maintained by her secretary Miss Conklin, verified by a leading accounting firm. After returning to England, she was visited by a journalist who asked her which cities she had visited on her mission. The American place names were so unknown to him that she had to spell them for him. Then he asked how much money she had collected. Her answer “about $ 300,000, equivalent to 60,000 British pounds or one and a half million francs” led to his response “That is quite impossible for a woman”. Whereupon the auditor’s report emerged and she urged him to publish the detailed justification of the funds in his article.

Belgian newspapers reported in April on the results of Mrs. Emile Vandervelde’s mission[3]:
“With the thought of coming to the aid of the Belgian refugees, Madame Vandervelde, wife of the Minister of State, went to America to give a series of lectures about Belgium and about the German invasion of our country. These lectures yielded one and a half million francs.”

Five months later, another article appeared in De Legerbode[4] (The “Army Messenger”), showing the destination of the funds raised in America:
“The courageous traveler traveled through the United States from September 18, 1914 to April 2, 1915. She managed to collect the good sum of 1,437,135.75 fr., which was spent as follows:
For return to the homeland 388,479.45 fr.
For food purchases for Belgium: 995,426.30 fr.
For the special fund: 53,230 fr.
Madame Vandervelde continued her apostolate in England, where her brilliant readings yielded the sum of 30,000 francs. Here is a vigorous woman, and a brave propagandist of noble thoughts, who deserves general gratitude.”

Further research
In the past three blogs I have tried to tell part of the life story of Lalla Vandervelde-Speyer. She was a striking, yes, legendary woman. Especially when I consider her role towards the decorated flour sacks from WWI.
Yet surprisingly little has been written about her. Where she has been mentioned, sometimes blatant inaccuracies have been debited. After her divorce from Emile Vandervelde, living in England again, she apparently disappeared from publicity. She died in Putney at the age of 95.
For twenty years Lalla Speyer and Emile Vandervelde were partners with a great mutual influence on each other’s work and life. They both played a role, together and separately, on the world stage in the turbulent time of 1900-1920.
I would heartily recommend further research into the life of Lalla Vandervelde-Speyer.

Addition October 1, 2022: Lalla Vandervelde is on Wikipedia
The knowledge about Lalla Vandervelde and her life story is spreading online. From September 23, 2022 on, she has her own (English) page on Wikipedia.
As befits her, there are inaccuracies in the text. Further work on her history and more publications are therefore required! I look forward to the sequel.

Portrait of Lalla Vandervelde by Roger Fry, 1917; photo: wikipedia

Addition March 8, 2023:

Martine Vermandere: ‘Madame Lalla Vandervelde. A very exceptional woman.’

Martine Vermandere, Madame Vandervelde. A very exceptional woman. Gent, Amsab-ISG, 2023

On the occasion of International Women’s Day, Amsab Institute for Social History in Ghent has published the book “Madame Lalla Vandervelde. A very exceptional woman”, written by Martine Vermandere, historian and public relations coordinator at Amsab-ISG. The book appeared in both Dutch and French.

This is the first book, published in Belgium, that rescues Lalla Vandervelde from oblivion! Vermandere describes the interesting life of Lalla and her great influence on the political and personal development of her second husband, the socialist politician Emile Vandervelde.

The short movie “Lalla Vandervelde” is based on Martine Vermandere’s book, Amsab-ISG, 2023

Martine Vermandere has also written the screenplay for a short movie about Lalla Vandervelde based on her book. On view online at the website of Amsab-ISG: “Lalla Vandervelde”.

Sacks are full of memories. Each sack cherishes a precious and fragile story.

Sincere thanks to Evelyn McMillan, Stanford University. She sent me pictures of decorated flour sacks in the collections of the Herbert Hoover Presidential Library Museum and the Hoover Institution Archives.

[1] Vandervelde, Lalla, Monarchs and Millionaires. London: Thornton Butterworth Limited, 1925

[2] New York Evening World, April 3, 1915

[3] De Legerbode (The Army Messenger), April 24, 1915; also: De Gentenaar. De landwacht. De kleine patriot, April 28, 1915

[4] De Legerbode (The Army Messenger), September 2, 1915

18 april 202022 juni 2024

Madame Vandervelde Fund 3: Naar huis op de Lusitania

De versierde meelzakken in WO I van het Madame Vandervelde Fund springen er voor mij uit. Het maakt me blij te weten dat er een vrouw is geweest die met overtuiging de bevolking van België te hulp is gekomen. Die vrouw is Lalla Vandervelde-Speyer (Camberwell, Engeland, 4 april 1870 – Putney, Engeland, 8 november 1965). Zij is een van de zeer vele vrouwen die vastberaden werkten aan haar doel: zorg voor hulpbehoevende Belgische landgenoten. Ook haar versierde meelzakken vertellen het verhaal van liefdadigheid, dankbaarheid en voedselhulp.
Dit is deel 3 van een serie van drie blogs.
(Lees hier mijn blogs Madame Vandervelde Fund 1 en Madame Vandervelde Fund 2)

De versierde meelzakken komen op verrassende wijze aan bod in de biografie ‘Monarchs and Millionaires’ van Lalla Vandervelde.[1]
Ze reflecteert op haar relatie met Amerikaanse mannen tijdens haar verblijf, wat leidt naar de zakken met meel die ze naar België stuurde en haar naam op deze zakken. Ze verkeerde daarover in angst, omdat de Duitsers niet accepteerden dat er namen van afzenders op de hulpgoederen zouden staan. Het kwam goed en later zag Lalla versierde meelzakken terug: ze waren haar gestuurd door schoolmeisjes, die de gestempelde letters van haar naam ‘Madame Vandervelde’ op de zakken hadden overgeborduurd.

In enkele alinea’s vatte Lalla het in haar boek samen: “Men did not try to make love to me. I suppose they realized that being in mourning, very much upset about what was going on in Europe, and very hard worked with speaking all over the country, any advances would have been discountenanced immediately. But some of them were distinctly sentimental. One, who was also very energetic and helpful, wrote me almost passionate letters about my work. He compared me to Joan of Arc and Diana of Ephesus: a curious mixture. Knowing that my chief interest in peace time had lain in questions pertaining to art, he used to send me long disquisitions on Berenson’s latest book, at the same time quoting prices, in the most business-like way, of commodities that I might buy and send to Europe.’

Over de keuze van katoenen meelzakken: ‘It was this kind and generous friend who helped me to send off the first lot of bags filled with flour to Belgium, the country that needed bread most at the time. It was his idea to choose linen of which the bags were made in such fine quality that when washed and bleached it could be used for men’s shirts or for little frocks or overalls for children.’

Over het stempelen van de naam Madame Vandervelde op de meelzakken: ‘My name was stamped on each one of the sacks, and I remember my anguish when, shortly after they had been shipped, the news came that the Germans would not allow any object marked with a name to enter a country they were occupying. I spent a sleepless night wondering what would happen to the flour that was wanted so badly. Much to my relief, the German Embassy in Washington, to whom my kind friend had wired, answered that permission would be given for the sacks to be landed.

Over de geborduurde meelzakken die ze later terug ziet: ‘Later I had the great joy to see some of them again. They were sent to me by school children who had embroidered the letters of my name on them surrounded by pretty designs of their own making.’

In tegenstelling tot de indruk die ontstaat uit deze alinea’s over de bijdragen aan voedselhulp, zou Madame Vandervelde zelf het geld dat ze inzamelde vooral hebben willen bestemmen voor de echte helden: de Belgische soldaten, die in de loopgraven vochten op het kleine stukje Belgische grond dat nog door hen werd bezet. Echter, dit was onmogelijk. Door de neutraliteit van Amerika was alleen inzameling van geld voor hulp aan de burgerbevolking van de oorlogslanden toegestaan. Toch slaagde ze erin, in privé-gesprekken, enkele donaties te verwerven voor de hulp aan militairen. Daarvan kocht en verzond zij de volgende goederen naar de soldaten: 10.284 paar sokken, 2.160 sets ondergoed en 400 dekens.

Ondanks het succes van haar missie ervoer Lalla haar verblijf van zes maanden in de VS als een grote belasting van haar zenuwen. Ze wist niet hoe het was om zo lang ongelukkig te zijn, geen moment kon ze de afschuwelijke oorlog vergeten, ze was moe en gedeprimeerd. ‘The mere fact of being so very far away from my own people, from my compatriots and friends, on another continent, in another world, where, however kindly received, the whole point of view, the whole outlook on life, was different, seemed more than I could bear sometimes. Almost every time I opened a European paper I saw news of the death of a friend, and I used to leave my letters from Europe unopened for days, so terrified was I of finding bad news.
…
Bad news from home, continual speaking in public, equally important private engagements, when I tried to enlist the sympathies of influential individuals for the cause of the Allies, long railway journeys by night, at the end of which there were always crowds of reporters anxious to interview me before I even had a bath or breakfast; such conditions were not destined to improve an already uncertain nervous system.”

Op Yale College in New Haven sprak ze als eerste vrouw tot de studenten: “they attended my meeting en masse”. Ook bezocht ze Harvard. Daarna ging ze naar Canada waar ze in Ottawa sprak in het bijzijn van de Hertog en Hertogin van Connaught en prinses Patricia. Bij het afscheid drukte de Hertog haar een cheque van 600 dollar in handen.

