Auteur: Annelien van Kempen

De moderne opvatting over de geschiedenis van de versierde meelzakken in WO I is dat zij door Belgische meisjes, jonge vrouwen en kunstenaars in dank voor voedselhulp gemaakt zijn als geschenk voor de Amerikanen, in het bijzonder zijn er honderden ‘kunstwerkjes’ cadeau gedaan aan de Amerikaanse oud-president Herbert Hoover.[1]

Twijfel over de cadeaus aan Hoover
Mijn eerste confrontatie met een geborduurde meelzak stelde die opvatting direct in twijfel. De sensorische, tactiele ervaring bracht het mee. Ik zag, voelde en rook een stuk katoen waarin meel verpakt had gezeten, gaten waren getrokken, waarop met diverse borduursteken in verschillende kleuren een patroon was geborduurd -merknamen en logo’s van hulporganisaties en maalderijen-, een stuk kant was aangezet, een lint was geregen door een ambachtelijk gemaakt knoopsgat, dat licht schimmelig rook en waar soms meelresten uitvielen. De jaartallen 1914 – 1915 markeerden de beginjaren van de heftige oorlog, veldslagen, bulderende kanonnen, modderige loopgraven, executies, gasaanvallen, krijgsgevangenen en vluchtelingen. De vlaggen en landskleuren van België, de VS en Canada gaven blijk van een diepgevoeld patriottisme.

Zouden dit werkelijk waardige geschenken zijn geweest voor het echtpaar Hoover dat een decennium later President en First Lady van de Verenigde Staten zou zijn?

Mijn twijfel groeide toen ik de collectielijst van de Herbert Hoover Presidential Library and Museum bestudeerde, ik kreeg een indruk van de kwaliteit van het werk, de keuze voor zakken van een en dezelfde origine (American Commission), de herhalingen in borduur- en handwerk, zoals ‘goede nacht-tasjes’, theemutsen, tafelkleedjes, schortjes en boekomslagen. Hoe waren de overvloed aan schoolprojecten te verklaren? Hebben de Hoovers deze inderdaad als souvenirs thuis bewaard?

Het sociale leven van de versierde bloemzakken
De betekenis die ik toeken aan de meelzakken zal een andere zijn dan de Hoovers hebben toegekend aan de zakken. Ik leef een eeuw later; ik ben van een generatie die oorlog niet aan den lijve heeft meegemaakt; ik ben opgegroeid in de Nederlandse cultuur; ik werkte niet -of was geen partner van iemand- op een vooraanstaande positie in het internationale zakenleven en later in de nationale politiek; ik woonde nooit jarenlang buiten het land waar ik de nationaliteit van bezit; ik verhuisde niet of had meerdere huizen om in te richten.
Ik realiseer me dat ik anno 2023 een andere positie in de geschiedenis inneem.

---

De versierde meelzakken van WO I zijn trench art, loopgravenkunst. Het zijn items gemaakt door burgers, rechtstreeks uit materiaal dat in tijd en plaats wordt geassocieerd met de gevolgen van gewapend conflict.
Versierde bloemzakken hebben als objecten een ‘sociaal leven’, wij mensen komen ermee in contact, ze bewegen met ons mee in tijd en ruimte. [20]

---

De Hoovers en de versierde meelzakken
Tijdens mijn Amerikaanse Zakkenreis in 2022 heb ik connecties van de Hoovers met de versierde meelzakken gevonden. Ze volgen hier chronologisch.

Tijdens WO I
1915
Lou Hoover heeft zich bemoeid met de verkoop van versierde meelzakken in de VS. Zij ontving een brief van een vriendin in New York die voorstelde ‘de aandoenlijke meelzakken’ te verkopen voor $ 1,50 tot $ 2 (1915). [2]

Herbert Hoover schreef een brief aan William C. Edgar en vroeg of hij nog meer versierde meelzakken wilde bestellen, omdat de kinderen in België de zakken nog steeds vlijtig aan het borduren waren. [3]

1916 – Antwerpen
‘De Haan op Eikentak in Ochtendgloren’, bloemzak ‘A.B.C.’ is Herbert Hoover -in zijn aanwezigheid- aangeboden als directeur van de CRB in juli 1916 in Antwerpen.[4]

Na WO I
1919/1920 – Victor Horta
Lou Hoover was bezig met de inrichting van een nieuw huis in Californië. Lou Hoover schreef brieven aan de Belgische architect Victor Horta over de inrichting van haar Stanford huis op de universiteitscampus, ze wilde een aparte ruimte ontworpen hebben, speciaal voor memorabilia van België met een show-rek voor versierde meelzakken.[6]

1924 – Brooklyn Girl Scouts

Lou Hoover heeft in 1924 een connectie tot stand gebracht van de Brooklyn Girl Scouts met de ‘Friends of Belgium’[7] die een door Paul Jean Martel beschilderde meelzak schonken aan de Girl Scouts als dank voor de bijdrage aan de voedselhulp; het was een plechtigheid in New York met de Belgische ambassadeur, Lou Hoover kon er niet bij aanwezig zijn. [8]

1928 – Oostkamp, Zusters Maricolen
Lou Hoover ontving in haar huis in Washington een journaliste uit Oregon. De journaliste kreeg een geborduurd kussen met bloemzak uit Portland, Oregon, te zien. Het krantenartikel beschrijft dat het kussen opgeborgen lag in een donkere, houtgesneden kist. In de kist, op het kussen lag een Belgische dankbetuiging, geschreven op perkament.  De Belgische souvenirs bevonden zich in de studeerkamer van Herbert Hoover.  [9]

Tijdens mijn onderzoek in de Hoover Institution Library & Archives heb ik het zijden kussen gefotografeerd. De geborduurde dankbetuiging luidt: ’t Dankbare Oostcamp aan hunne geliefde Weldoeners van Amerika.*)

Het is een satijnen kussen met zijden garens geborduurd. De onderzijde is afgewerkt met een katoenen meelzak met origine de staat Oregon. De merknaam is Cascadia van Portland Milling Co., Portland, Oregon.

Het zijden kussen is geborduurd door de Zusters Maricolen in opdracht van het gemeentebestuur van Oostkamp, die betaalde daar 300 franken voor. Het kussen is geschenk gegeven aan Brand Whitlock, Amerikaans gevolmachtigd minister in België!
Klaarblijkelijk is het kussen later in het huishouden van de Hoovers terecht gekomen en daar op creatieve wijze gecombineerd met de vergulde kist uit Antwerpen, en het perkament. [5]

Het prachtige Belgische souvenir van Oostkamp, geschenk gegeven aan Amerika, heeft de afgelopen honderd jaar een geheel eigen leven geleid. Het is een pronkstuk dat graag tevoorschijn wordt gehaald.
Bij tv opnamen is het kussen met de kist getoond door Dare Stark McMullin, Hoover’s secretaresse.

1938 – Antwerpen, Pierre Beeckmans

In 1938 was Herbert Hoover in Brussel en ontving van Pierre (Petrus) Beeckmans uit Antwerpen, als geschenk een beschilderde meelzak Chicago Evening Post. Beeckmans schrijft in zijn brief aan Hoover van 22 februari 1938 dat de bloemzak ‘remembers excellently the remarkable philantropic work you accomplished during the tragical years of the Belgian people’.[10]

Hoewel Beekmans in zijn brief verwijst naar 1915 en dat de meelzak sindsdien in zijn familie was, is er iets raars aan de hand met deze meelzak.
De bloemzak is beschilderd na de Wapenstilstand, de jaartallen 1914-1918 wijzen hierop. Op de andere zijde van de zak staat een stempel. Ik acht het waarschijnlijk dat de beschildering en het stempel van de ‘Weezen van de Oorlog’ pas in 1937/38 zijn ontworpen en aangebracht in opdracht van Beeckmans.
Het ontwerp van het stempel, de tekening en het lettertype, is modern en zakelijk, het heeft een voornaam voorkomen. In de oorlogsjaren ’14-’18 komt een dergelijk stempel niet voor op een bloemzak.
De schildering van enkel de negen Belgische provincievlaggen geeft ook te denken. De Belgische vlag ontbreekt, tijdens de oorlogsjaren maakten de vlag en/of de kleuren zwart, geel en rood altijd onderdeel uit van de iconografie op de versierde zakken.
Beekmans schonk de beschilderde bloemzak namens zichzelf, niet in opdracht van het Antwerpse bestuur. Beeckmans had een ‘Agentschap welke alle publiciteit voorbereidt en uitvoert’ en vroeg in 1938 waarschijnlijk aandacht voor zichzelf en zijn werk.

Beeckmans verantwoordelijk voor de Jodenvervolging in WO II
Pierre (Petrus) BEECKMANS (ºGooik 10-08-1894) was frontsoldaat in WO I en raakte gekwetst. Hij bracht het via het reservekader tot luitenant der infanterie en maakte na de oorlog deel uit van de Belgische bezettingstroepen in Duitsland.
Pierre Beeckmans was een uitgesproken, extreemrechts georiënteerde Belgisch-nationalist en anti-Joods. Tijdens WO II werkte hij voor de Anti-Joodsche Centrale voor Vlaanderen en Wallonië, die hij vanaf 1943 leidde. Bij de bevrijding vluchtte Beeckmans naar Duitsland, maar werd in mei 1945 gearresteerd. Tijdens het groepsproces Volksverwering werd hij ter dood veroordeeld; het vonnis werd in 1952 omgezet in levenslange gevangenisstraf; in april 1960, op 75-jarige leeftijd, kwam hij alsnog vrij. [10a]

1938 – Brussel, Alice Gugenheim

Er is een postkaart bewaard gebleven gericht aan Monsieur le Président Hoover, Ambassade d’Amérique, rue de la Science 38, Bruxelles, afzender Madame Raphaël Gugenheim, waarin ze hem vraagt of hij toch wel een geborduurde meelzak heeft ontvangen ‘en symbole de temps de guerre et de la reconnaissance présente et durable’.[11]

1941 – Stanford University
Ter gelegenheid van de opening van Hoover Tower op Stanford University in juni 1941 heeft Herbert Hoover de expositie van meelzakken van de Hoover Institution bezocht. [12]

Jaren ’60 (?) – New York
De geborduurde bloemzak ‘Comet’ van Globe Mills, Los Angeles, Californië, prijkte op de bank in het appartement van Hoover in het Waldorf Astoria, New York.[13]

Conclusie uit deze chronologie:
De Hoovers zijn in contact gekomen met de versierde meelzakken en de objecten bewogen met hen mee in tijd en ruimte.
Tijdens de oorlog werkten zowel Lou als Herbert Hoover mee aan de distributie van de meelzakken; Herbert Hoover nam één versierde meelzak in ontvangst.
Na de oorlog richtte Lou Hoover haar huis in met Belgische memorabilia, toonde deze bewust aan haar gasten; ze werkte mee aan distributie van resterende zakken uit het CRB-archief.
Herbert Hoover kreeg versierde meelzakken toegestuurd door Belgische bewonderaars. In de VS bezocht hij éénmaal de basement van Hoover Tower met tentoonstelling van de versierde meelzakken in het CRB-archief.

Welke betekenis hadden de oorlogssouvenirs voor de Hoovers, waar herinnerden de zakken hen aan?

De Hoovers in de oorlog
De Hoovers, beiden 40 jaar in 1914, waren een vooraanstaand echtpaar in de internationale zakenwereld. Herbert Hoover was geboren in Iowa, maar groeide op in Oregon. Lou Henry Hoover werd in Iowa geboren en groeide op in Californië. Zij waren beide Stanford-mijningenieurs, hij leidde wereldwijd omvangrijke ontginningsprojecten van grondstoffen, bestemd voor de industrie, zij was zijn klankbord en hij de hare, zij schiep de condities die hem het werken mogelijk maakte, haar taak was de huisvesting, sociale netwerken, opvoeding en scholing van hun twee zoons, zij vormden een team. Hun vermogen was aanzienlijk, ze hadden de Amerikaanse nationaliteit, maar vanaf 1899 waren ze buiten het Amerikaanse continent werkzaam, ze hadden zich gevestigd in Londen. Hun netwerk bestond vooral uit Amerikaanse (mijn)ingenieurs, net als zij zowel internationaal werkzaam als gevestigd.

Toen Herbert Hoover gevraagd werd in oktober 1914 door de Amerikaanse ambassadeur Page om zich vanuit Londen in te zetten voor de voedselverstrekking aan bezet België als directeur van de Commission for Relief in Belgium (CRB), ging hij akkoord.
Lou Henry Hoover was op dat moment met hun twee zoons Herbert jr, 11 jaar en Allan, 7 jaar, in Californië. Naar eigen zeggen had ze de zoons in veiligheid gebracht buiten de gevaren van de oorlog in Europa.[14]

In Californië zette Lou Henry Hoover zich onvermoeibaar in om hulpverlening voor de bevolking in bezet België en de Belgische vluchtelingen op gang te krijgen.

Lou wilde bij haar zoons in Californië blijven.
Herbert Hoover wilde zijn vrouw als teammaat naast zich in Londen: ‘want you here mightily’. [15]
Lou zwichtte.
Ze liet hun zonen met tegenzin achter in de handen van familie en vrienden. Bewust van het oorlogsgevaar schreef ze in New York afscheidsbrieven aan haar kinderen voor het geval ze om zou komen bij de oversteek op haar schip naar Engeland.[16] Ze vertrok op 25 november 1914 uit New York.

Lou Hoover reist terug naar Amerika
Lou Hoover reisde begin juni 1915 terug naar New York. Een onvoorstelbare gebeurtenis had plaatsgevonden.

Hun dierbare vriend Lindon W. Bates jr., zoon van Lindon W. Bates, vice-voorzitter van de CRB in Amerika en Josephine White Bates, voorzitter van de CRB’s Woman’s Section, was omgekomen bij de ramp met het passagiersschip Lusitania.  De Duitse onderzeeër U-Boat 20 had het Britse schip met torpedo’s aangevallen. Lindon Bates jr. hielp tot het laatst met de reddingsacties van zijn mede-passagiers, maar kwam zelf om. Zijn lichaam werd pas weken later gevonden op de kust van Ierland.
Bates was onderweg naar de Hoovers in Londen om instructies van hen te krijgen over het CRB-werk dat hij in Europa zou aanvatten.

Lou Hoover hield tijdens de herdenkingsdienst in New York, de avond van 10 juni 1915, een indrukwekkende toespraak waarin ze onder meer zei:
“I speak in the name of womanhood and of childhood (…) For woman and for children he laid down his life and over his sacrifice we reach the sacred hands of maternity in benediction. He remained until the end, helping and comforting. Only as the ship gave her final plunge did he dive, but the suction had become too great for mortal combat.” [17]

---

“Ik spreek in naam van alle vrouwen en kinderen (…) Voor vrouwen en kinderen gaf hij zijn leven en over zijn opoffering strekken wij de heilige handen van het moederschap in zegening uit. Hij bleef tot het einde, helpend en troostend. Pas toen het schip ten onder ging, dook hij ervan af, maar de zuigkracht was te groot geworden voor een dodelijk gevecht.”

---

Lou Hoover reisde door naar Californië en herenigde zich met haar zoons; ze zou de jongens niet meer alleen laten gedurende de oorlog.

1919 – Na de oorlog – Belgische bezittingen
Lou Hoover was er de vrouw niet naar om te verwijzen naar de hiervoor beschreven persoonlijke oorlogsherinneringen in relatie tot de meelzakken.

Een jaar na de oorlog, in december 1919, was Lou Hoover gefocust op het ontwerp en de inrichting van haar nieuwe Stanford huis: ‘the grouping and arrangement of various Belgian possessions.’ ‘How to display them?’ Ze vroeg om advies aan de Belgische architect Victor Horta in Brussel en schreef hem een brief.[18]
‘I have many pieces of the most beautiful Belgian lace of the war period, many of them being of large table size. (…) On the other wall or at some point a panel might open to show a loop recess in which were many thin hinged panels, like those in art exhibitions mentioned, on which hung a selection of the quaint embroidered flour sacks presented by the Belgian girls.

---

‘een paneel zou kunnen openschuiven waardoor een alkoof met een grote lus tevoorschijn zou komen waarin vele dunne scharnierende panelen zijn aangebracht, zoals je wel ziet in kunsttentoonstellingen, waarin dan een selectie zal hangen van de curieuze, knusse, geborduurde meelzakken gemaakt door de Belgische meisjes.‘

---

De betekenis van Belgisch kant en geborduurde meelzakken voor de herinneringen die deze bij haar oproepen, lees ik -mutatis mutandis- in haar beschrijving van een schilderij van Baer van een Belgisch boerenmeisje.
‘For instance, there is a very wonderful thing of a peasant girl done by Baer. (…) There is really nothing to describe but the repressed sadness of her face with its downcast eyes and the unutterable pathos of her peasant hand crushing a tear stained handkerchief. (…) we see her with the indefinite background of a ruined village.’

Ze vervolgde: ‘But in those old days of before 1918, we used to say she was simply Belgium, sturdy in her sorrow, and even though with unutterable sadness in het heart, ready to look up and meet the problems before her when a turn of fate should come.’

---

‘Maar in die oude dagen van vóór 1918 zeiden we altijd dat zij gewoon ‘België’ was, standvastig in haar verdriet, en hoewel met onuitsprekelijke droefheid in haar hart, klaar om op te kijken en de problemen die voor haar lagen het hoofd te bieden, mocht een wending van het noodlot zich aandienen.’

---

Vier maanden later schreef Lou opnieuw aan Victor Horta.[19] ‘Wij hebben natuurlijk zulke gelukkige herinneringen aan België, hoewel we haar op haar droevigst zagen’:
‘she was so wonderfully brave and marvelously in every way, that we could not be but lost in admiration for her and her people.’

---

Want hoewel we haar op haar droevigst zagen, was ze zo wonderbaarlijk dapper en verbazingwekkend in ieder opzicht, dat we ons volledig hebben verloren in bewondering voor haar en haar volk.’

---

Lou Hoover wil een Vlaams interieur voor oorlogsherinneringen [20]
Een mooie illustratie hoe Lou Hoover zich hechtte aan het maken van ruimtelijke herinneringen aan België in de oorlog blijkt uit het vervolg van haar brief aan Victor Horta.

Voor haar nieuwe huis wil zij het liefst een kamer inrichten volledig in Belgische stijl. Dat zou het beste kunnen door oude, Vlaamse lambrizeringen met houtsnijwerk uit een of meer verwoeste huizen op de kop te tikken en te verschepen naar Californië. Er zou toch een passend Vlaams interieur voor haar beschikbaar moeten zijn?

‘And of course we have some very lovely Belgian things which have been given my husband as souvenirs of war days. My idea was to gather these all together in one room, and to have it decorated in purely Belgian style.
I could think of nothing better than some old Flemish panelling and carving. To me that would be lovely.
Would it be possible to find a room of appropriate decoration, which would be for sale? There must be a goodly number of old houses partly demolished by the war, where owners will wish to sell what is left, – and of them some one ought to be of suitable size and type for possible readjustment.’

Ze zal in haar brief eraan toevoegen dat het wel binnen haar budget zal moeten passen.

Conclusie
Het verhaal van de Hoovers en de versierde meelzakken toont aan dat de meelzakken voor hen souvenirs van de oorlog in en bezetting van België waren, ze vormden symbolen van dankbaarheid. Ten behoeve van Hoover’s presidentschap verwerden de zakken zelfs statussymbolen van humanitaire hulp.

Het sociale leven van de zakken en de Hoovers in woorden en beelden bijeenbrengen voegt een dimensie toe.
Ik heb met de bronnen, gevonden tijdens mijn Amerikaanse Zakkenreis, een reconstructie kunnen maken, waaruit blijkt dat de Belgische bezittingen, waaronder een aantal versierde meelzakken, van de Hoovers bovenal artefacten waren, die een belichaming vormden van hun intense, menselijke ervaringen tijdens en na WO I.

 

NB. De honderden ‘kunstwerkjes’ zijn niet cadeau gedaan aan de Amerikaanse president-to-be, Herbert Hoover. Duizenden bedankjes, inclusief versierde meelzakken werden uit België ontvangen voor ‘Amerika’.

 

*) Lees ook het artikel:
Van Kempen, Annelien, Een Oostkamps borduurwerk gekoesterd door Amerika’s first lady. Oostkamp, Nieuwsbrief Heemkring Oostkamp, jrg 24, nr. 1, september 2023

Dank
– Dank aan Matt Schaeffer, archivaris van de Herbert Hoover Presidential Library and Museum, West Branch, Iowa. Matt schreef de Hoover Head “What You Learn After You Know it all is What Matters”, nadat we samen op 22 juni 2022 de tentoonstelling in het museum hadden bezocht. Vervolgens lichtte hij de brieven van Lou Henry Hoover aan Victor Horta, 1919/1920 uit de archieven. Hij realiseerde zich na al die jaren dat Lou Hoover de versierde meelzakken beslist niet op de eerste plaats heeft gezet bij de decoratieve inrichting van haar Stanford huis.
– Dank aan Hubert Bovens te Wilsele voor zijn opzoekingen van biografische gegevens en Jacques Laperre voor het leggen van contact met de heemkring Oostkamp.
– Dank aan Wim Deneweth, auteur van het boek Oostkamp en Hertsberge in de Eerste Wereldoorlog, Heemkring Oostkamp, 2017, voor zijn informatie over het geborduurde, zijden kussen van de gemeente Oostkamp.

 

[1] Montgomery, Marian Ann J., Cotton & Thrift. Feed Sacks and the Fabric of American Households. Lubbock, Texas: Museum of Texas Tech University, Texas Tech University Press, 2019

[2] HHPLM 31-Ihh-sub-b082-08 Belgian Flour Sacks undated letter, New York

[3] Brief Herbert Hoover, CRB Londen, aan William C. Edgar, Northwestern Miller, Minneapolis, Minn. 13 december 1915. HHPLM curator files

[4] HHPLM inventory nr 62.4.447. L’Indépendance Belge, parut en Angleterre, 22 augustus 1916

[5]
5a) HILA 62008 box 20.1.
Oostcamp (nu: Oostkamp) ligt in de provincie West-Vlaanderen, ten zuiden van Brugge. In WO I was dit ‘Etappengebiet’. Vanuit de Heemkring Oostkamp ontving ik van Wim Deneweth informatie over het geborduurde, zijden kussen. In de kroniek van Georges Claeys ‘Oostkamp onder de oorlog 1914-1918‘, (begin jaren ’70, eigen uitgave in beperkte oplage, gestencild) staat vermeld dat het kussenovertrek is geborduurd door de Zusters Maricolen, in opdracht van het gemeentebestuur. De Zusters Maricolen vroegen een bijdrage van 300 frank, de gemeenteraad keurde deze betaling goed.
(De Zusters Maricolen leven vandaag met 18 zusters in vier gemeenschappen in Brugge en omgeving.)

5b) Volgens een fotokopie in HHPLM-curator files zat in de vergulde kist een verklaring, op perkament geschreven, van 5 december 1918 volgens besluit van 18 november 1918 om Herbert Hoover, directeur van de Commission for Relief in Belgium, te verlenen ‘le droit de cité’ door Burgemeester en Schepenen van de stad Antwerpen. (‘Brief Burgemeester en Schepenen Antwerpen, 5 december 1918. ‘Document, on parchment in gilt wood box with embroidered satin pillow. Flour sack back – Oregon- embroidery Oostcamp. Handmade by City of Antwerp’.’)
De staf van HILA stuurde mij een foto toe van de vergulde kist. Deze blijkt een geschenk van de Stad Antwerpen aan Herbert Hoover, directeur van de Commission for Relief in Belgium.

5c) Dare Stark McMullin (1896-1974). Dare Stark McMullin papers, HILA, Palo Alto, Ca.