Terug in New York in december 1914 probeerde ze haar zin voor kunst aan bod te laten komen, ze woonde enkele concerten bij en ging naar musea en galeries om schilderijen te bekijken. Tijdens haar bezoeken aan miljonairs kreeg ze meestal de gelegenheid de privé kunstcollecties van deze mensen te zien.

Amerikaanse lof
Half maart 1915 was Lalla Vandervelde in Carnegie Hall, New York, waar ze de laatste toespraak tijdens haar missie hield.
Mr. Choate, een van de voornaamste advocaten van de VS, sprak haar lovend toe. De toespraak staat integraal afgedrukt in haar boek.

“TO MADAME LALLA VANDERVELDE:
On the eve of your departure for your home in Belgium it seems fitting that there should be some expression, inadequate though it must be, of the great regard in which you are held by hosts of men and women in this country.
During the five months since you came to us, shortly after the outbreak of the War, you have presented all over the United States the dire need of your unhappy countrymen. More than any other person you have made us realize the urgency of this need, its appaling extent and its heartrending appeal. You have been inspired by an eloquence born of your noble mission and you have won the response which could not fail to come.
There are forms of patriotic service which demand courage of a higher order even than that of the soldier in battle, a courage which has not the spur of excitement or impulse, a courage in the face of suspense, of heart-sickness far from home, family and friends, of utter weariness of body and spirit. Such courage, dear lady, since first you came to these shores to this present moment, has been yours.
We honor you as a brave souled woman; we thank you for making so clear our privilege of such human helpfulness as we can give, and we bid you farewell with feelings of deepest sympathy and the most earnest hope that brighter days will soon return to the country you love so truly and serve so devotedly.
New York, March 17, 1915”

De Lusitania van de Britse Cunard Line. Foto: internet

Lusitania
Op 3 april 1915 vertrok ze naar Europa op het schip de ‘Lusitania’van de Britse Cunard Line. Het schip maakte in Lalla’s woorden ‘her last journey to Europe before the ever memorable one, de een na laatste reis voordat het getorpedeerd zou worden door een Duitse duikboot en zou vergaan. Ook deze reis van het passagiersschip was vol spanning voor de passagiers, er dreigde gevaar tijdens de overtocht.
De New York Evening World kopte: ‘Lusitania sails to-day with 838 pale passengers – Fear of German Submarines Makes All on Board Nervous – Some Cancel Passage. – Fast Trip is Planned- Liner’s Speed Expected to Protect Greatest Number to Sail Since War Began.’ De veiligheidsmaatregelen waren streng, alle passagiers werden nauwkeurig onderzocht en hun bagage gecontroleerd.

Op het laatste moment kwam een bode nog een pakket met $ 500 voor Madame Vandervelde aan boord brengen. Drie oorlogs-correspondenten, waaronder meneer E. Alexander Powell van de ‘New York World’, waren eveneens aan boord.[2]
Lalla vermeldde dit allemaal niet in haar biografie. Wel vertelde ze over een luxeprobleem. Haar hut op het schip lag boordevol kado’s van Amerikaanse vrienden en sympathisanten, ze deelde ze zoveel mogelijk met personeel en medepassagiers. Het fruit bewaarde ze voor haar familie in Engeland.

Terug in Europa
Lalla had zich in New York voorbereid op de mogelijke achterdocht van mensen in Europa over haar werk. Ze had de financiën en administratie van het Madame Vandervelde Fund, punctueel bijgehouden door haar secretaresse Miss Conklin, laten verifiëren door een vooraanstaand accountantskantoor. Ze kreeg na terugkeer in Engeland een journalist op bezoek die haar vroeg welke steden ze had bezocht op haar missie. De Amerikaanse plaatsnamen waren hem zo onbekend, dat zij deze voor hem moest spellen. Daarna vroeg hij hoeveel geld ze had ingezameld. Haar antwoord “ongeveer $300.000, gelijk aan 60.000 Engelse ponden of anderhalf miljoen francs” leidde tot zijn reactie “That is quite impossible for a woman”. Waarop de accountantsverklaring tevoorschijn kwam en ze hem dringend verzocht in zijn artikel de gedetailleerde verantwoording van de gelden te publiceren.

Belgische kranten hebben in april berichten opgenomen over de resultaten van de missie van Mevrouw Vandervelde:
Met het gedacht den Belgischen vluchtelingen ter hulp te komen, heeft Mevrouw Vandervelde, vrouw van de staatsminister, zich naar Amerika begeven om daar eene reeks voordrachten over België en over den Duitschen inval in ons land te geven. Deze voordrachten brachten een anderhalf millioen frank op.[3]

Vijf maanden later verscheen nogmaals een artikel in De Legerbode[4], waaruit de bestemming bleek van de gelden die waren opgehaald in Amerika:
‘De moedige reizigster doorliep de Vereenigde Staten van den 18 September 1914 tot 2 April 1915. Zij slaagde er in de flinke som van 1.437.135 fr. 75 in te zamelen, welke werd besteed als volgt:
Voor terugkeer naar ’t vaderland                                    388.479 fr. 45;
Voor aankoop van levensmiddelen voor België:     995.426 fr. 30;
Voor het bijzonder fonds:                                            53.230 frank.’
Mevrouw Vandervelde heeft haar apostolaat in Engeland voortgezet, waar hare schitterende voordrachten de som van 30.000 frank opbrachten. Ziedaar eene krachtdadige vrouw, en eene dappere propagandiste der edele gedachten, die de algemeene dankbaarheid verdient.’

Tomeloze inzet van Lalla Vandervelde voor haar België in Groot-Brittannië

Madame Vandervelde zal optreden in het Coliseum, Londen. The Manchester Courier, 2 oktober 1915

Na terugkeer in Groot-Brittannië in april 1915 zette Lalla Vandervelde zich tomeloos in voor haar Belgische medeburgers, zowel voor de vluchtelingen in de UK als voor het Belgische leger. Haar echtgenoot verbleef ook in Engeland, zij aan zij vroegen zij aandacht voor de goede zaak van België.

Verder onderzoek
In de afgelopen drie blogs heb ik een poging gewaagd een deel van het levensverhaal van Lalla Vandervelde-Speyer te vertellen. Ze was een markante, ja, legendarische vrouw. Zeker als ik haar rol voor de versierde meelzakken in WO I in beschouwing neem.
Toch is er weinig over haar geschreven. Waar ze is genoemd zijn soms blatante onjuistheden gedebiteerd. Nadat ze gescheiden was van Emile Vandervelde en weer in Engeland woonde, is ze ogenschijnlijk uit de publiciteit verdwenen. Op 95-jarige leeftijd is zij overleden in Putney.
Twintig jaar lang waren Lalla Speyer en Emile Vandervelde partners met grote wederzijdse invloed op elkaars werk en leven. Ze speelden een rol op het wereldtoneel in de turbulente tijd van 1900-1920.
Verder onderzoek naar het leven van Lalla Vandervelde-Speyer wil ik van harte aanbevelen.

Aanvulling 1 oktober 2022: Lalla Vandervelde staat op Wikipedia
De kennis over Lalla Vandervelde en haar levensverhaal waaiert online uit. Vanaf 23 september 2022 heeft zij haar eigen (Engelse) bladzijde op Wikipedia.
Zoals bij haar hoort staan er onjuistheden in de tekst. Verder werken aan haar geschiedenis en méér publicaties zijn dus geboden! Ik zie uit naar het vervolg.

Portret van Lalla Vandervelde door Roger Fry, 1917; foto: wikipedia

Aanvulling 8 maart 2023:

Martine Vermandere: ‘Madame Lalla Vandervelde. A very exceptional woman.’

Ter gelegenheid van Internationale vrouwendag heeft Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis in Gent, het boek ‘Madame Lalla Vandervelde. A very exceptional woman’ uitgebracht, geschreven door Martine Vermandere, historicus en coördinator publiekswerking bij Amsab-ISG. Het boek is verschenen in Nederlands en Frans.

Dit is het eerste boek, verschenen in België, dat Lalla Vandervelde uit de vergetelheid rukt! Vermandere beschrijft het interessante leven van Lalla en haar grote invloed op de politieke en persoonlijke ontwikkeling van haar tweede echtgenoot, de socialistische politicus Emile Vandervelde.

Film ‘Lalla Vandervelde’ naar het boek van Martine Vermandere, Amsab-ISG, 2023

Martine Vermandere schreef op basis van haar boek ook het scenario van een korte film over het leven van Lalla Vandervelde. Te zien online op de website van Amsab-ISG: ‘Lalla Vandervelde’

Dank aan Evelyn McMillan, Stanford University. Zij stuurde mij foto’s van versierde meelzakken in de collecties van de Herbert Hoover Presidential Library Museum en de Hoover Institution Archives.

‘Zakken zijn vol herinneringen. Iedere zak koestert een kostbaar en kwetsbaar verhaal.’

[1] Vandervelde, Lalla, Monarchs and Millionaires. London: Thornton Butterworth Limited, 1925

[2] New York Evening World, 3 april 1915

[3] De Legerbode, 24 april 1915; zie ook De Gentenaar. De landwacht. De kleine patriot, 28 april 1915

[4] De Legerbode, 2 september 1915

16 april 202028 juni 2025

Madame Vandervelde Fund 2: 300,000 dollar donations (ENG)

To me, the WWI decorated flour sacks of the Madame Vandervelde Fund stand out. It makes me happy to know that there was a woman who came to the rescue of the Belgian people with conviction. That woman was Lalla Vandervelde-Speyer (Camberwell, England, April 4, 1870 – Putney, England, November 8, 1965). She is one of the many women who worked determinedly towards her goal: care for destitute Belgian compatriots. Her decorated flour sacks also tell the story of charity, gratitude and food aid.
This is part 2 of a series of three blogs.
(See my blogs: Madame Vandervelde Fund 1 and Madame Vandervelde Fund 3)

In her biography “Monarchs and Millionaires”, published in 1925, Lalla Vandervelde gave her personal impressions of her six-month stay in America in four chapters, totaling 60 pages. I provide an anthology of stories from the book.[1]

In Antwerp
In Antwerp, fleeing from the advancing German army, Lalla stayed with her husband at Hotel St. Antoine and experienced an air raid of German Zeppelins for the first time in her life. She was terrified by the sound of falling and detonating bombs.

The following evening she stood in the hotel hallway and met with Mr. E. Alexander Powell, correspondent of the American newspaper “New York World”, who said to her “Why don’t you go over to the States and enlist the sympathy of American women and children for the poor Belgians? ” The suggestion opened her eyes to what she could do, and she immediately took action to realize it. She did not want to embark on the adventure without the consent of the Belgian government, or at least that of Prime Minister Baron de Broqueville, so she visited him and presented her plan. His response was negative: “he liked the idea, but did not approve of a woman going alone on such a hazardous expedition, and so on and so forth”. Disillusioned, she left him, but met King Albert’s private secretary and told him about her plan.

He promised to discuss it with the King and a few hours later he said that King Albert fully agreed with the plan: “He knew what influence women have in America, and sent 4,000 francs towards my traveling expenses.”

Queen Elizabeth in turn instructed a lady-in-waiting to send Madame Vandervelde a letter approving the project, wishing her the best of luck and indicating that she could take the letter with her to read it out in America.

The first Belgian missions to North-America [1a]

The Belgian Mission (the “Atrocity Commission”) appointed by King Albert, including her husband Emile Vandervelde, left on September 3 with the White Star Liner “Celtic” and arrived in New York on September 12. I have read this in American newspapers. In her biography, Lalla has not written a single word about the mission, not even about her husband.

Because Lalla was not allowed to travel on the same ship – “no women ever, or could, in any circumstances, accompany a diplomatic mission” – it was not easy to book a cabin on the next ship. With the help of British former ambassador to Japan, Sir Claude MacDonald, she managed to leave Liverpool for New York on September 8, 1914 on the White Liner “Cretic”.

The war had raged for over four weeks now and 75 percent of the Belgian territory was in the hands of the Germans. During the ten days at sea, there would be no news reports for the passengers. For Lalla, that felt unbearable, and she got a radio operator to promise to inform her in secret should there be any news to report. On September 14th she received a signal and heard that the Germans had been stopped in their advance in France.

On board she prepared her mission: to evoke sympathy from the Americans by telling them as an eyewitness about the horrors that had taken place in Belgium. She hoped to influence the public opinion and appeal to the well-known generosity of Americans to ease the fate of Belgian refugees. At that time, she did not know that within three months the catastrophe would be much greater and the question was how to feed all the Belgians who lived in occupied territory, this number would grow to 7.5 million people…

She spoke to two fellow travelers, Mr. Augustus Gardner, a member of the United States Congress, and Mr. McEnerney, a highly skilled lawyer from San Francisco, and took their valuable advice on how to frame her propaganda. She realized that she should tell her story in simple terms and without emotion. Only then could she count on support from the people of the US, where many pro-German sentiments were present. The evening before arriving in New York, the captain gave her the opportunity to tell her story on board the ship. She raised an initial amount of $ 360.

In New York City
September 18, 1914, upon arriving from the “Cretic” in New York on a sunny, warm day, she dressed in a colorful summer outfit without thinking about her role. The reaction of a fellow traveler made her realize that her choice of clothing should support her message, so she had her wardrobe dyed black in New York.

Once disembarked, reporters and photographers swarmed around her, but she did not give interviews or comments. She first wanted to speak to the Belgian Relief Committee*) to find out what she could and could not say. The Belgian Consul General, Mr. Mali, picked her up at the port and brought her to her place to stay. The next day, she received a secretary, Miss Conklin, who assisted her for six months.

On September 18th, in the Evening World, the evening edition of the New York World, correspondent Alexander Powell’s newspaper, an article with photo appeared under the headline “Mme. Vandervelde brings note from Queen Elizabeth. Wife of Belgian Minister of State Here to Appeal to Americans. Woman envoy here to appeal for aid for destitute Belgians.”

Travelling in America
Lalla Vandervelde began her adventure, she humorously reports on her visits to millionaires and dignitaries in her book. Her hostesses and hosts have mostly remained anonymous, so she could poke fun at their boredom, their lack of knowledge about culture, their lack of knowledge of international politics, their dependence on staff. In general, she was “full of pity for this poor millionaire”. She also met a young super millionaire who couldn’t give her money. “the money he devoted to charities was managed and distributed by a committee of specialists in economics, in social hygiene or in some other form of benevolence. This struck me as being a logical, if unpleasant, way of distributing riches.”

Another anecdote: “I spoke on that day to a room full of very expensive looking people. The women …, wore the most outrageous clothes. But they were interested, in their own way in the War, and had made it the fashion to knit very brightly-coloured silk scarves to send to the British and French boys at the front. It was maddening to have to speak about the horrors of the War to the clicking of knitting needles…” Then a pug entered the room as it could no longer live without its owner, but it squeaked, barked and ran around, so she had to stop talking until the dog was removed, along with his mistress. Conclusion: “I did not get anything like the money I expected from that rich audience.”

People with small incomes, drivers and servants in restaurants, clothing workers, went out of their way and collected money, which they handed over with a few kind, encouraging words.

Lalla was very pleased with the American female and male journalists and had a good working relationship with them. She recalled a New York dinner party with six female journalists as one of the most interesting experiences during her American stay. “They were eager, tired looking women. Most of them had been married young and badly treated by their husbands, whom they had divorced. This meant poverty, and not infrequently one or two children to bring up. They were very naturally proud at having made a success of life and told me details of the terrible struggles they had gone through. Most of them hated men with an extraordinary active and vital hatred. Only one of them said she was still in love with her husband, but as he was exploiting her, she felt she ought to leave him. She spoke as if she were ashamed of her love and reluctance to be free.
…
I had never met so many women in the same circumstances. They were not soured or embittered, but proud and happy, especially when they spoke about their children, who were mostly grown up and prepared, through their mothers’ struggles for the battle of life”.

With Lalla’s interest in the role of women, she portrayed American society in late 1914, early 1915: “There is no stigma attached to certain kinds of work, as there was in Europe before the War, and a woman’s scope is infinitely wider than at home.”

Messages in Belgian newspapers
After three months, some Belgian newspapers reported on Madame Vandervelde’s mission. [2]

“In America – The charitable movement in favor of suffering Belgium is growing daily. This is how Mrs. Lalla Vandervelde, returning to New York from a three-month trip through the United States, brought in donations in kind and in cash for the sum of $ 213,000. She continues her fruitful journey.”

Another article featured the news of a large donation of Buffalo sacks of flour, saying that the sacks were intended for reuse: “Madame Vandervelde, the wife of the Secretary of State, has been in the United States for more than three months. There she gave and gives a series of lectures about Belgium and the horrors of which the country has fallen victim, that have been overwhelmingly successful and in which Belgium and the Belgians have been praised. … After these meetings, donations for families of Belgian victims pour in. Madame Vandervelde has already collected almost 1,400,000 francs!

In Buffalo, industrialists have loaded her with a ship with 10,000 sacks of flour – sacks made of fine cloth and fine fabric, so that they can then be used and transformed into clothes and towels for the Belgians.
Madame Vandervelde was in Boston last week where her lectures were attended by 5,000 people.[3]]

Madame Vandervelde Fund
I became aware of the fund thanks to the WWI decorated flour sacks in museum collections in Belgium and the US, decorated with her name. I therefore asked myself: how large was the organization, who formed the board?

Decorated flour sack “Gold Dust”, Thornton & Chester, Buffalo, NY, embroidered. The back of this flour sack may have been stamped “Madame Vandervelde Fund”. The flour sack is exhibited in the permanent display of the Royal Military Museum, Brussels. Coll. War Heritage Institute

According to Lalla Vandervelde’s biography, she founded the Madame Vandervelde Fund to house the large amounts of collected dollars. However, the structure of the fund was very simple: it consisted of the two-woman organization of Madame herself and her secretary Miss Conklin! Lalla Vandervelde: “I have always been proud to think that we two women, without any committee to back us, organized my campaign, which produced in material things alone 300,000 dollars or, what was at that time, a million and a half francs.”