[6] Brieven Lou Henry Hoover, Palo Alto, Ca. aan Victor Horta, Brussel, België, 13 december 1919 en 30 april 1920. HHPLM Lou Hoover Subject File box 145 Stanford house 1920

[7] ‘Friends of Belgium’ was een soort voortzetting van de CRB inzake de connecties tussen de VS en België. Of de Brooklyn Girl Scouts de bloemzak, beschilderd door Paul Jean Martel, nog bezitten heb ik niet kunnen achterhalen tot nu toe.

[8] The Brooklyn Daily Eagle, 21 juni 1924

[9] Statesman Journal (Salem, Oregon) 22 april 1928. Lou Henry Hoover is in Washington, ze wil ontkomen aan vragen over de kandidaatstelling voor het presidentschap van haar man, dus stelt ze voor om de werkkamer van Herbert Hoover te gaan bekijken en ‘het unieke geschenk van België’ en laat dit over aan een assisterende vriendin.

[10] HHPLM 65.27.13. Pierre Beeckmans, Antwerpen, brief 22 februari 1938. HHPLM curator files.

[10a] Saerens, Lieven, HET ARCHIEF PIERRE BEECKMANS, een nieuw licht op de Joodse gemaanschap en de Jodenvervolging in België. SOMA Berichtenblad 40 – Juni 2007, p. 26-31.

[11] HILA Alice Gugenheim Papers coll. nr. 61012.
HHPLM 31-1919-66. Postkaart Madame Raphaël Gugenheim, Brussel, aan Monsieur le Président Hoover, vermoedelijk 1938.
De Amerikaanse Ambassade in Brussel was in 1938 gevestigd Rue de la Science 33 (niet 38).
Alice Aaron (ºToul, Meurthe-et-Moselle, Lorraine, F. 29-02-1872 +Parijs, 25-03-1955) trouwde in maart 1893 in Toul, Frankrijk, met Raphaël Gugenheim (ºKolbsheim, Bas Rhin, Alsace, F. 09-03-1863 +1946). Ze woonden vanaf 1938 rue Antoine Bréart 135, Bruxelles.

[12] Foto HHPLM 1941-68A [Allan Hoover 1980]

[13] HHPLM inv. Nr. 65.2.3. Foto Drucker – Hilbert Co., Inc. New York, 4393#10. HILA Herbert Hoover Subject Collection 62008 envelope BBB

[14] Durlap, Annette B., A Woman of Adventure. The Life and Times of First Lady Lou Henry Hoover’. Potomac Books, 2022, p.74

[15] Telegram Herbert Hoover aan Lou Hoover, 18 november 1914. HHPLM Lou Henry Hoover Papers, box 082

[16] Durlap, p. 76

[17] Womanhood pays tribute to Bates New York Tribune 1915 06 11. HHPLM: BAEF: CRB London Office News Cuttings, 1915 May-August (Box 24)

[18] Lou Henry Hoover, VS, aan Victor Horta, Brussel, 13 december 1919. HHPLM Lou Hoover Subject File box 145 Stanford house 1920

[19] Lou Henry Hoover, VS, aan Victor Horta, Brussel, 30 april 1920. HHPLM Lou Hoover Subject File box 145 Stanford house 1920.
Ik weet niet of en hoe de plannen van Lou Hoover gerealiseerd zijn.

[20] Saunders, Nicholas J., Culture, conflict and materiality: the social lives of Great War objects.

Mijn vorige blog over de Duitse bezetters en de Amerikaanse meelzakken leverde verscheidene reacties op die me tot nadenken hebben gestemd. Met name deze reactie van Nick Saunders:
“Fantastic example of trench art, at the other extreme from the shell cases, but still full of conflict resonance!” (‘Fantastisch voorbeeld van loopgraafkunst, aan het andere uiterste van de granaathulzen, maar toch vol ‘weerklank van strijd’!)?[1]

Verre van trench art
Amai, de versierde meelzakken van WO I onder de noemer ‘trench art’ brengen? Dat voelde raar… Tot nog toe ben ik mijn eigen weg gegaan met het onderzoek naar de versierde meelzakken.  Zeven redenen noemde ik spontaan achter elkaar op.

1 Dood en verderf
Het woord ’trench art’, loopgravenkunst, zinde mij niet. Simpelweg omdat het kleurrijke, met zorg geborduurde, delicate textiel dat bewaard is gebleven, niet honderd jaar na dato alsnog door de modder van de loopgraven moest worden gehaald, laat staan door het slijk van de aarde dat rood gekleurd was door het bloed van de honderdduizenden jonge mannen die stierven op de slagvelden.

2 Meisjes en vrouwen
Wat was hun rol? Vrouwen aan het front waren verpleegster, zij verzorgden gewonde soldaten, stonden hen bij in de stervensfase. In Engeland namen vrouwen in de munitiefabrieken de taak over van naar het front vertrokken mannen.
De versierde meelzakken waren het andere uiterste. Hun verborgen verhaal openbaarde zich en eindelijk kwam de bijdrage tevoorschijn van honderden Belgische meisjes en vrouwen, haar werken voor het goede doel onder de Duitse bezetting.
Ik wilde dat hun verhalen op zichzelf zouden staan en niet gegrond zouden worden in de horrors van het militaire conflict.

3 Gegoede burgerij
Dames van goede stand, religieuzen in kloosters en parochies, organiseerden liefdadige werken. Zij propageerden vanuit patriottisme dankbaarheid, in velerlei woorden in Vlaams, Frans en Engels uitgedrukt. Onder hun leiding maakten vlijtige meisjes en jonge dames uit de gegoede burgerij in 1915 een hype van de versierde meelzakken, daarna was het voorbij.

4 Koninklijk kant, volkse zakken
Een poging om vanuit de textiele materie en de productie-periode een associatie te maken tussen de versierde meelzakken en ‘oorlogskant’ bleek een gotspe. Belgisch kant heeft historisch een eeuwenlange traditie, het was bestemd voor koninginnen en koningen, de rijken en machtigen der aarde. Oorlogskant en de duizenden Belgische kantwerksters hadden beschermheiligen in de hoogste West-Europese, adellijke, en Amerikaanse kringen.
Zakken waren van het volk, van broodbakkers en maalderijen, de industrie.

5 Marginaal
Bovendien, het verhaal ging over zakken, een gemarginaliseerd stuk stof, bij hergebruik geassocieerd met armoede, immers, het was in de geïndustrialiseerde Westerse wereld slechts bestemd voor tijdelijk gebruik als verpakking voor het bewaren en vervoer van voedsel, waarna het kon worden afgedankt of desnoods hergebruikt.

6 Kunst?
Dat de versierde bloemzakken kunstwerken waren, was in enthousiasme wel te zeggen, maar in realiteit niet vol te houden. De maaksters getuigden van goede wil, gaven uitdrukking aan hun gemoed op een manier dat hun werk op zijn best te vatten is onder volkskunst.

7 Kunst!
Belgische kunstenaars van naam beschilderden vanuit vaderlandse plicht de meelzakken in een gemeenschappelijke dankbetuiging aan de brengers van de voedselbevoorrading. De werkelijke kunst bleef echter net zo onopgemerkt als de borduurwerken. Eenmaal censureerde de Duitse bezetter tentoongestelde zakken. In 1919 hield de kunstenaarsvereniging uitverkoop van de beschilderde zakken met de aankondiging ‘strikt genomen geen kunsttentoonstelling’, ‘dit zijn geen meesterwerken’; ze gingen voor een eenheidsprijs weg.[2]
De serieuze kunstgeschiedenis slaat überhaupt de jaren ’14-’18 bij voorkeur over.

Zeven redenen om mijn eigen weg te gaan met mijn onderzoek, dus ook -zonder me er verder in te verdiepen- weg te blijven van de noemer ‘trench art’.

Feed back
Nu mijn onderzoekswerk en de presentaties van de resultaten reacties en positieve feedback opleveren, begint het me te dagen dat de betekenis van mijn verhalen over de versierde meelzakken uiteraard resoneren op de verhalen en het werkterrein van anderen.

Nicholas J. Saunders is grondlegger van de hedendaagse visie op trench art. Hij hoorde in mijn blog over de Duitse bezetter en de meelzakken de weerklank van het conflict, hij herkende de meelzakken als trench art, deel uitmakend van de materiële cultuur. Om mij duidelijk te maken wat hij ermee bedoelde stuurde hij me inmiddels vier van zijn artikelen ter lezing op.

Bij eerste lezing al begreep ik wat hij herkende in de zakkenverhalen. Saunders opende mijn ogen: de kennis van de versierde meelzakken zal zich verdiepen door te onderzoeken welke raakvlakken er zijn met trench art en hun plaats in materiële cultuur, zoals door hem beschreven.

Voor mij voelt het als een paradigma-verschuiving, het vraagt een andere positie in te nemen bij beschouwing van de meelzakken.
Dat is een fors karwei dat ik voor mezelf het beste al bloggend aan kan gaan. Het stelt anderen in staat te delen in het proces. Vandaar dit blog, gepubliceerd in juni 2023.
In juli 2024 publiceerde ik een tweede blog: ‘Recyclede meelzakken in WO I – het Belgische spanningsveld’.

‘Trench Art and the Great War Recycled’
Saunders formuleerde in 2000 als definitie van trench art: ‘Any item made by soldiers, prisoners of war, and civilians, from war matériel directly, or any other material, as long as it and they are associated temporally and/or spatially with armed conflict or its consequences.’ [3]
(Elk item gemaakt door soldaten, krijgsgevangenen en burgers, rechtstreeks uit oorlogsmaterieel, of enig ander materiaal, zolang het en zij tijdelijk en/of ruimtelijk worden geassocieerd met gewapend conflict of de gevolgen ervan’).

Deze definitie is beslist toepasbaar op de meelzakken, want het zijn “items gemaakt door burgers, rechtstreeks uit materiaal dat in tijd en plaats wordt geassocieerd met de gevolgen van gewapend conflict”.

‘Trench art is oorlogskunst, zintuiglijk en tactiel, het roept herinneringen op’, volgens Saunders.
Dat past naadloos op mijn adagium: ‘Zakken zijn vol herinneringen. Iedere zak koestert een kostbaar en kwetsbaar verhaal’.

Is het trench art?
Laat ik mijn zeven redenen om mijn eigen weg te gaan en afstand te houden tot het begrip trench art opnieuw ter hand nemen, in een eerste poging om de versierde meelzakken dit keer wel onder deze noemer te brengen.

1 Dood en verderf
Eén meelzak verscheen direct op mijn netvlies: ‘De Koene Held’, 1914-1916
Ik schreef erover in verwondering.
‘Het is een Belgisch oorlogssouvenir met troostrijk woord en beeld voor mannen die dreigden hun leven op het slagveld te verliezen, terwijl zij zich bekommerden of hun vrouwen en kinderen wel verzorgd achter zouden blijven. Het antwoord was ja, Amerika zorgt voor vrouw en kinderen. Op een manier komt het mij naïef over, als getrouwde vrouw met een man of zoon, vechtend in de loopgraven, zou ik dit niet borduren, evenmin als meisje op school met een vader of broer op het slagveld. De enige voorstelling, die ik mij kon maken, is dat dit doek geborduurd is door religieuzen in een klooster, vaardige borduursters en brengers van zorg en troostende, stichtelijke woorden.’

Een vervreemdend borduurwerk, het schuurt, is ongemakkelijk, roept een gevoel van ongeloof op. Saunders noemt dat de kracht van trench art: het borduurwerk bergt spanning in zich, vangt de paradox van oorlog – het vernietigt en creëert tegelijk.

2 Meisjes en vrouwen
Een deel van de versierde meelzakken draagt kenmerken van de identiteit van de maakster, haar naam, haar school, haar stad of dorp, de handwerkgroep. De zakken en versieringen zijn te herleiden, de objecten te personaliseren. Families hebben zakken bewaard als souvenirs van de oorlog, als herinneringen aan de maakster. Zij blijven leven door de verhalen.

Het verhaal van een verpleegster en de geborduurde meelzak (9-11-1915) die zij bewaarde, komt samen in het leven van Emilie Gerard, het schuurt, is ongemakkelijk.

‘Een bloemzak uit California was eigendom van grootmoeder, Emilie Gerard. Wie de zak borduurde is niet bekend. Emilie was verpleegster tijdens Wereldoorlog I. Zij woonde in Brussel. Zij is van haar kindje bevallen in Antwerpen maar het zoontje werd na drie dagen geplaatst. De vader van het zoontje is altijd onbekend gebleven. Zij heeft nooit de identiteit van de vader prijsgegeven. Haar zoon heeft er wel dikwijls naar gevraagd. Het was destijds een grote schande waar Emilie erg onder geleden heeft. Emilie Gerard heeft bij Dr. Delporte gewerkt als verpleegster.’ [4]

3 Gegoede burgerij
Het creatief hergebruik van de lege meelzakken is opgevat door instituten, scholen, parochies, vrouwenorganisaties, naaiateliers en komiteiten, het was geïnstitutionaliseerd binnen de bestaande sociale organisaties en netwerken van de gegoede burgerij. Vooral vrouwen uit de hogere kringen waren actief in het werk bestemd voor liefdadigheid.

Zij achtten het hun morele plicht om meisjes en jonge vrouwen uit lagere standen aan het werk te zetten.
“It was our duty to encourage the young girls to come and work in our workshop, because we are sure to keep them there in a moral and happy atmosphere, saving them from the dangers of the street, because we allow these who live alone to save light and fire and because we are confident our workshop is more to them than the daily bread earning.” [5]

Ook voor de eigen stand was de moraliteit de drijfveer om het zakken versieren te enthousiasmeren ‘daar de vacantiën dit jaar gansch van hun aantrekkelijk buitenverblijf zullen ontdaan zijn, en dus aan de meeste onder hen vrije uren zullen bezorgen, welke ze voorzeker tot geen edeler doel konden gebruiken.’[6]

De dames waren ermee bekend dat het in België gearriveerde meel in zakken, was toegestuurd dankzij giften en inzamelingen door hun vrouwelijke evenknieën in de Amerikaanse samenleving. Die inzamelingen waren kortstondig – vier weken in november/december 1914, daarna bekoelde het enthousiasme.[7]
Het hergebruik van meelzakken door de Belgische meisjes duurde langer, een jaar is gewerkt aan versiering van meelzakken, zijn tentoonstellingen georganiseerd en tombola’s gehouden. Sinds juni 1915 was door de bureaucratische houding van NKHV’s Comité de Vente des Sacs d’Amérique de spontaniteit van het versieren van de bloemzakken volledig de kop ingedrukt.
Begin 1916 was het enthousiasme weg, om geld in te zamelen voor liefdadigheid waren nieuwe impulsen nodig.

De organisatie van de internationale hulp aan de bevolking in bezet België stond halverwege 1915 grootscheeps en bedrijfsmatig op poten. Graantransporten met overslag via elevatoren waren de industriële aanpak. Liefdadigheid maakte deel uit van marketing en propaganda, was niet langer materieel zichtbaar.

 4 Volkse zakken
Zakken representeerden business. Ze waren functioneel, in gebruik van boeren, maalderijen en broodbakkers. De voedselproductie was geïndustrialiseerd om de groeiende bevolking, werknemers in fabrieken, in stedelijke omgevingen, te voeden.

De afmeting van een zak maakte deze functioneel voor individuele handling door de ambachtelijke bakker, maar zakken waren in 1914 industriële producten, die bij duizenden tegelijk werden geproduceerd.
Grote Amerikaanse en Canadese maalderijen hebben de bulk van het meel aan bezet België geleverd. Zij beschikten over een ‘Bag Department’. Andere maalderijen kochten hun zakken in bij zakkenfabrieken, Bemis Bag Company was een vooraanstaand leverancier.

Als zakken voor lokaal gebruik werden ingezet bleven ze eigendom van de maalderij, werden de zakken gekuist, hergebruikt en administratief hanteerde de maalderij een statiegeldsysteem.
De Amerikaanse voedselhulp ging overzee, dus kreeg het meel een exportverpakking, bedrukt met logo’s en namen van de maalderijen. De zakken moesten stevig genoeg zijn om het transport in treinen, oceaanstomers, binnenvaartschepen, wagens en karren en de overslag in havens goed te doorstaan.

De bedrukking gaf identiteit aan de afzender, bevestigde zijn of haar liefdadige werken. Direct of afgeleid commercieel belang was de maalderijen echter niet vreemd bij de naamsvermelding op de zakken. De Sperry Flour Co. ontwierp een speciaal merk en logo om op de katoenen zakken te drukken: “We are putting out an especial brand. Our factory is working on the sacks which bear an Indian head imprint with the word “California” across the front.” De meelzak is bedrukt in de Belgische kleuren zwart, geel en rood.

Eenmaal in België werden ze eigendom van de bakkerijen, de bedrijven die meel kochten inclusief de zakken. Maar ja, wat toen? Waarnaartoe met de zakken? De bakkers die zich wilden ontdoen van de zakken zochten geldelijk gewin en vonden onder meer willige klanten in Belgische souvenirjagers.

 5 Marginaal
De Amerikaanse hulpverleners getuigden bij het hergebruik van de meelzakken van groot opportunisme. Dat is bevreemdend.
In november 1914 kozen zij hun Amerikaanse katoen als verpakking voor het meel, zodat de degelijke katoenen zakken konden worden hergebruikt voor onderkleding en huishoudtextiel. Ze positioneerden hun keuze voor hun Amerikaanse publiek als win-win situatie: ze schonken voedsel en kleding.
‘Instructions were issued at the same time for packing the flour. These stipulated that a strong forty-nine-pound cotton sack be used…. Most important, after the flour was eaten, the empty cotton sack could be used by the housewife for an undergarment, the package thus providing both food and clothing.’[8]

In België is de suggestie opgevolgd. Bijvoorbeeld in Heverlee gingen 80 kinderen, meest meisjes van ongeveer 4 tot 6 jaar oud, op de foto, gekleed in jurkjes van meelzakken met het logo ‘American Commission’.[9]

Eén jaar later was er geld nodig voor kleding en gooiden de Amerikaanse hulpverleners hun strategie om. Het Belgische hergebruik van zakken werd gemarginaliseerd, het was juist het argument om te tonen aan het Amerikaanse publiek hoe slecht het gesteld was met de kleding van Belgische kinderen.
P. H. Chadbourn bracht de Amerikaanse president Wilson in Washington Belgische geschenken, waaronder versierde meelzakken. Chadbourn handelde in opdracht van de Commission for Relief in Belgium (CRB) en gebruikte de publiciteit die hij kreeg om Amerikanen op te roepen geld te schenken voor kleding voor de Belgen.
Chadbourn vertelde dat veel Belgische kinderen geen andere hemden droegen dan die gemaakt van meelzakken waarin gaten voor hoofd en armen waren geknipt. Er was dan ook de grootste behoefte aan kleding!
‘Mr. Chadbourn told the President clothing was now the greatest need of the Belgians. He described how flour bags, with holes cut for the head and arms, were being used as shirts by many children’.[10]

De CRB leverde de kranten een persbericht aan, tesamen met de foto van een meisje in een meelzak jurkje, om het statement te onderstrepen.

6 Kunst?
Is trench art kunst, zoals het woord zegt? Kunsthistorici wijzen dit in het algemeen af, bij gebrek aan het voldoen aan esthetische principes. Zij scharen het onder de noemer van primitieve kunst of volkskunst. Een andere benadering van kunst legt de nadruk op het functiegerichte in combinatie met de sociale component die de maker van het object ermee verbindt.[11]

Leerlingen van meisjesscholen in Brussel versierden meelzakken klassikaal. Jonge vrouwen in Antwerpen werden groepsgewijze uitgenodigd meelzakken te versieren. ‘Het bijzonderste doel is het benuttigen van den Amerikaansche Bloemzak, alzoo meteen gedenkenis en kunstvoorwerp wordend. De ondervinding heeft bewezen dat hij zich tot kunstigste bewerkingen leent …
Het ware nochtans wenselijk dat alle uitvoering een gedacht over de omstandigheden van dezen tijd bevatte.’[12]

De creativiteit die door kinderen aan de dag is gelegd om de omstandigheden van 1915 in de meest pure vorm tot uitdrukking te brengen, geven mij bij de bestudering van de zakken regelmatig het gevoel een ‘kunstwerk’ in handen te hebben.

7 Kunst!
Het beschilderen van de meelzakken was een actie van de kunstenaarsverenigingen om geld in te zamelen voor die kunstenaars en hun gezinnen die onder de oorlogsomstandigheden en de bezetting, de steun hard nodig hadden.

Op de zakken die zij versierden zijn de verwijzingen naar de omstandigheden van 1915 uiteenlopend, vaak eten gerelateerd. De academisch gevormde schilders waren doordrongen van de misère, maar toch kwastten zij in juni 1915, behalve afbeeldingen van  ruïnes en heroieke soldaten, voort met beelden van een betere tijd die achter hen lag. Ze ‘verkochten’ met lieflijke platen hun land in toeristische beeldtaal aan de Amerikanen voor wie de zakken bedoeld waren als teken van erkenning. Ze kopieerden in verf letterlijk de foto’s van (Amerikaanse) oorlogsfotografen. Ze herdrukten populaire werken, eerder gemaakt op papier, op meelzakken.
In die zin is hun werk escapistisch, gemakkelijk, beperkt vernieuwend en origineel. Hoewel in het escapisme dan weer ongemak zit. De kunstenaars hebben de dreigende macht en censuur van de Duitse bezetter wel degelijk gevoeld. Hun schilderingen zijn voor de betrokken beschouwer gevuld met verborgen patriottisme.

Conclusie
Tot zover mijn eerste ingevingen waar de versierde meelzakken raken aan de definitie van trench art, onder te brengen zijn in de materiële cultuur. De paradigma-shift biedt me een leidraad.

De definitie van trench art expliciteert de associatie met het gewapend conflict. Voor mij was het vanzelfsprekend dat de meelzakken zijn versierd ten tijde van oorlog en bezetting, dat was inclusief en hoefde niet benoemd.

De handreiking om de zakken en versieringen vooreerst en altijd te beschouwen vanuit de spanning van het conflict, de makers ervan te onderzoeken vanuit het ongemak, de paradox te zien die in de objecten gevangen zit, dat biedt focus.

Deze zakken, dit kleurrijke, met zorg geborduurde en beschilderde textiel is hoe dan ook verbonden met dood, verlies en rouw; met de modder van de loopgraven en het slijk van de aarde dat rood gekleurd was door het bloed van de honderdduizenden jonge mannen die stierven op de slagvelden.

Zakken zijn vol herinneringen. Iedere zak koestert een kostbaar en kwetsbaar verhaal’.

---

Vervolg 21 juli 2024
Recyclede meelzakken in WO I – het Belgische spanningsveld’
In het blog ‘Recyclede meelzakken in WO I – het Belgische spanningsveld’ werk ik mijn visie op het onderwerp trench art en de versierde meelzakken verder uit.

---

 

Dank
Dank aan Nicholas J. Saunders voor zijn interventie en de rijkdom aan artikelen die hij me toestuurde.

 

Voetnoten
[1] Opmerking Nick Saunders op mijn post van 16 juni 2023 in de Fb groep Lizerne Trench Art.

[2]  L’Indépendance Belge, 21 april 1919, La Libre Belgique, 3 mei 1919 / La Nation Belge, 5 mei 1919

[3] Saunders, Nicholas J., Bodies of Metal, Shells of Memory: ‘Trench Art’, and the Great War Re-cycled. SAGE Publications, Journal of Material Culture, 2000; 5; 43-67.