To be continued.
Read here my blog Madame Vandervelde Fund 3

*) The Belgian Relief Committee: Jeffrey B. Miller mentioned Madame Vandervelde in relation to the Belgian Relief Committee in his first book “Behind the Lines“, Millbrown Press, 2014, at p. 226 en 227:

“The Belgian Relief Committee had been founded in the late summer by a “few modest Belgians and their sympathizers,” according to one magazine article. At its head was Rev. J. F. Stillemans, a Catholic priest of Belgian birth …
Stillemans got involved in trying to help the Belgian refugees and became the president of the Belgian Relief Committee. The chairman of the executive committee, and the real power behind the group, was Robert W. de Forest, the vice president of the American Red Cross. During a vacation in Europe that was interrupted by the start of the war, he had seen the Belgian devastation. When he returned home he started the group outside the confines of the Red Cross. The Belgian members of de Forest’s organization included the Belgian consul in New York, the Belgian minister to the United States, and a well-to-do patron, Madame Vandervelde. …
She had become a darling of New York City, and the country, when she announced she would not go home until she had collected $1 million to aid her country.”

“Sacks are full of memories. Every sack cherishes a precious and vulnerable story.”

My sincere thanks to Dr. Ingrid De Meûter and Ria Cooreman of the Royal Art & History Museum in Brussels. They gave me the opportunity to study the museum’s WWI collection of flour sacks, the so-called “Errera Collection”, which includes two unprocessed flour sacks from the Madame Vandervelde Fund, on February 21, 2020.

[1] Vandervelde, Lalla, Monarchs and Millionaires. London: Thornton Butterworth Limited, 1925

[1a] Amara, M., La propaganda belge et l’image de la Belgique aux États-Unis pendant la Première Guerre mondiale. Revue belge d’histoire contemporaine, XXX 2000, 1-2, p. 173-226. (p. 184)

[2] L’écho belge- journal quotidien du matin paraissant à Amsterdam, December 16, 1914

[3] Le XXsiecle: journal d’union et d’action catholique, January 16, 1915; translated from French

16 april 202028 juni 2025

Madame Vandervelde Fund 2: Opbrengst 1,5 miljoen francs

De versierde meelzakken in WO I van het Madame Vandervelde Fund springen er voor mij uit. Het maakt me blij te weten dat er een vrouw is geweest die met overtuiging de bevolking van België te hulp is gekomen. Die vrouw is Lalla Vandervelde-Speyer (Camberwell, Engeland, 4 april 1870 – Putney, Engeland, 8 november 1965). Zij is een van de zeer vele vrouwen die vastberaden werkten aan haar doel: zorg voor hulpbehoevende Belgische landgenoten. Ook haar versierde meelzakken vertellen het verhaal van liefdadigheid, dankbaarheid en voedselhulp.
Dit is deel 2 van een serie van drie blogs.
(Lees hier mijn blogs Madame Vandervelde Fund 1 en Madame Vandervelde Fund 3)

In haar biografie ‘Monarchs and Millionaires’, verschenen in 1925, gaf Lalla Vandervelde in vier hoofdstukken, totaal 60 bladzijden, haar persoonlijke indrukken over haar verblijf van zes maanden in Amerika. Ik geef een bloemlezing van verhalen uit het boek.[1]

In Antwerpen
In Antwerpen, op de vlucht voor het oprukkende Duitse leger, verbleef Lalla met haar man in Hotel St. Antoine en maakte voor het eerst in haar leven een luchtaanval van Duitse Zeppelins mee. Het geluid van vallende en ontploffende bommen vond ze angstaanjagend.

De volgende avond stond ze in de hal van het hotel en kwam in gesprek met meneer E. Alexander Powell, correspondent van de Amerikaanse krant de ‘New York World’, die tegen haar zei: “Why don’t you go over to the States and enlist the sympathy of American women and children for the poor Belgians?” De suggestie opende haar ogen voor wat zíj kon doen en ze ging onmiddellijk tot actie over om het te realiseren. Zonder instemming van de Belgische regering, of op z’n minst die van de premier Baron de Broqueville wilde ze het avontuur niet aangaan, zodat ze hem opzocht en haar plan voorlegde. Zijn reactie was negatief: “he liked the idea, but did not approve of a woman going alone on such a hazardous expedition, and so on and so forth”. Ontgoocheld verliet ze hem, maar ontmoette de privé-secretaris van Koning Albert en vertelde hem over haar plan.

Deze beloofde het met de Koning te bespreken en enkele uren later berichtte hij dat Koning Albert volledig instemde met het plan: “He knew what influence women have in America, and sent 4.000 francs towards my travelling expenses.”
Koningin Elizabeth gaf op haar beurt een hofdame opdracht Madame Vandervelde een brief te sturen, waarin ze het project goedkeurde, haar veel succes wenste en aangaf dat ze de brief kon meenemen om voor te lezen in Amerika.

De eerste Belgische missies naar Noord-Amerika [1a]

Het Belgisch gezantschap (de ‘Atrocity Commission’) benoemd door Koning Albert, waaronder echtgenoot Emile Vandervelde, vertrok op 3 september met de White Star Liner ‘Celtic’ en arriveerde op 12 september in New York. Dit heb ik gelezen in Amerikaanse kranten. Lalla heeft in haar biografie met geen woord meer geschreven over het gezantschap, zelfs niet over haar man.

Omdat Lalla niet mocht meereizen op hetzelfde schip –‘no women ever had, or could, in any circumstances, accompany a diplomatic mission’- was het niet eenvoudig direct plaats te krijgen op een volgend schip. Met hulp van de Britse oud-ambassadeur in Japan, Sir Claude MacDonald, slaagde ze erin op 8 september 1914 vanuit Liverpool naar New York te vertrekken op de White Liner ‘Cretic’.

De oorlog woedde inmiddels ruim 4 weken en België was voor driekwart in handen van de Duitsers. De tien dagen op zee zou er voor de passagiers geen ontvangst van nieuwsberichten zijn. Voor Lalla voelde dat onverdragelijk en ze kreeg een radiotelegrafist zo ver om haar toe te zeggen dat hij haar in het geheim zou informeren, mocht er nieuws te melden zijn. Op 14 september kreeg ze een seintje en hoorde dat de Duitsers een halt was toegeroepen in hun opmars in Frankrijk.

Ze bereidde aan boord haar missie voor: de sympathie oproepen van de Amerikanen door hen als ooggetuige te vertellen over de verschrikkingen, die hadden plaatsgevonden in België. Ze hoopte er de publieke opinie mee te beïnvloeden en beroep te doen op de bekende gulheid van Amerikanen om het lot van de Belgische vluchtelingen te verlichten. Op dat moment wist ze niet dat binnen drie maanden de catastrofe veel groter zou zijn en dat de vraag was hoe alle Belgen te voeden, die in bezet gebied verbleven, dit aantal groeide tot 7,5 miljoen mensen…

Ze sprak met twee medereizigers, de heer Augustus Gardner, lid van het Amerikaanse Congres en de heer McEnerney, een hooggeleerde jurist uit San Francisco en nam hun waardevolle adviezen aan hoe ze haar propaganda zou moeten inkleden. Ze besefte dat ze haar verhaal in eenvoudige bewoordingen en zonder emotie zou moeten vertellen. Alleen dan kon ze rekenen op steun van de mensen in de VS, waar ook veel pro-Duitse sentimenten leefden. De avond voor aankomst in New York gaf de kapitein haar gelegenheid haar verhaal te doen aan boord van het schip. Ze haalde een eerste bedrag van 360 dollar op.

In New York
Bij aankomst van de ‘Cretic’ in New York op een zonnige, warme dag kleedde ze zich zonder verder na te denken over haar rol, in een kleurrijke zomerse outfit. Door de reactie van een medereizigster realiseerde ze zich dat haar kledingkeuze haar boodschap zou moeten ondersteunen, dus liet ze in New York haar garderobe zwart verven.
Eenmaal van boord zwermden verslaggevers en fotografen om haar heen, maar ze gaf geen interviews of kommentaar. Eerst wilde ze spreken met het Belgian Relief Committee*) om te weten wat ze wel en niet kon zeggen. De Belgische consul-generaal, de heer Mali, haalde haar op in de haven en bracht haar naar haar logeeradres. De volgende dag kreeg ze beschikking over een secretaresse, Miss Conklin, die haar zes maanden heeft bijgestaan.

Op 18 september verscheen in de Evening World, de avondeditie van de New York World, de krant van correspondent Alexander Powell, een artikel met foto, onder de kop ‘Mme. Vandervelde brings note from Queen Elizabeth. Wife of Belgian Minister of State Here to Appeal to Americans. Woman envoy here to appeal for aid for destitute Belgians.’