[4] Europeana Collections

[5] Brief Anna Osterrieth-Lippens aan Edward Hunt, Antwerpen, 17 augustus 1915. HILA CRB records 22003, box 324.2

[6] Brief Antwerpsch Komiteit voor Hulp aan gezinnen geteisterd door den oorlog – Middenkomiteit, Antwerpen, 22 juli 1915. Felixarchief

[7] Brieven Amerikaanse Belgian Relief comités aan Lindon W. Bates, CRB New York office, december 1914, coll. HILA

[8]The Millers’ Belgian Relief Movement 1914-15 conducted by The Northwestern Miller. Final Report of its director William C. Edgar, Editor of the Northwestern Miller, MCMXV

[9] Europeana Collections

[10] St. Joseph News Press (St. Joseph, Missouri), 19 januari 1916

[11] Nicholas J. Saunders ‘Trench art: Objects and people in conflict’. War & Art: A visual history of modern conflict. Ed. Joanna Bourke, 2017

[12] Brief Antwerpsch Komiteit voor Hulp aan gezinnen geteisterd door den oorlog – Middenkomiteit, Antwerpen, 22 juli 1915. Felixarchief

Ik ontdekte online een opmerkelijk portret van de Duitse militair Ludwig Jacobi geschilderd op meelzak in 1916.
Ik ben al eerder op een meelzak gestuit die in Duits bezit is geweest. Een fraai beschilderde meelzak bevindt zich in de verzameling van de Duitse arts, Leo Jacobsohn.

Wat is mij eigenlijk bekend over de Duitse bezetter en de Amerikaanse meelzakken? Ik zet het in dit blog bij elkaar.

1) Ludwig Jacobi, militair, portret op meelzak [1]

Een kunstenaar heeft het portret van de Duitse militair Ludwig Jacobi geschilderd op meelzak in 1916. Op de achterzijde staat vermeld: ‘Off.-Stellv. gef. 19 Juni 1915, Res. Feldart. Reg. 51’. Het is een olieverfschilderij met afmetingen van 36×29 inches (91×74 cm). Het portret bevindt zich in de collectie van de Hoover Institution Library and Archives. Verdere informatie heb ik niet. Zou het een Amerikaanse meelzak zijn? Is het wel een meelzak?

Tot heden zag ik op Amerikaanse meelzakken geschilderde portretten van hoogwaardigheidsbekleders: de Belgen koning Albert, koningin Elisabeth, Staatsminister Emile Vandervelde, de Amerikaanse minister Brand Whitlock. Dat zijn portretten nageschilderd van foto’s. Of kunstenaars hebben op meelzak portretten geschilderd naar model: vrouwen en kinderen stonden model.
Maar nu dan op meelzak het portret van een gewoon persoon wiens identiteit is vast te stellen. En dan nog wel een Duitse militair!?!

2) Dr. Leo Jacobsohn, arts, meelzak beschilderd door P. Jean Velghe [2]

De beschilderde meelzak van dr. Leo Jacobsohn is van origine ‘Sperry Mills American Indian – California’, de zak draagt het stempel ‘Secours au Prisonniers, Rue Lamir, Mons’.[3] De beschildering is intrigerend. Een menigte blije mensen (Indianen?) danst rond in open veld, tipi’s steken boven de menigte uit, een vliegtuig in de lucht. Een Belgisch en Amerikaans vaandel wapperen boven uitbundige bloemenslingers met korenbloemen, klaprozen en violen. De verentooi op het hoofd van de Indiaan is kleurrijk beschilderd.

De handtekening van de schilder is slecht leesbaar, maar Hubert Bovens, specialist in opzoekingen van biografische gegevens van kunstenaars, is erin geslaagd deze te ontcijferen: P. Jean Velghe. Wie was hij? Een mogelijkheid is: Pierre Jean Aimé Velghe (°Neuilly-sur-Seine 22-03-1889 +Parijs (9e Arr.) 10-11-1939). Velghe was antiquair, twee ooms waren schilders. Hij was getrouwd met Louis Benoite Antoinette Camous.
P. Jean Velghe komt niet voor in databases van Belgische kunstenaars. Online veronderstellen we één ander schilderij van hem te hebben gevonden: Echarpe de la Reine, 1929.

Dr. Leo Jacobsohn (°Putzig, Duitsland, 21.05.1881) behaalde zijn graad als arts aan de universiteit van Freiburg in 1905. Hij reisde naar New York en Brazilië in 1907. Vanaf 1914 werkte hij in een ziekenhuis in Berlijn en maakte tijdens WO I deel uit van de Berlijnse gezondheidscommissie. Jacobsohn verzamelde verwoed drukwerken en krantenknipsels. Door connecties in hoge kringen had hij toegang tot drukwerken die niet publiekelijk verkrijgbaar waren. Ook na de oorlog bleef hij zijn verzameling van affiches, folders en krantenartikelen uitbreiden. Toen Hitler aan de macht kwam in 1933 stagneerde het verzamelen. Jacobsohn was Joods, hij verliet Duitsland in 1938 en verhuisde naar Los Angeles; hij werkte er als arts in een ziekenhuis en overleed in 1944.

Waar en wanneer kwam Jacobsohn in bezit van de meelzak? Tijdens de Duitse bezetting van België reisde Jacobsohn hier per trein, blijkt uit zijn archief met treintickets van Charleroi naar Brussel en Charleroi naar Antwerpen tussen 27 juli 1915 en 25 oktober 1917. Mogelijk heeft hij toen de beschilderde meelzak gekocht. Was hij daar in contact met Amerikaanse CRB-gedelegeerden? Heeft hij William Sperry, nazaat van de Sperry Mills-familie ontmoet?

3) Duitse propaganda over voedselverstrekking aan Belgische bevolking

Duitsland werkte hard aan haar imago in de neutrale landen. De bevolking in bezet België werd gevoed, was de boodschap in november en december 1914 middels foto’s in de gezaghebbende Amerikaanse krant New York Times.

Ook de Nederlandse Haagsche Courant plaatste een foto.

4) Duitse verordeningen en censuur
In het voorjaar van 1915 vaardigde de Duitse bezetter doorheen België verordeningen uit, die van invloed zullen zijn geweest op de versieringen die zijn aangebracht op de meelzakken.
In Gent deed de Kommandant eerst een Bekendmaking: het te koop aanbieden van foto’s en afbeeldingen van de Belgische koninklijke familie en de verkoop in magazijnen of op straat werd verboden. Personen die drukwerk of afbeeldingen opstelden ‘die eene beleediging tegen duitsche zouden bevatten‘, werden met gevangenis en geldboetes gedreigd (Gent, 21 april 1915).
Een Verordening van de Etappen-Kommandant ging in: de verkoop en het dragen van tekens in Franse, Russische, Engelse en Japanse kleuren, in het bijzonder samen met de Belgische kleuren werd voor het gebied van de Etappen-Kommandatur verboden (Gent, 25 april 1915).
Drie maanden later, na de enthousiast gevierde nationale feestdag op 21 juli, volgde een nieuwe Verordening van de Etappen-Kommandantuur: verboden werd het dragen, tentoonstellen en verkopen van de Belgische kleuren, van beelden en portretten van de koninklijke familie, van groene bladen met en zonder opschrift en van alle tekens en kleurensamenstellingen ‘welke geschikt zijn eene politieke neiging te toon te spreiden‘ (Gent, 23 juli 1915).

Op bijna alle meelzakken zijn patronen en tekens aangebracht met patriottische symbolen. Zouden deze meelzakken versierd zijn voordat de Duitse verboden werden afgekondigd? Of zouden de schoolmeisjes, jonge vrouwen en kunstenaars het werken aan de Amerikaanse zakken bij uitstek geschikt hebben bevonden om het verbod van de bezetter te negeren? Omdat dit werk onder bescherming stond van de Nationaal, provinciaal en regionale komiteiten en de vertegenwoordigers van de Commission for Relief in Belgium (CRB)?

Verkoop van zakken en censuur
In mijn onderzoek heb ik eenmaal het ingrijpen van Duitsers op zakkententoonstellingen vastgesteld.
Volgens de overlevering gebeurde het wel dat de Duitsers zich durfden bemoeien ondanks de bescherming van komiteiten en CRB, maar een werkelijk voorbeeld heb ik pas in januari 1916 bij een tentoonstelling in Antwerpen: ‘… in de zalen van de Harmonie Maatschappij kwamen de Duitsers kijken, die het natuurlijk niet prettig vinden dat aldus de uithongering van België onder Duitsch bewind en het beschermend optreden van een onzijdig land wordt openbaar gemaakt. Zij oefenen “censuur”’ uit op de zakken en verscheidenen exemplaren die hun te vaderlandslievend voorkwamen werden weggenomen. Onder andere die waarop de Antwerpsche schilder Hagge (nb. bedoeld is: Halle (Oscar)*) koning Albert, en koningin Elisabeth op het front had voorgesteld.’[4]

5) Zakken uit handen van de Duitse bezetter houden?

In de loop van de jaren is, zowel in België als in de VS, een publieke opvatting ontstaan dat de zakken versierd zijn, omdat ze ‘uit handen van de Duitse bezetters zouden moeten blijven’. De Duitsers zouden de zakken voor oorlogsdoeleinden willen gebruiken. Om dit te voorkomen zijn de zakken overgedragen en moesten ze in België getransformeerd tot kleding en siervoorwerpen.
Ergens las ik in een expositie de opmerking dat de Duitsers de katoenen meelzakken wilden inzetten als zandzakken- dus inzet van zakken tbv de militaire verdediging. Het Kantcentrum te Brugge verwijst naar het uit handen houden van de Duitsers.
De Herbert Hoover Presidential Library and Museum (HHPLM), West Branch, Iowa, noemt een andere militaire toepassing – de inzet van zakken tbv de militaire aanval. Het vermeldt op tentoonstellingsborden dat de Duitsers ammunitie zouden kunnen produceren van de meelzakken: ‘Since the Germans needed cotton to manufacture ammunition, the Commission for Relief in Belgium carefully monitored who received the flour sacks’.

Op zoek naar bronnen

De opvatting dat de zakken versierd zijn omdat ze uit handen van de Duitsers moesten blijven intrigeert mij al jaren. Na vijf jaar intensief onderzoek ben ik nog nooit een primaire bron, dus een bericht uit 1914/1915, tegengekomen dat dit noemt als reden van versiering van de meelzakken.

Noch in België, noch in de VS heb ik tot heden aanwijzingen gevonden dat er in 1914 en begin 1915, de periode dat de zakken meel naar België werden verstuurd, zorgen zijn geuit wat te doen met de lege zakken, omdat ze interessant zouden zijn voor de Duitse militairen. Of dat de zakken daarom aan meisjesscholen en naai-ateliers zijn overgedragen.

Een lastige paradox, want hoe weerleg ik een opvatting die er destijds waarschijnlijk nooit geweest is?
Ik ga op zoek naar de bronnen waardoor de opvatting kan zijn ontstaan.

Misbruik en financieel gewin in België

‘Plunderen
Merkwaardig geval: twee mannen beschuldigd van diefstal van meel. Ze werden aangehouden terwijl ze een kar beladen met zakken bestuurden. “Het zijn Duitse soldaten die de zakken hebben opgeëist”, verklaarden ze, “voor het transport van goederen bestemd voor de bevoorrading van het leger”.
Toen ze zich van deze taak hadden gekweten, beloonden de soldaten de twee mannen door hen aan te moedigen zakken voor zichzelf mee te nemen.’
De rechter geloofde hun verhaal niet en veroordeelde hen voor diefstal.

Nog een primaire bron die ik ken is, dat er wegens misbruik en financieel gewin door lokale bakkers en Belgische individuen door het Nationaal Komiteit Hulp en Voeding (NKHV/CNSA) in Brussel is besloten dat zij zeggenschap wensten over de lege Amerikaanse meelzakken en deze wilden gaan verdelen, omdat het geld ten goede moest komen aan hun steunwerk.[5] Maar dat besluit kwam pas eind mei 1915 – uit te voeren in juni 1915. Het versieren van de bloemzakken was toen al maanden een rage doorheen België. Bovendien werkten de provinciale komiteiten niet mee aan de wens tot centralisering.[6]

“Meelzakken als zandzakken”?

Konden de Amerikaanse lege meelzakken begin 1915 beoogd zijn als zandzakken door de Duitse militairen? Waren ze werkelijk geschikt als zandzak in de loopgraven? Wie waren leverancier van de reguliere zandzakken voor de Duitse militairen? Aan welke specificaties moesten de zandzakken voldoen, materiaalsterkte, afmetingen, inhoudsmaat? Onder welke voorwaarden konden de Amerikaanse lege meelzakken opgewerkt worden tot hergebruik als zandzak? Zouden de Duitse militairen de neutrale Amerikanen hebben durven schofferen door hun lege meelzakken op te eisen?

Ik heb latere bronnen -van ná WO II- getraceerd met verhalen van twee mensen die in ’14-’18 in de Amerikaanse en Belgische hulp een actieve, vooraanstaande rol hadden.
Zij benoemen beiden dat de meelzakken in hergebruik zijn gegeven, omdat de Duitsers de lege meelzakken incidenteel hebben gebruikt, dan wel zouden kunnen gebruiken als zandzakken.
Maar hoe betrouwbaar zullen hun herinneringen zijn zo’n dertig jaar en meer na dato en na het doorleven van twee wereldoorlogen, hongersnoden en Duitse bezettingen?

Een Amerikaanse bron – Herbert Hoover

Herbert Hoover (ºWest Branch, Iowa, 10-08-1874 +New York, NY, 20-10-1964), directeur van de Commission for Relief in Belgium, met zetel in Londen, vanaf oktober 1914, heeft in een van zijn vele boeken het hergebruik van zakken als zandzakken door de Duitsers genoemd, het was in Noord-Frankrijk in het derde jaar van de oorlog, 1916. Volgens het verhaal waren de meelzakken, hoewel op statiegeld, doorverkocht en gebruikt als zandzakken. Hoover zou toen de opdracht hebben gegeven de lege meelzakken naar kledingateliers in Lille en Brussel te sturen. Hoover memoreerde de gebeurtenis in een boek dat uitkwam in 1959, ruim veertig jaar na dato [7].

‘The British had discovered on captured German trenches sandbags made from C.R.B. flour sacks. The British indignation was only a little less violent than the French when they imagined our condensed milk tins were being used for hand grenades. The French Committee for “benevolence” in the Communes had been making a little money for their charities by selling the empty sacks to dealers who, in turn, sold them to the Germans. After the discovery of this practice, I had stopped it by requiring every maire to deposit 10 francs for each sack to be repaid when the empties were returned. We put the sacks into the clothing workrooms at Lille and Brussels and saw that they were turned into children’s clothes, although the indelible words “Belgian Commission” appeared on many a youngster’s front or back.’

Kanttekeningen bij Hoover’s verhaal
Ik maak op basis van mijn onderzoeksresultaten kanttekeningen bij Hoover’s verhaal.
1. Relatief weinig katoenen Amerikaanse meelzakken zijn in ’14-’18 bezet België en Noord-Frankrijk binnengekomen. De tijdsperiode was kort, eind 1914 tot april 1915, en het was alleen de verpakking van het Amerikaanse meel dat als ‘charity’ door de Amerikaanse burgers en maalderijen bijeen verzameld was. Daarom was de Belgische ‘Amerikaanse zakjes-hype’ in 1915. Hoover ’s verhaal verwijst naar een gebeurtenis in 1916 in Noord-Frankrijk.

2. De C.R.B. zelf, met focus op efficiëntie, kocht tarwe in bulk in, dat met graanelevatoren in de havens werd overgeslagen, In België werd de tarwe gemalen door lokale maalderijen. Zij gebruikten eigen statiegeld meelzakken om het meel naar de bakkers te vervoeren.
3. In december 1915 heeft de Belgische CNSA, samen met de CRB, een strikte regeling van statiegeld op alle verpakkingen die de CRB invoerde, ingesteld. Daarop is streng toegezien.[8]
4. De zakken van het Amerikaanse ‘charity’ meel, van katoen, soms jute, van 49 LBS en 98 LBS zijn door de Belgische bevolking als zodanig herkend en daarom door hen op hun beurt voor liefdadigheid gebruikt.
5. Er zijn geen Amerikaanse bedrukte meelzakken met de woorden ‘Belgian Commission’. De tekst op de zakken was: ‘Belgian Relief Flour’ of ‘American Commission’.

6. Het fenomeen ‘C.R.B. flour sack’ ben ik -temidden van de bijna duizend zakken die ik heb gezien- slechts éénmaal tegengekomen, namelijk in de collectie van Scott Kraska. Waar en wanneer zal het rode stempel C.R.B. achter op de meelzak zijn gezet?

Het is interessant om te lezen hoe Hoover speelde met zijn neutrale Amerikaanse rol tussen de Britten, Fransen en Belgen enerzijds en de Duitsers anderzijds.

Door al mijn kanttekeningen ervaar ik het onderhoudende boek ‘An American Epic’ van Herbert Hoover inderdaad als een Amerikaans, episch verhaal. Elementen zijn herkenbaar, maar een geschiedkundig betrouwbaar document over de Duitse bezetter en de Amerikaanse meelzakken biedt het mij niet.

Een Belgische bron – Marthe Boël

Marthe Boël, né de Kerchove de Denterghem (°Gent 03-07-1877 +Brussel 18-01-1956), vooraanstaand Belgisch politica voor de liberale partij en feministe, schreef haar ongedateerde verhaal ‘Story of the American Flour Sacks’ in een brief die gevoegd is bij een versierde meelzak, die sinds 2015 bewaard wordt in HHPLM.

Volgens de gegevens van het museum is de meelzak waar het om gaat, aangekocht in België ná de Tweede Wereldoorlog door een Amerikaanse militair, bevelhebber van de ‘US-district’ die gelegerd was geweest in België. Hij heeft de meelzak met Boël’s verhaal mee teruggenomen naar Amerika. Na zijn overlijden is de meelzak overgegaan naar een Amerikaans gezin dat de meelzak inkaderde en ophing in de kamer van een dochter. Zij schonken de meelzak met het verhaal van Boël aan het museum. Het verhaal is getypt op dunne velletjes geel papier, het lijkt wel een doorslag.
Het papier en het verhaal wekken bij mij de indruk dat Marthe Boël haar verhaal na WOII, dus 1945 of later, heeft opgeschreven.

Haar verhaal is als volgt:
“The Germans seeing all that could be done with these sacks even when emptied of their contents had bought through means of third persons and use them as trench sand bags.
….
It was then secretly forbidden to the Belgians to sell the sacks then on the market except for such high prices as would make them prohibitive for the Germans.  It was then that people began to decorate and embroider the sacks.
…
These special “painted sacks” were started at the beginning of 1915.  It was the moment where it was most important to prevent the Germans from seizing the sacks.  People made large hordes of them in their private homes where the Germans could not get at them, buying them up under the pretext of collecting them.
….
Then I was arrested and sent to Germany. The work being started it was continued without me until the moment of America’s entering the war. The Germans then forbade to continue selling or exposing or fabricating objects made out of American flour sacks.”

Kanttekeningen bij Boël’s verhaal
Boël’s herinneringen over de meelzakken getuigen begrijpelijkerwijs van een sterke inkleuring tégen de Duitse bezetter; zij schreef het verhaal over de meelzakken in WO I op voor een Amerikaans militair die succesvol gevochten had in WO II voor de bevrijding van België, dat was 30 jaar na dato.
Voor Marthe Boël stond centraal dat de vijand met alle middelen gedwarsboomd moesten worden, letterlijk ten koste van alles – volgens haar mochten de Belgen de zakken verkopen alleen tegen zulke hoge prijzen, dat ze onbereikbaar werden voor de Duitsers – maar dit was geheim.

De gehele redenering in Boël’s verhaal staat zo haaks op mijn onderzoeksbevindingen dat ik ook hier constateer: elementen zijn herkenbaar, maar een geschiedkundig betrouwbaar document over de Duitse bezetter en de Amerikaanse meelzakken biedt het mij niet.

In zijn blog Subversive Flour Sacks of Thanks gaat Thomas Schwartz, directeur van de Herbert Hoover Presidential Library and Museum, in op de brief van Boël. Hij omschrijft het versieren van de zakken als het bewijs van ‘the act of subversion and defiance against German occupation’.[9]

Een Belgische primaire bron – Virginie Loveling
Over zandzakken in Gent en het borduren van zakjes in vele steden

Een Belgische primaire bron die het naaien van zandzakken én het borduren van zakjes in een tijdsspanne van negen dagen benoemt is het dagboek van Virginie Loveling.

Zij schrijft in haar Oorlogsdagboek over de produktie van zandzakken voor de Duitsers in Gent.[10] Dat was 12 mei 1915. Voor ‘het duitsch legerbestuur’ weeft een fabrikant in Gent ‘een soort van linnen, dat later met een zeker groenachtig mengsel bestreken, een ondoordringbaar wasdoek vormt. Het dient voor zakken, die gevuld met zand of cement als beschutting in de loopgraven worden gebruikt. Er zijn werkvrouwen, die zulke zakken naaien’.

Op 21 mei 1915, vermeldde Loveling ‘het borduren van de zakjes, welke Amerika hier menschlievend zond met bloem gevuld. Alle zullen als bewijs van dankbaarheid teruggestuurd worden. Niet alleen dames, maar ook schilders van talent en versierders van stoffen boden belangeloos hun hulp aan’.
Ze rept met geen woord over Duitse bemoeienis.

“Katoen in de realiteit van 1914/15 – ammunitie?
In krantenberichten van die tijd lees ik over het instorten van de wereldmarkt voor katoen. Maar ook over Amerikaanse schepen met katoen voor Duitsland, die worden opgebracht door de Engelse marine en later toch weer vrijgegeven, zodat de schepen in Duitsland de katoen konden afleveren.
Op 21 augustus 1915 verklaarde Groot-Brittannië katoen tot contrabande, dwz. ruwe katoen, katoenen linters, katoenafval en katoenen garens. Nederland krijgt opeens geen Britse grondstoffen meer voor de Twentse katoenindustrie en noteert ‘Katoen was een allergewichtigst oorlogsmateriaal!’ [11].

Hoe en wanneer had de Duitse wapenindustrie tijdens WO I in hun wapenproductie lege katoenen meelzakken uit bezet België kunnen gebruiken? Bij de productie van ammunitie? Wordt verwezen naar schietkatoen (‘gun cotton’)?

Een Amerikaanse bron – Phyllis Foster Danks
Phyllis Foster Danks, werkzaam als HHPLM-conservator van 1977 tot 1986, deed in het jaar 1979 onderzoek naar de geschiedenis van de meelzakken. Zij ontdekte naar haar zeggen deze intrigerende informatie: “the Germans could use the cotton for gun wadding”. [12]

Vandaar borden in de museumopstelling in West Branch: ‘Omdat er veel vraag was naar katoen bij de fabrikanten van Duitse munitie, telde de CRB zorgvuldig alle geleegde meelzakken.’
De bronnen waarop Danks haar informatie baseerde ken ik niet.

Aan welke specificaties moest deze katoen voldoen? Was het mogelijk om op industriële schaal het katoen van de zakken op te werken tot deze specificatie? Waren er geen betere alternatieven?

---

AANVULLING 2 AUGUSTUS 2023
Ik heb de vraag over de ‘katoen als ammunitie’ voorgelegd aan de staf van de Herbert Hoover Presidential Library-Museum. Zij antwoordden het volgende.

“Annelien, This is what our Archivist uncovered.  It doesn’t answer your questions definitely but, like you, casts doubt on the existing explanations.”

Tot slot
Ik heb in dit blog bij elkaar gezet wat mij bekend is over de Duitse bezetter en de Amerikaanse meelzakken. Aan de orde kwamen:

1) het portret van de Duitse officier Jacobi op meelzak,
2) de meelzak in de collectie van de Duitse arts Dr. Jacobsohn,
3) de Duitse propaganda over voedselverstrekking aan de Belgische bevolking,
4) Duits verbod op afbeeldingen van leden van het Belgisch koninklijk huis, vlaggen, wapens en nationale kleuren van België en de geallieerden; censuur op verkooptentoonstelling van meelzakken,
5) de moderne opvatting dat de meelzakken zouden zijn versierd om de zakken uit handen van de Duitsers te houden – die zouden ze kunnen inzetten voor militaire verdediging, en erger nog, voor militaire aanval.