Op reis in Amerika
Lalla Vandervelde ging het avontuur aan en in haar boek heeft ze op humoristische wijze verslag gedaan van haar bezoeken aan miljonairs en hoogwaardigheidsbekleders. Haar gastvrouwen en gastheren zijn meestal anoniem gebleven, ze stak de draak met hun verveling, hun gemis aan kennis over cultuur, hun gemis aan kennis over internationale politiek, hun afhankelijkheid van personeel. In het algemeen was ze “full of pity for this poor millionaire”. Ook ontmoette ze een jonge supermiljonair die haar geen geld kon geven. “the money he devoted to charities was managed and distributed by a committee of specialists in economics, in social hygiene or in some other form of benevolence. This struck me as being a logical, if unpleasant, way of distributing riches.”

Nog een anecdote: “I spoke on that day to a room full of very expensive looking people. The women …, wore the most outrageous clothes. But they were interested, in their own way in the War, and had made it the fashion to knit very brightly-coloured silk scarves to send to the British and French boys at the front. It was maddening to have to speak about the horrors of the War to the clicking of knitting needles…” Vervolgens kwam er een mopshond de kamer binnen, omdat die niet langer zonder zijn baasje kon, maar die piepte, blafte en rende rond, zodat ze haar verhaal moest staken tot de hond verwijderd was, samen met zijn bazin. Conclusie: “I did not get anything like the money I expected from that rich audience.”

Mensen met kleine inkomens, chauffeurs en bedienden in restaurants, kledingverzorgsters, deden hun uiterste best en brachten bedragen bij elkaar, die ze met enkele vriendelijke, bemoedigende woorden overhandigden.

Lalla was goed te spreken over de Amerikaanse vrouwelijke en mannelijke journalisten en had een prima werkrelatie met hen. Een New Yorkse dinner party met 6 vrouwelijke journalisten noemde ze een van de meeste interessante ervaringen tijdens haar Amerikaanse verblijf. “They were eager, tired looking women. Most of them had been married young and badly treated by their husbands, whom they had divorced. This meant poverty, and not infrequently one or two children to bring up. They were very naturally proud at having made a success of life and told me details of the terrible struggles they had gone through. Most of them hated men with an extraordinary active and vital hatred. Only one of them said she was still in love with her husband, but as he was exploiting her, she felt she ought to leave him. She spoke as if she were ashamed of her love and reluctance to be free.
…
I had never met so many women in the same circumstances. They were not soured or embittered, but proud and happy, especially when they spoke about their children, who were mostly grown up and prepared, through their mothers’ struggles for the battle of life”.

Met Lalla’s interesse in de rol van de vrouw gaf ze haar beeld op de Amerikaanse samenleving eind 1914, begin 1915: “There is no stigma attached to certain kinds of work, as there was in Europe before the War, and a woman’s scope is infinitely wider than at home.”

Berichten in Belgische kranten
Na drie maanden berichtten enkele Belgische kranten over Madame Vandervelde’s missie. ‘En Amérique – Le mouvement charitable en faveur de la Belgique qui souffre prend journellement de l’ampleur. C’est ainsi que Mme. Lalla Vandervelde, retour à New York d’un voyage de trois mois aux Etats Unis en a rapporté des dons en nature et en espèces pour une somme de 213.000 dollars. Elle continue son voyage fructueux’.[2]

Een ander artikel bevatte het nieuws van een grote donatie van zakken meel uit Buffalo, met de opmerking dat de zakken bedoeld zijn voor hergebruik: ‘Madame Vandervelde, de vrouw van de Minister van Staat, is al meer dan drie maanden in de Verenigde Staten. Ze gaf en geeft daar over België en de gruwelen, waarvan het land slachtoffer is geworden, een reeks lezingen die overweldigend succes hebben en waarin België en de Belgen alle lof krijgen toegezwaaid. … Na deze bijeenkomsten stromen de donaties voor families van Belgische slachtoffers binnen. Madame Vandervelde heeft op dit moment al bijna 1.400.000 francs ingezameld!

In Buffalo hebben industriëlen haar een schip geladen met 10.000 zakken meel geschonken – zakken gemaakt van fijn doek en van fijne stof, zodat deze vervolgens gebruikt kunnen worden en getransformeerd tot kleding en handdoeken voor de Belgen.
Afgelopen week was Madame Vandervelde in Boston waar haar lezingen door 5000 mensen zijn bijgewoond.’[3]

Madame Vandervelde Fund
Het fonds is mij bekend dankzij de versierde meelzakken van WO I in museumcollecties in België en de VS. Ik vroeg me daarom af: hoe groot was de organisatie, wie vormde het bestuur?

Versierde meelzak ‘Gold Dust’, Thornton & Chester, Buffalo, NY, geborduurd. De achterzijde van deze meelzak is misschien voorzien van het stempel van het Madame Vandervelde Fund. De meelzak is tentoongesteld in de vaste opstelling van het Koninklijk Legermuseum, Brussel. Coll. War Heritage Institute

Blijkens de biografie van Lalla Vandervelde stichtte zij het Madame Vandervelde Fund om de grote bedragen aan ingezamelde dollars in onder te brengen. De structuur van het fonds was echter zeer eenvoudig van opzet: het bestond uit de twee vrouws-organisatie van Madame zelf en haar secretaresse Miss Conklin! Lalla Vandervelde: “I have always been proud to think that we two women, without any committee to back us, organized my campaign, which produced in material things alone 300,000 dollars or, what was at that time, a million and a half francs.”

Wordt vervolgd.
Lees hier mijn blog Madame Vandervelde Fund 3

*) The Belgian Relief Committee: Jeffrey B. Miller noemde Madame Vandervelde in relatie tot het Belgian Relief Committee in zijn eerste boek ‘Behind the Lines‘, Millbrown Press, 2014, op p. 226 en 227:

‘The Belgian Relief Committee had been founded in the late summer by a “few modest Belgians and their sympathizers,” according to one magazine article. At its head was Rev. J. F. Stillemans, a Catholic priest of Belgian birth …
Stillemans got involved in trying to help the Belgian refugees and became the president of the Belgian Relief Committee. The chairman of the executive committee, and the real power behind the group, was Robert W. de Forest, the vice president of the American Red Cross. During a vacation in Europe that was interrupted by the start of the war, he had seen the Belgian devastation. When he returned home he started the group outside the confines of the Red Cross. The Belgian members of de Forest’s organization included the Belgian consul in New York, the Belgian minister to the United States, and a well-to-do patron, Madame Vandervelde. …
She had become a darling of New York City, and the country, when she announced she would not go home until she had collected $1 million to aid her country.’

‘Zakken zijn vol herinneringen. Iedere zak koestert een kostbaar en kwetsbaar verhaal.’

Mijn dank gaat uit naar Dr. Ingrid De Meûter en Ria Cooreman van het Museum Kunst & Geschiedenis in Brussel. Ze hebben me de gelegenheid geboden de collectie meelzakken van WO I van het museum, de zgn. ‘Collectie Errera’ , waarin opgenomen twee onbewerkte meelzakken van het Madame Vandervelde Fund, te bestuderen op 21 februari 2020.

[1] Vandervelde, Lalla, Monarchs and Millionaires. London: Thornton Butterworth Limited, 1925

[1a] Amara, M., La propaganda belge et l’image de la Belgique aux États-Unis pendant la Première Guerre mondiale. Revue belge d’histoire contemporaine, XXX 2000, 1-2, p. 173-226. (p. 184)

[2] L’écho belge- journal quotidien du matin paraissant à Amsterdam, 16 december 1914

[3] Le XXsiecle: journal d’union et d’action catholique, 16 januari 1915; eigen vertaling uit het Frans

14 april 202017 mei 2023

Madame Vandervelde Fund 1: Appeal to American Women (ENG)

To me, the WWI decorated flour sacks of the Madame Vandervelde Fund stand out. It makes me happy to know that there was a woman who came to the rescue of the Belgian people with conviction. That woman was Lalla Vandervelde-Speyer (Camberwell, England, April 4, 1870 – Putney, England, November 8, 1965). She is one of the many women who worked determinedly towards her goal: care for destitute Belgian compatriots. Her decorated flour sacks also tell the story of charity, gratitude and food aid.
This is part 1 of a series of three blogs.
(See my blogs: Madame Vandervelde Fund 2 and Madame Vandervelde Fund 3)

Charlotte Helen Frederica Maria Speyer was British-born, from an affluent Jewish family. Her parents were German by birth and settled in England after their marriage in 1869, where father Edward Antoine Speyer had previously joined his older brother Carl in 1859 in a very successful haberdashery importing business. Lalla came to Brussels as a 16-year-old teenager to continue her education.
She married Belgian mining engineer Ferdinand Kufferath*) (ºSaint-Josse-ten-Noode 1855.07.28 – †Schaerbeek, late 1920) in Reigate, Surrey, UK, on 19 January 1892 and would continue to live in Belgium. The couple divorced officially on January 3, 1901.

Lalla Speyer’Kufferath’ remarried on 15 February 1901 in Fulham, London, to the Belgian socialist politician Emile Vandervelde (ºElsene 1866.01.25 – †Brussels 1938.12.27).

Lalla and Emile Vandervelde in Brussels, April 18, 1902, more than a year after their marriage. Photo: photo agency Zander & Labisch, coll. Deutsche Fotothek. *)

In Brussels 1914
When war broke out in August 1914 and Germany occupied Belgium, Lalla Vandervelde was forced to leave her new homeland, together with her husband who was appointed Minister of State.

Lalla was 44 years old and in the prime of her life. Her name, Madame Emile Vandervelde, -this was the Minister of State, who was her husband- appeared in ‘L’Œuvre des femmes bruxelloises’ as one of the presidents, next to ladies Henry Carton de Wiart and Paul Hymans, to whom Queen Elizabeth requested that they take care of children of military personnel who went to battle with the army. The vice-presidents were Messrs. Brassine, Leroy, Prosper, Poullet, Paul Vandervelde and Philippson-Wiener. The Queen was the patroness of the organization.[1]

Lalla’s work experience for the socialist movement, her women’s suffrage activities and her completely autonomous nature led to immediate decisive action in the crisis situation of the first weeks of the war.

She published this advice in the newspaper Le Soir to women who wanted to make themselves useful.[2]

“For those who want to help
An excellent letter from Ms. Vandervelde:
Many women and girls have been writing to me for the past few days asking for advice on how to be helpful in these scary days. The ambulances are full of women of goodwill, but there are many who are just waiting to be of service to their country. I would like, as it is impossible for me to answer each of them individually, advise them to sew a lot of men’s shirts, children’s dresses, knit socks, etc.
The blue smocks of civic guards, too, which are urgently needed, are cut out, all ready to be sewn, 3 Rue de Louvain, at one of the ministry’s offices. By going there on my part, they will gladly give it to all those who request it.
Let friends’ groups form: let one of them take a book and read it to their friends. Not light reading. We are in a phase of heroism and women, mothers and expectant mothers must not let their emotions take over. By their calm and cold blood, they can do precious services right now. What to read? The History of France by Michelet; The History of Belgium, of Pirenne; The Legend of the Centuries, The Turbulent Forces, by Emile Verhaeren, etc. I note these few titles in a hurry, but in each one you will find beautiful pages which have already allowed them to endure the consequences of existence.

Lalla VANDERVELDE

P.S. – I beg the merchants of cigars and cigarettes and the individuals of good will to send me something to smoke for our soldiers, soldiers and wounded. If they could get an idea of the joy of our brave people when they are given something to smoke, I am sure that my house would be too small to contain everything that would be sent to me.”

To America
Lalla Vandervelde was still in Brussels when she wrote the quoted advice. Two weeks later she had to leave to stay out of the hands of the advancing German troops and she moved to Antwerp. On the spot, the plan arose to travel to America to ask for help from the women there. On September 1, 1914, she sent a telegram to New York calling on American women to come to the aid of the Belgian people.

The New York Times posted the “Appeal” in the Sept. 2 edition on p. 3 under the heading:
“SENDS AN APPEAL TO AMERICAN WOMEN
Mme. Vandervelde Coming Here to Tell of Belgian War Victims’ Sufferings.
HAS LETTER FROM QUEEN
Wife of Socialist Leader Will Sail for New York in a Few Days- Says the Need is Terrible.”

The article read:
“LONDON, Sept. 1.-Mme Vandervelde, the brilliant wife of the famous Socialist leader who is now Minister of State in the Belgian Government of National Defense, sends the following appeal to the women of America through the columns of The New York Times:
Women and Friends in America: I am coming to ask your sympathy on behalf of my fellow-countrymen in Belgium. It is not a political mission. It is an appeal for help for devastated homes, the fatherless families of those whom this terrible war has left houseless, who, when the war is over, will be left without rooftrees, without money to rebuild them, and-and all too often-without sons or husbands to work for them.
I am the bearer of a letter from our well-loved Queen. I only ask you to give me an opportunity of reading it to you and telling you in person of our tragic conditions and of asking your help. I am leaving Antwerp only for this purpose, and as soon as I have accomplished it am returning to share the fate of my countrymen in our besieged city.
…….

That is why, women of America, I am coming to you, leaving for a few weeks the country for which my heart is bleeding. I want you, I count on you, to make life worth living again for these poor people, make them by degrees forget the sorrows they have passed through.
Belgium is ruined. You are enjoying all the blessings of peace. I implore you to help my country, to make it by your generosity once more a happy home for its sons and daughters.
LALLA VANDERVELDE
Mme Vandervelde purposes to sail for New York in a few days, by which time she hopes to hear that the American women to whom she appeals have taken steps to obtain for her a hearing when she arrives.”

In Londen
Lalla Vandervelde travelled to America via London, together with “La Mission Belge aux Etats-Unis”, the Belgian mission of four ministers, who had been ordered by King Albert to explain the Belgian position on the condemnable and brutal invasion of the Germans to US President Wilson. One of the ministers was her husband Emile Vandervelde.

*L’Indépendance Belge, September 5, 1914*

“The Belgian Mission in the United States.
The Belgian mission to the President of the United States arrived in London Monday evening, and before his departure from this city, set for the following day, was received by the King of England at Buckingham Palace.
….
Mr. Vandervelde is accompanied by Mrs. Vandervelde, who will give lectures to women, in the cities of the United States.”[3]

Lalla and her husband assumed she could make the trip to the US on the same ship as the official Belgian delegation, but this was a miscalculation. They were formally told that: “no women ever had, or could, in any circumstances, accompany a diplomatic mission”.[4]

That they were not the only ones who had expected otherwise is evident from the rectification, “because of transmission and translation” in La Métropole of September 5, 1914:
“Correcting our comments, we add that it is also incorrect that Madame Vandervelde will accompany her husband during his mission to the United States.”
The words “also incorrect” referred to an earlier newspaper report that Lalla Vandervelde was going to make the journey with a letter from Queen Elizabeth.
No, the letter was not from the “head of the court of H.M. the Queen”, but “This is a letter written by a lady from the Queen’s service to the wife of our new Minister of State, in response to her offer to make known in England, during a series of conferences, the situation in Belgium.”

It made me curious about the contents of the letter from Queen Elizabeth’s court, which Madame Vandervelde had read at the Eighty Club at the Cecil Hotel in London. Curiously, that letter left nothing to be desired for positivity and clarity:
“Sa Majesté la Reine me prie de vous dire qu’elle approuve pleinement votre intention de porter à la connaissance de l’opinion publique en Angleterre et en Amérique, les misères infligées à notre paisible population, par l’invasion allemande. Cinq de nos provinces sont dévastés, des milliers de famille chassées de leur demeure et actuellement sans domicile, et c’est une œuvre qui mérite la reconnaissance du pays et de l’humanité, que de chercher à les secourir. Les meilleurs souhaits de la Reine vous accompagnent dans ces deux pays, qui auront à coeur de donner assistance à ceux en détresse”.

(“Her Majesty the Queen has asked me to tell you that she fully approves of your intention to bring to the attention of public opinion in England and America the miseries inflicted on our peaceful people by the German invasion. Five of our provinces are devastated, thousands of families driven from their homes and currently homeless, and it is a work that deserves the recognition of the country and of humanity, to seek to rescue them. The Queen’s best wishes are with you in these two countries, which would be keen to give assistance to those in distress”.)

Was this a way for some gentlemen on the side of the Belgian government to show a woman, in particular a representative of the socialist movement, her place at the start of the mission to America? Was it protecting women against their desire for autonomy? In any case, it took patience and resilience to walk the line, even under war conditions…

Travelling

Lalla Vandervelde was in no way restrained. She traveled to New York, where “The Belgian Women’s Dollar Fund” was founded the day her “Appeal” was published in the New York Times. ‘It received its first subscriptions before noon of the same day’.[5]

This roadmap and data proof the determination of a wartime woman: Madame Lalla Vandervelde traveled around the US and Canada for six months to raise money and arouse sympathy for her Belgian compatriots. Copyright © 2021 Annelien van Kempen

Her own “Madame Vandervelde Fund” would emerge during her impressive six-month tour in the US and Canada. She was welcomed with open arms and enthusiasm. She traveled from Syracuse to Chicago, then to St. Paul and Minneapolis. She gave speeches in the major cities of Canada. [6] She was particularly successful in collecting money in Chicago, Philadelphia and Boston. Friends in Buffalo helped her to send food aid to Belgium: flour packed in cotton sacks, which could be used to make clothes after washing and bleaching. These friends also made sure that the name “Madame Vandervelde Fund” was printed on the flour sacks.

Flour sacks that testify today to the determination of a wartime woman.

To be continued.
(See my blogs: Madame Vandervelde Fund 2 and Madame Vandervelde Fund 3)

“Sacks are full of memories. Every sack houses a fragile and precious story.”

– My sincere thanks to Evelyn McMillan, Stanford University, for the information and photos she provided to me. She mentioned Isabel Anderson’s book The Spell of Belgium and sent the New York Times article of September 2, 1914. She also sent pictures of decorated flour sacks in the collections of the Herbert Hoover Presidential Library Museum and the Hoover Institution Archives.

“75 years” medal of l’Université Libre de Bruxelles for Ferdinand Kufferath, 1909. Photo: Bram Desmet on website about Frans Kufferath

– Thanks to Hubert Bovens for his research on the biographical data of Lalla’s first husband Ferdinand Kufferath. Ferdinand was director of Société anonyme des Carrières de Porphyre de Quenast (les Almanachs de Bruxelles).