Ik vraag me af of wij ons niet meer kunnen voorstellen dat in ’14-’18 het uitgangspunt was het liefdadig werk en de uiting van dankbaarheid voor ‘menschlievende’ voedselhulp? Moeten de versierde bloemzakken in militair verband worden getrokken, het vijandbeeld voorop gesteld, om vandaag aandacht te krijgen?

In ieder geval hebben we bewijs dat een Amerikaanse meelzak in versierde toestand in Duitse handen is gevallen!

 

Dank aan:
– Evelyn McMillan voor de discussies over dit onderwerp en het aanreiken van de twee bronnen van Hoover en Boël over de meelzakken als zandzak.
Evelyn heeft in haar meelzakkencollectie opmerkelijk genoeg de Engelse versie van de bloemzak met de twee kinderen in pyama voor de open deuren: ‘God bless America’. Marthe Boël beschrijft dat zij enkele noodlijdende kunstenaars vroeg om de zakken te beschilderen op voorwaarde dat de voorstellingen de dank zouden uitdrukken aan het Amerikaanse volk.

– Marcus Eckhardt voor de informatie over de meelzak ‘Béni soit l’Amérique! Bruxelles 1916.’ / Belgian Relief Flour, Russell – Miller Milling Co., Minneapolis, Minn., USA.  Coll HHPLM 2015.3.1 met de toelichting van Marthe Boël.
– Hubert Bovens voor de ontcijfering van de naam van schilder P. Jean Velghe en de opzoekingen van biografische gegevens van kunstenaars.
– Jacques Laperre voor de verbetering van de kunstenaarsnaam ‘Hagge’ naar Halle, Oscar, en diens biografische gegevens; eveneens Gregory Boite, Mu.ZEE Oostende.
– F. Brenders voor zijn opzoekingen in het Felixarchief, Antwerpen.
– Kris Vandenbussche, via Fb-groep Lizerne Trench Art, voor de informatie over Ludwig Jacobi en de families Jacobi en Blum.

*) Oscar Halle, (°Bärwalde, Pommern (D), 19-08-1857 +1921 ?) Besloot op 21 jarige leeftijd kunstenaar te willen worden. Volgde een tekencursus in Berlijn, volgde lessen aan de kunstacademie van Dresden, vertrok naar Antwerpen en werd leerling van Verlat. Vanaf 1885 nam hij deel aan tentoonstellingen in Antwerpen en Brussel.

[1] Hoover Institution Library and Archives website: ‘Unframed unsigned portrait on a flour sack Ludwig Jacobi, 1916’, nr. 19001.126, geraadpleegd 10 juni 2023

[2] De ‘Jacobsohn collection on Germany between the Wars’ bevindt zich in de archieven van de University of Southern California – Special Collections, Los Angeles, Ca., coll.nr. 0080.

[3] USC coll. nr. 0080, Box 29, Folder 1.
P. Jean Velghe woonde in Parijs. Zijn ouders zijn te Parijs gehuwd maar waren resp. geboren te Kortrijk en Tielt (West-Vlaanderen). Een van de twee ooms van P. Jean Velghe kan zijn leermeester zijn geweest: Auguste VELGHE (1831-1912), die lange tijd in Parijs verbleef. Een zin in het curriculum vitae van Auguste VELGHE (wikipedia) viel ons op: “Zijn schilderijen maken vaak een overladen indruk.” Datzelfde doet zich voor bij zijn neef P. Jean Aimé VELGHE.

[4]
– Tekstaffiches en muurberichten Etappen-Kommandantur Gent 1915
– L’Indépendance Belge (Edité en Angeleterre), 4 maart 1916; De Stem uit België, 31 maart 1916 (uitgegeven in Londen van 1916 tot 1919)

[5] Het Vlaamsche Nieuws, 29 mei 1915

[6] Provinciaal Komiteit Antwerpen, correspondentie van 28 juni, 7 en 10 juli 1915. Felix Archief, Antwerpen.

[7] Herbert Hoover, An American Epic. The Relief of Belgium and Northern France 1914-1930. Volume I. Chicago: Henry Regnery Company, 1959, p. 316.

[8] Amara, M., Inventaire des archives du Comité national de Secours et d’Alimentation. Rapport général sur le fonctionnement et les opérations du Comité National de Secours et d’Alimentation. Deuxième partie. Le Département Alimentation. Tome II: Appendice: Le Service Stock général et Fabrications, 1921. Brussel: Het Rijksarchief in België, Algemeen Rijksarchief, 2009

[9] Schwartz, Thomas, Subversive Flour Sacks of Thanks. West Branch, Iowa, Herbert Hoover Presidential Library-Museum. Blog: Hoover Heads, January 6, 2016

[10] Van Raemsdonck, Bert, Virginie Lovelings oorlogsdagboek [1914-1918]. Gent, KANTL en Universiteitsbibliotheek, electronische versie, 2005; dagboek 12 mei 1915 en 21 mei 1915.

[11] ‘Proclamation, dated august 20th, 1915, specifying various forms of cotton to be treated as contraband’. (Van Manen, Dr. Charlotte A., De Nederlandsche Overzee Trustmaatschappij. Middelpunt van het verkeer van onzijdig Nederland met het buitenland tijdens den wereldoorlog 1914-1919).

[12] Florman, Jean C., ‘Out of War, A Legacy of Art‘. Artikel in: Hemingway, Joanne, Hinkhouse, Belle, Out of War. A Legacy of Art. West-Branch, Iowa: The Iowa City Questers Reciprocity Committee, 1995

In 1914 doneerden de inwoners van Lexington en North Platte, Nebraska, VS, bloem, verpakt in katoenen zakken voor het Belgian Relief werk.  De zakken meel staken begin 1915 de oceaan over, onder meer naar Dudzele, West-Vlaanderen, België. Eenmaal geleegd bij de plaatselijke bakker kwam een van de zakken in handen van een vlijtige handwerkster, die in opdracht van het Voedingskomiteit van Dudzele de zak transformeerde tot kussenhoes, versierd met een bedanktekst en patriottische motieven.
Deze versierde meelzak kwam terecht bij de Amerikaanse familie Johnson Shaler, die het drie generaties lang bewaarde.
Anno 2023 hebben zij de meelzak terug gebracht naar Dudzele om deze terug over te dragen aan de afstammelingen van de bewerkers van de zak.

 

Lexington Mill & Elevator Co.

Lexington Mill & Elevator Co. in Lexington, Nebraska, was eigendom van de familie Leflang. Zij waren immigranten uit Denemarken; hun voorouders kwamen uit Nederland, toen was de familienaam Leeflang.

De maalderij kreeg het hard te verduren in 1914. Op 21 september 1914 brandde de maalderij in Lexington met magazijnen en inventaris volledig af.

De maalderij zou zo snel mogelijk nieuw opgebouwd worden, maar dat proces zou duren tot juni 1915. In de tussentijd waarborgde het bedrijf de leveringen aan klanten door het leasen van de North Platte Mill & Grain Co. in North Platte, Nebraska, een plaats 100 kilometer verderop.

Lexington en North Platte, Nebraska, schenken 500 zakken meel

In november 1914 reageerde de Lexington Mill & Elevator Co. positief op de oproep van het vakblad The Northwestern Miller om meel te schenken voor hulp aan de Belgische bevolking.

De burgers van Lexington en North Platte konden ook meedoen door gelddonaties, die de maalderij omzette in zakken meel voor 95 dollarcent per zak.

Half december vertrok een ton meel in 500 zakken (121 barrel) [1] met bedrukking ‘Belgian Relief Flour Lexington Mill’ per trein naar het verzamelpunt, waar alle Nebraska maalderijen hun bijdrage afleverden voor de Millers’ Belgian Relief Movement.

Zo’n twintig maalderijen leverden voor de staat Nebraska 2.465 barrels, gelijk aan 21,5 ton meel, dus bijna 10.000 zakken Belgian Relief Flour.
Wagonladingen vertrokken naar de haven van Philadelphia waar het stoomschip South Point verwacht werd.

Op 11 februari 1915 vertrok de South Point met aan boord 283.000 zakken meel, uitgezwaaid door een gezelschap hoogwaardigheidsbekleders. Het schip bereikte veilig de haven van Rotterdam op zaterdag 27 februari.

The Miller’s Belgian Relief Movement

‘The Northwestern Miller’ in Minneapolis, Minnesota, was een vooraanstaande Amerikaanse krant voor de graanhandel en maalderijen.
De hoofdredacteur, William C. Edgar nam in november 1914 het initiatief voor een hulpactie, die uiteindelijk leidde tot het zenden van een afgeladen oceaanstomer met hulpgoederen, afkomstig van adverteerders, lezers en sympathisanten van de krant.

De heer Edgar begeleidde in maart 1915 zelf het transport naar Europa en reisde mee naar België om erop toe te zien dat de goederen goed terecht kwamen. Met groot enthousiasme deed hij in zijn krant verslag over zijn ervaringen tijdens de enerverende reis.
Na terugkeer legde hij in een uitgebreid rapport verantwoording af aan de hulpgevers.[2]

Drie zaken in dit rapport zijn bijzonder interessant als informatie over de bloemzak van Dudzele.

1)  De hulpactie was nauwkeurig geregisseerd door William Edgar. Hij had de maalderijen in november duidelijke instructies gegeven voor het verpakken van het meel. De verpakking moest een solide katoenen 49 pound (22,5 kg) zak zijn, om drie redenen:
a) de afmeting van deze zak meel zou geschikt zijn om door één persoon gedragen te worden op de uiteindelijke plek van bestemming
b) het gebruik van katoen ondersteunde de Amerikaanse katoenindustrie, die het moeilijk had
c) en het belangrijkste motief: nadat de zakken geleegd waren door de bakkers, zouden huisvrouwen de katoenen zakken kunnen gebruiken om (onder)kleding en huishoudtextiel van te maken, zodat de hulpactie zowel voedsel als kleding verstrekte.

2)  Ook was er de instructie voor de bedrukking van de zak met logo’s en informatie van de afzenders

3) Wanneer William Edgar half maart 1915, na aflevering van de hulpgoederen, in Brussel arriveerde op het kantoor van de Commission for Relief in Belgium (CRB) informeerde CRB-gedelegeerde Lewis Richards hem over het hergebruik van de zakken en de transformatie van meelzakken tot kussenhoes, theemuts, tafelkleed, enz. Richards liet aan Edgar voorbeelden zien. Edgar was er zeer van gecharmeerd en gaf een grote bestelling op van te versieren meelzakken, om deze te zijner tijd cadeau te doen aan gulle gevers, de maalderijen, betrokken bij zijn actie. Hij vroeg bij zijn order speciaal die zakken te kiezen die door hem waren afgeleverd. Dat waren de zakken met bedrukking ‘Belgian Relief Flour’.

Dudzeels Comiteit voor Hulp en Voeding
Dudzele (oude spelling Dudzeele) lag tijdens Wereldoorlog I in het Duitse ‘Etappengebiet’, het diende als rustgebied voor de fronttroepen van de Duitse bezetter.

De bevoorrading van levensmiddelen voor de bevolking was de zorg van het bestuur van het plaatselijke komiteit dat bestond uit de heren: pastoor E.H. Bonne, notaris A. Depuydt en schoolmeester Leopold Bogaert: ‘Tot de voedingswaren, die verdeeld werden behoorden onder andere spek, maïsvlokken, rijst, zuurkool, suiker en een soort siroop of marmelade. De voorraden werden opgeslagen en de bedelingen vonden steeds plaats op dezelfde locatie. De levensmiddelen en steenkolen werden door boeren met paarden en wagens waarschijnlijk te Brugge opgehaald.’[3]

Een aantekening in het CRB-archief luidt:
‘Brugge – toeleveringen vanuit Gent, maar het komiteit rapporteert aan Brussel. De gemeenten zenden hun vertegenwoordigers naar Brugge’s maandelijkse vergaderingen die ook bijgewoond mag worden door de CRB-vertegenwoordiger’.[4]
Het Dudzeels komiteit stond onder toezicht van het provinciaal komiteit van noordwest Vlaanderen en die rapporteerde aan het Nationaal Komiteit voor Hulp en Voeding in Brussel.