Lalla and Emile Vandervelde (right), with two German socialist friends. Maison du Peuple, Brussels, Friday April 18, 1902. Photo: photoagency Zander & Labisch, coll. Deutsche Fotothek. *)

*) Sources for this photo:
– Vermandere, Martine, Madame Lalla Vandervelde. A very exceptional woman. Ghent, AMSAB IHS, 2023, p. 22,23: the photo has been published on the front page of the French magazine ‘La Vie Illustrée’, April 25, 1902, no. 184 under the heading “Le Grand Agitateur Belge – M. Vandervelde”. The caption lists the Maison de Peuple in Brussels and the names of the German Socialist deputies: Albert Sudekom (standing left) and Sigmund Haller von Hallerstein (seated left). M. Pierre was the photographer.

– Belgian written newspaper articles from April 1902 show that the photo will have been taken in the evening of April 18, 1902. Emile Vandervelde gave a speech and greeted the two German socialist friends in the room. He did not mention their names, to protect them from possible reprisals by the Belgian government.
“La soiree de vendredi. Le meeting de la Maison du Peuple. ….
Vandervelde, au nom de la solidarité internationale, salue deux députés socialistes allemands présents. (longue acclamation). Je ne les nommerais pas, car je connais trop l’hospitalité du gouvernement belge pour n’être pas prudent. Mais je vous dis qu’ils souffrent de vos souffrances et je les prie d’aller dire notre merci fraternel à nos vaillants compagnons allemands. (Ovation). Avec de tels appuis et de telles forces, la grêve continuera.”
(Le Peuple, April 19, 1902, p.2)
(Translation: “Friday Evening. The meeting in the House of the People. ….
Vandervelde, in the name of international solidarity, greets two German socialist deputies present. (long cheer). I won’t name them, because I know the Belgian government’s hospitality too well not to be careful. But I tell you that they suffer from your sufferings and I beg them to go and say our fraternal thanks to our valiant German companions. (Ovation). With such support and such forces, the strike will continue.”)

Notes:
[1] L’étoile belge, August 6, 1914

[2] Le Soir, August 16, 1914; Le Peuple, August 15, 1914

[3] L’Indépendance, September 5, 1914

[4] Vandervelde, Lalla, Monarchs and Millionaires. London: Thornton Butterworth Limited, 1925

[5] Williams, Jefferson and ‘Mayfair’, The Voluntary Aid of America. New York, London: 1918

[6] Anderson-Weld Perkins, Isabel, The Spell of Belgium. Boston: The Page Company, The Colonial Press, C.H. Simonds Co., 1915

14 april 202017 mei 2023

Madame Vandervelde Fund 1: ‘Appeal to American Women’

De versierde meelzakken in WO I van het Madame Vandervelde Fund springen er voor mij uit. Het maakt me blij te weten dat er een vrouw is geweest die met overtuiging de bevolking van België te hulp is gekomen. Die vrouw is Lalla Vandervelde-Speyer (ºCamberwell, Engeland, 4 april 1870 – †Putney, Engeland, 8 november 1965). Zij is een van de zeer vele vrouwen die vastberaden werkten aan haar doel: zorg voor hulpbehoevende Belgische landgenoten. Ook haar versierde meelzakken vertellen het verhaal van liefdadigheid, dankbaarheid en voedselhulp.
Dit is deel 1 van een serie van drie blogs.
(Lees hier mijn blogs: Madame Vandervelde Fund 2 en Madame Vandervelde Fund 3)

Charlotte Helen Frederica Maria Speyer was geboren Britse, stammend uit een welvarende, joodse familie. Haar ouders waren Duits van geboorte en vestigden zich na hun huwelijk in 1869 in Engeland, waar vader Edward Antoine Speyer zich al eerder in 1859 bij zijn oudere broer Carl had gevoegd in een zeer succesvol bedrijf dat fournituren importeerde.
Lalla kwam als 16-jarige tiener naar Brussel om haar opleiding te vervolgen. Zij trouwde met de Belgische mijningenieur Ferdinand Kufferath (ºSint-Joost-ten-Noode 28.07.1855 – †Schaarbeek, eind 1920) in Reigate, Surrey, UK, op 19 januari 1892 en zou in België blijven wonen. Op 3 januari 1901 werd de scheidingsakte van haar eerste huwelijk opgemaakt. Ze hertrouwde op 15 februari 1901 in Fulham, Londen, met de Belgische, socialistische politicus Emile Vandervelde (ºElsene 25.01.1866 – †Brussel 27.12.1938).

Lalla en Emile Vandervelde in Brussel, 18 april 1902, ruim een jaar na hun huwelijk. Foto: fotoagentschap Zander & Labisch, coll. Deutsche Fotothek. *)

In Brussel 1914
Toen in augustus 1914 de oorlog uitbrak en Duitsland België bezette was Lalla Vandervelde genoopt, samen met haar echtgenoot die tot Minister van Staat werd benoemd, haar nieuwe vaderland te verlaten.

Lalla was 44 jaar en in de kracht van haar leven. Haar naam als ‘Madame Emile Vandervelde’ dook op in ‘L’Œuvre des femmes bruxelloises’ als een van de presidentes, naast de dames Henry Carton de Wiart en Paul Hymans, aan wie Koningin Elizabeth verzocht de zorg op zich te nemen van kinderen van militairen die met het leger ten strijde waren getrokken. De vice-presidentes waren de dames Brassine, Leroy, Prosper, Poullet, Paul Vandervelde en Philippson-Wiener. De Koningin was beschermvrouwe van de organisatie.[1]

De werkervaring van Lalla voor de socialistische beweging, haar activiteiten voor de suffragette beweging en haar volstrekt autonome aard, leidden tot onmiddellijk slagvaardig handelen in de crisissituatie van de eerste oorlogsweken.
Ze publiceerde in de krant Le Soir dit advies aan vrouwen die zich nuttig wilden maken.[2]

‘Pour celles qui veulent aider
Une excellente letter de Mme Vandervelde:
De nombreuses femmes et jeunes filles m’écrivent depuis quelques jours pour me demander conseil sur la manière de se rendre utiles en ces jours angoissants.
Les ambulances sont pleines de femmes de bonne volonté, mais il en reste beaucoup qui ne demandent qu’a être utiles à leur pays. Je voudrais, comme il m’est impossible de répondre à chacune d’elles individuellement, leur donner le conseil de coudre des chemises d’hommes en quantité, des robes d’enfants, de tricoter des chausettes, etc.
Les blouses bleues de gardes civiques aussi, dont la confection est urgente, se trouvent découpées, toutes prêtes à être cousues, 3 Rue de Louvain, à l’un des bureaux du ministère. En y allant de ma part, on en donnera bien volontiers à toutes celles qui en feront la demande.
Que des groups d’amies se forment: que l’une d’elles prenne un livre et en fasse la lecture à ses amies. Pas de lecture émollientes. Nous sommes dans une phase de l’héroisme et les femmes, les mères et les futures mères ne doivent pas se laisser aller à leur émotion.Par le calme et le sang froid, elles peuvent rendre en ce moment de précieux services. Que lire? L’Histoire de France de Michelet; L’Histoire de Belgique, de Pirenne; La Légende des Siècles, Les Forces tumultueuses, d’Emile Verhaeren, etc. Je notes ces quelques titres en hâte, mais chacune trouvera dans ses souvenirs, de belles pages qui l’ont déja aidée à supporter les contre-coups de l’existence.

Lalla VANDERVELDE

P.S. – Je supplie les marchands de cigares et de cigarettes et les particuliers de bonne volonté de m’envoyer de quoi fumer pour nos soldats, troupiers et blessés. S’ils pouvaient se faire une idée de la joie de nos braves quand on leur apporte de quoi fumer, je suis sure que ma maison serait trop petite pour contenir tout ce qu’on m’enverrait.

Naar Amerika
Lalla Vandervelde was nog in Brussel toen ze dit advies voor de vrouwen schreef. Twee weken later moest ze vertrekken om uit handen te blijven van de oprukkende Duitse troepen en nam ze de wijk naar Antwerpen. Ter plekke ontstond het plan naar Amerika te reizen om hulp te gaan vragen aan de vrouwen daar. De Amerikaanse reporter Edward Alexander Powell speelde een belangrijke rol in het besluit om naar Amerika te gaan, blijkt uit zijn naoorlogse boeken.

Powell, Edward Alexander, ‘Ooggetuigen uit de Grote Oorlog. Een Amerikaans reporter beleeft en beschrijft de strijd in Vlaanderen in 1914’. Bewerkt door Nicky & Anthony Langley. Davidsfonds Uitgeverij, 2013, p. 28

Oproep aan Amerikaanse vrouwen
Lalla stuurde op 1 september 1914 een telegram naar New York met oproep aan Amerikaanse vrouwen om het Belgische volk te hulp te komen. De New York Times plaatste de ‘Appeal’ in de editie van 2 september op p. 3 onder de kop:
“SENDS AN APPEAL TO AMERICAN WOMEN
Mme. Vandervelde Coming Here to Tell of Belgian War Victims’ Sufferings.
HAS LETTER FROM QUEEN
Wife of Socialist Leader Will Sail for New York in a Few Days- Says the Need is Terrible.”

Het artikel luidde:
“LONDON, Sept. 1.-Mme Vandervelde, the brilliant wife of the famous Socialist leader who is now Minister of State in the Belgian Government of National Defense, sends the following appeal to the women of America through the columns of The New York Times:
Women and Friends in America: I am coming to ask your sympathy on behalf of my fellow-countrymen in Belgium. It is not a political mission. It is an appeal for help for devastated homes, the fatherless families of those whom this terrible war has left houseless, who, when the war is over, will be left without rooftrees, without money to rebuild them, and-and all too often-without sons or husbands to work for them.
I am the bearer of a letter from our well-loved Queen. I only ask you to give me an opportunity of reading it to you and telling you in person of our tragic conditions and of asking your help. I am leaving Antwerp only for this purpose, and as soon as I have accomplished it am returning to share the fate of my countrymen in our besieged city.
…….

In Londen
Lalla Vandervelde reisde op weg naar Amerika via Londen, tesamen met ‘La Mission Belge aux Etats-Unis’, het gezantschap van vier Ministers, die door Koning Albert was opgedragen het Belgische standpunt over de verwerpelijke en brute inval van de Duitsers te gaan toelichten bij de Amerikaanse president Wilson. Onder hen was haar man Emile Vandervelde.

‘La Mission Belge aux Etats-Unis
La mission Belge auprès du président de la République des Etats-Unis est arrivée à Londres lundi soir, et avant son départ de cette ville, fixé au lendemain, a été reçue par le Roi d’Angleterre au palais de Buckingham.
….
Vandervelde est accompagné de Madame Vandervelde, qui donnera des conférences aux femmes, dans les villes des Etats-Unis.’[3]

Lalla en haar man gingen er van uit dat zij op hetzelfde schip als de officiële Belgische delegatie de reis naar de VS zou kunnen maken, maar dat was een misrekening. Ze kregen formeel te verstaan dat: ‘no women ever had, or could, in any circumstances, accompany a diplomatic mission’.[4]

Dat ze niet de enige waren die anders hadden verwacht, blijkt uit de rectificatie, “vanwege transmissie en vertaling” in La Métropole van 5 september 1914:
‘Rectifiant nos commentaires, nous ajoutons qu’il est aussi inexact que Madame Vandervelde accompagne son mari au cours de sa mission aux Etats-Unis’.
De woorden ‘aussi inexact’ sloegen terug op een eerder krantenbericht dat Lalla Vandervelde met een brief van Koningin Elizabeth de reis zou gaan maken. Neen, het was geen brief van de ‘chef de la maison de S.M. la Reine’, maar ‘Il s’agit d’une lettre écrite par une dame du service de la Reine à la femme de notre nouveau ministre d’Etat, en réponse à l’offre de celle-ci de faire connaître en Angleterre, au cours d’une série de conférences, la situation de la Belgique.’

Het maakte me nieuwsgierig naar de inhoud van de brief van de hofhouding van Koningin Elizabeth, die Madame Vandervelde in de Eighty Club van het Cecil Hotel in Londen had voorgelezen. Merkwaardig genoeg liet die brief aan positiviteit en duidelijkheid niets te wensen over:
“Sa Majesté la Reine me prie de vous dire qu’elle approuve pleinement votre intention de porter à la connaissance de l’opinion publique en Angleterre et en Amérique, les misères infligées à notre paisible population, par l’invasion allemande. Cinq de nos provinces sont dévastés, des milliers de famille chassées de leur demeure et actuellement sans domicile, et c’est une œuvre qui mérite la reconnaissance du pays et de l’humanité, que de chercher à les secourir. Les meilleurs souhaits de la Reine vous accompagnent dans ces deux pays, qui auront à coeur de donner assistance à ceux en détresse”.

Was dit een manier waarop enkele heren aan de kant van de Belgische regering hun plaats wilden wijzen aan de vertegenwoordigers van de socialistische beweging bij de start van de missie naar Amerika? Was het het in bescherming nemen van vrouwen tegen hun wens tot autonomie? Hoe dan ook vergde het geduld en incasseringsvermogen om, zelfs onder oorlogsomstandigheden, in deze formele pas te moeten lopen…

Op reis

Lalla Vandervelde liet zich op geen enkele wijze weerhouden. Ze reisde naar New York, waar ‘The Belgian Women’s Dollar Fund’ was opgericht op de dag dat haar ‘Appeal’ in de New York Times was verschenen. ‘It received its first subscriptions before noon of the same day’.[5]

Deze routekaart met data bewijst de vastberadenheid van een vrouw in oorlogstijd: Madame Lalla Vandervelde reisde zes maanden rond in de VS en Canada om geld in te zamelen en sympathie te wekken voor haar Belgische landgenoten. © 2021 Annelien van Kempen

Het eigen ‘Madame Vandervelde Fund’ zou tijdens haar indrukwekkende rondreis van zes maanden door de VS en Canada ontstaan. Ze werd met open armen en enthousiasme ontvangen. Zij reisde van Syracuse naar Chicago, daarna naar St.Paul en Minneapolis. Ze hield redevoeringen in de grote steden van Canada.[6] Vooral in Chicago, Philadelphia en Boston was ze zeer succesvol met de inzameling van geld. In Buffalo hielp een vriend om voedselhulp naar België te versturen: meel verpakt in katoenen zakken, die na wassen en bleken gebruikt zouden kunnen worden om kleding van te maken. De vriend zorgde er ook voor dat de naam ‘Madame Vandervelde Fund’ op de meelzakken werd gedrukt.

Meelzakken die heden ten dage getuigen van de vastberadenheid van een vrouw in oorlogstijd.

Wordt vervolgd.
Lees hier mijn blogs: Madame Vandervelde Fund 2 en Madame Vandervelde Fund 3

“Zakken zijn vol herinneringen. Iedere zak koestert een kostbaar en kwetsbaar verhaal.”

– Mijn grote dank aan Evelyn McMillan, Stanford University, voor de vele informatie en foto’s die ze mij ter beschikking heeft gesteld. Ze wees me op het boek The Spell of Belgium van Isabel Anderson en stuurde me het artikel uit de New York Times van 2 september 1914. Ook stuurde ze mij foto’s van versierde meelzakken in de collecties van de Herbert Hoover Presidential Library Museum en de Hoover Institution Archives.

Penning 75 jaar Vrije Universiteit Brussel voor Ferdinand Kufferath, 1909. Foto: Bram Desmet op website over Frans Kufferath

– Dank aan Hubert Bovens voor de opzoeking van biografische gegevens van Lalla’s eerste echtgenoot Ferdinand Kufferath. Hij was directeur van Société anonyme des Carrières de Porphyre de Quenast (les Almanachs de Bruxelles).

Lalla en Emile Vandervelde (rechts) met twee Duitse socialistische vrienden. Maison du Peuple, Brussel, vrijdag 18 april 1902. Fotoagentschap Zander & Labisch, coll. Deutsche Fotothek *)

*) Bronnen bij deze foto:
– Vermandere, Martine, Madame Lalla Vandervelde. A very exceptional woman. Gent, AMSAB IHS, 2023, p. 22,23: de foto blijkt gepubliceerd te zijn op de voorpagina van het Franse tijdschrift ‘La Vie Illustrée’, 25 april 1902, nr. 184 onder de kop ‘Le Grand Agitateur Belge – M. Vandervelde’. Het bijschrift vermeldt de locatie Maison du Peuple in Brussel en de namen van de Duitse socialistische afgevaardigden: Albert Sudekom (staand links) en Sigmund Haller von Hallerstein (zittend links). M. Pierre was de fotograaf.

– Belgische geschreven krantenartikelen van april 1902 tonen aan dat de foto zal zijn genomen in de avond van 18 april 1902. Emile Vandervelde hield een toespraak en groette daarin de twee Duitse socialistische vrienden in de zaal. Hij noemde hun namen niet, om hen te beschermen tegen mogelijke represailles van de Belgische overheid.
‘La soirée de vendredi. Le meeting de la Maison du Peuple. ….
Vandervelde, au nom de la solidarité internationale, salue deux députés socialistes allemands présents. (longue acclamation). Je ne les nommerais pas, car je connais trop l’hospitalité du gouvernement belge pour n’être pas prudent. Mais je vous dis qu’ils souffrent de vos souffrances et je les prie d’aller dire notre merci fraternel à nos vaillants compagnons allemands. (Ovation). Avec de tels appuis et de telles forces, la grêve continuera.’
(Le Peuple, 19 april 1902, p.2.)

Noten:
[1] L’étoile belge, 6 augustus 1914

[2] Le Soir 16 augustus 1914; Le Peuple 15 augustus 1914

[3] L’Indépendance, 5 september 1914

[4] Vandervelde, Lalla, Monarchs and Millionaires. London: Thornton Butterworth Limited, 1925

[5] Williams, Jefferson and ‘Mayfair’, The Voluntary Aid of America. New York, London: 1918

[6] Anderson-Weld Perkins, Isabel, The Spell of Belgium. Boston: The Page Company, The Colonial Press, C.H. Simonds Co., 1915