In de stoommaalderij van de familie Monbaliu in Dudzele werd gewerkt voor het voedingskomiteit. De molenaar zette zijn herinneringen aan de Grote Oorlog op schrift. [5]
‘Sinds de Westmolen ontmanteld werd, was er in de stoommaalderij veel werk. Er moest immers voor de klanten, maar ook voor het Voedingscomiteit gemalen worden. Elke die iets te malen had moest vooreerst een machtiging bekomen, waarin het aantal kilo’s vermeld stond. Deze machtiging moest tijdens het vervoer en tijdens het verblijf in de molen steeds vertoond kunnen worden. Deze machtigingen werden afgeleverd door de dienst ravitaillering op het gemeentebestuur. Ze werd verleend volgens het aantal te voeden personen en het aantal dagen waarop de voeding betrekking had. In ruil voor die machtiging werden de overeenstemmende rantsoenzegels voor brood ingehouden.
Dat bracht in de molen een hele boekhouding mee, en veelvuldige kontrole’. (citaat blz. 193)
….…..
Verder moest er ook een voorraad aangevoerde rijst -uit Amerika- met de zachte grauwe stenen tot rijstbloem verwerkt worden voor de kinder- en dieetvoeding. Die rijst kon men toen in geen andere molen van de streek verwerken bij gebrek aan gepaste zachte molenstenen. De stoommolen bewerkte toen ook de aangevoerde rijst voor heel het Brugse noorden.’(citaat blz. 194)

De dokterdochters
Bij de voedselbedeling in Dudzele zijn de dochters van de doktoren De Haene en Caenen zeer actief geweest, daarin zullen hun moeders ook betrokken zijn geweest. De meisjes staan met andere helpers op de foto’s die zijn gemaakt tijdens de Grote Oorlog.

Dit zijn vooral Marie De Haene (°Dudzele 20.01.1896 +WZC Home Vogelzang, Leuven, 01.04.1986) en Marguerite De Haene (°Dudzele 24.04.1897). Hun moeder was Rosalie Gieben (°Brussel 06.05.1875 +Leuven 24.05.1962), hun vader dr. Alphonse De Haene (°Haringe Poperinge 10.05.1863 +Dudzele 20.12. 1939), burgemeester van Dudzele van 1921 tot 1938.

In 1920 ontvingen beide jongedames de medaille van Koningin Elisabeth.[6]

Robertine Caenen (°Dudzele 26.07.1903 +1984) en Irène Caenen (°Dudzele 28.10.1904 +Brugge 23.11.1990) waren ook actief. Hun moeder was Angèle Vandenboogaerde (°Watou-Poperinge 02.11.1875 +Brugge 31.10.1947), hun vader Dr. Maurits Caenen (°Poperinge 20.03.1877 +Beernem 06.07.1951).

Marie De Haene

Maria Rosa Virginia Julia (Marie) De Haene speelde als 19-jarige een centrale rol in de uitvoering van werkzaamheden van het Voedingscomiteit – Volkssoep Dudzeele – en na de Grote Oorlog in de herdenking van de Dudzeelse slachtoffers.

Zij was de eerste voorzitter van ’t Komiteit van de Kapelle onzer gesneuvelden. Zij vervulde deze functie van 1920 tot 1933 en was vanaf toen ere-voorzitter van ’t Komiteit.
Marie De Haene bleef ongehuwd. Zij woonde van juli 1967 tot het einde van haar leven in Home Vogelsang, Tervuursesteenweg 290 te Leuven. De zusters herinneren haar als een stille, teruggetrokken dame met een ijzersterke wil.

De bloemzak Lexington Mill & Elevator Co. geraakt in Dudzele
De Belgian Relief flour uit Lexington zal waarschijnlijk via het Dudzeels Voedingscomiteit te Dudzele zijn geraakt – aangeleverd vanuit Gent naar Brugge en daarna met paard en wagen naar Dudzele. Eenmaal geleegd is de zak goed uitgeklopt, gekuist en naar mijn vermoeden is, overgedragen aan de onderwijzeressen van de meisjesschool, de Zusters van Liefde. Daar zal in de handwerklessen de stof van patronen zijn voorzien en de garens uitgekozen om het borduurwerk mee uit te voeren.

Voor de boven- en onderranden zijn draden uit de stof getrokken en is een lint in de Dudzeelse kleuren rood, wit en de Belgische kleuren zwart, geel, rood door de stof geregen.

De geborduurde tekst:
‘aan ’t liefdadige Amerika.
DUDZEELE
bij Brugge
uit dankbaarheid
1915’
is in sierlijke letters geborduurd, vooral de krul die de ‘d’ maakt, onderscheidt zich. Het wapenschild van Dudzele staat midden op de zak.

Op de bovenzijde zijn drie vaderlandslievende elementen geborduurd:
– de Belgische en Amerikaanse vlag met gekruiste vlaggenstokken
– het schild met de Vlaamse leeuw
– de letters AB innig samengevoegd, de letter A in de Amerikaanse kleuren rood, wit, blauw; de B in de kleuren zwart, geel, rood.
Aan de onderzijde zijn twee bloemtakken geborduurd, bijeengehouden door een sierlijke strik. De bloemen zijn diepblauw, de takken, blaadjes en de strik zijn vaal beige.

Aan de achterzijde van het borduurwerk blijkt dat de ‘beige’ garens verbleekt zijn, oorspronkelijk waren ze groen.

 

Wie de borduurster(s) is/zijn geweest weten we niet. De klassenfoto’s genomen in de periode 1914-1919 tonen meisjes en onderwijzeressen die capabel waren voor dit werk.[7]

De tekst en versiering van het schoolbord op de foto’s van 1919 geven mij een gevoel van herkenning met de patronen uit 1915 op de bloemzak. De krul in de hoofdletter A van het woord ‘Amerika’ is eender geschreven op de bloemzak én het schoolbord.

Nog een bron van een handschrift uit die tijd is het Boek van ’t Komiteit van de Kapelle onzer gesneuvelden, opgemaakt in 1921-1922 en ondertekend door Marie De Haene. Er is grote gelijkenis tussen dit handschrift en de geborduurde letters op de bloemzak.

De familie Johnson – Shaler
Het echtpaar Mary Johnson Shaler (ºKansas City, Missouri, VS, 06.01.1884 +Lancaster County, Pennsylvanië, VS, 25.10.1967) en Millard King Shaler (ºEllsworth, Kansas, VS, 26.07.1880 +Kaapstad, Zuid-Afrika, 11.12.1942) trouwde op 2 oktober 1912 in Lawrence, Kansas.
Ze kenden elkaar van de Universiteit van Kansas, waar ze beiden studeerden, zij studeerde af in 1904, hij in 1905. Millard Shaler trad als mijningenieur in dienst bij de Guggenheim Congo Mining Syndicate, later werkte hij voor de Société internationale forestière et minière du Congo, kortweg Forminière, en vestigde zich in Brussel. Het pasgetrouwde stel vertrok direct na hun huwelijk naar België. Ze kregen drie kinderen, James (ºBrussel, 1913), Elizabeth (ºLonden, 1916) en Amos (ºLonden, 1917).

De regelmatige briefwisseling van Mary en Millard Shaler met hun familie in Kansas stokte in augustus 1914 door de Duitse bezetting van België. In oktober bereikten hun brieven de familie weer. Millard schreef dat de Amerikaanse kranten de wreedheden van het Duitse leger schromelijk overdreven en dat het leven in Brussel zijn gewone gang ging, bijna net als in tijden van vrede.

Millard King Shaler
De Hoover Institution Library Archives op Stanford University, Palo Alto, Californië, VS, bewaart de brieven en rapporten van Millard Shaler in de periode augustus tot december 1914 aangaande zijn grote en bepalende betrokkenheid bij het begin van de voedselbevoorrading voor België:
‘Mr. Shaler’s notes regarding the beginning of the provisioning of Belgium‘.[8]

In weerwil van de geruststelling aan zijn ouders, wisten de Shalers dat het in Brussel steeds moeilijker werd om aan levensmiddelen te komen. Zij maakten deel uit van de ‘American colony’ in Brussel, die al in augustus een comité vormde waar Shaler deel van uitmaakte, om extra voedselvoorraden aan te leggen voor de Amerikaanse gemeenschap. Shaler had via zijn werk kontakten met de mensen die gewend waren om grote voorraden voedsel naar de Belgische mijnbedrijven in Congo te sturen. Deze ervaring gebruikte hij om levensmiddelen te kopen en op te slaan in onder meer de ambassade van de Verenigde Staten.

Omdat het hamsteren van levensmiddelen in geheel Brussel plaatsvond rezen de prijzen, sloten winkels en waren tekorten zichtbaar, zeker toen de Duitsers op 20 augustus Brussel bezetten en alle voedselvoorraden die ze konden vinden in beslag namen. Hongersnood voor de Brusselse bevolking dreigde.

De industrieel Ernest Solvay nam het initiatief een Centraal Comité te vormen om de problemen het hoofd te bieden. De voorbereidende vergadering vond plaats op 1 september 1914, op 3 september was het comité een feit, het werd geleid door de bankier Emile Francqui, directeur van de Sociéte Général de Belgique. Het Comité besloot in het buitenland de grondstoffen voor brood en soep te gaan kopen, de Duitse bezetter te vragen deze produkten niet in beslag te nemen en op voorraad te laten zijn voor de bevolking; ook deed het op 6 september een openbare oproep aan de Brusselse bevolking om geld te doneren voor de aankoop van de voedingsmiddelen.

Millard Shaler werd op 8 september 1914 door de heer De Bree, secretaris van het Centraal Comité, gevraagd of hij buiten België voorraden grondstoffen voor brood en soep wilde gaan kopen voor het comité.
‘I was asked if I would undertake to go abroad to purchase for the Committee stores of flour or wheat, rice, peas, beans, etc., and upon my agreeing it was announced at the Meeting of the Committee on Sept. 10^th that I would undertake this task.’

Shaler had een budget van 20.000 Britse ponden voor het kopen van meel of graan, rijst, bonen en erwten in Holland of, indien niet verkrijgbaar, in Engeland. De Nederlandse regering had vanwege de eigen tekorten, voorkeur dat de goederen in Engeland gekocht zouden worden. Op 1 oktober had Shaler de goederen in Engeland gekocht. Maar toen… Hij moest toestemming verkrijgen van de Britse regering voor uitvoer via Holland naar het door Duitsland bezette België.

Een compleet circus van diplomatiek overleg en telegramverkeer ontstond tussen de regeringen van België, de Verenigde Staten, Nederland, de Duitse regering en militairen in zowel Berlijn als Brussel en Groot-Brittannië. Dat nam drie weken in beslag.
Uiteindelijk vertrok op woensdag 28 oktober het eerste schip met 2,5 ton voedingsmiddelen uit de haven van Londen naar Rotterdam, waarna overslag en doorvoer van de eerste lading goederen via Antwerpen naar Brussel.

Inmiddels was in België op 15 oktober het Centrale Comité te Brussel opgeschaald tot het Nationaal Komiteit van Hulp en Voeding. In Londen had Shaler op 17 oktober met Herbert Hoover en de Amerikaanse Ambassadeur de grote lijnen uitgezet van de organisatie die zich ontwikkelde tot de Commission for Relief in Belgium met Hoover als directeur.

Mary Johnson Shaler in Brussel
De jaren 1914-1917 in het leven van de echtgenote van Millard Shaler, Mary Johnson Shaler, de intelligente, energieke jonge vrouw uit Kansas, zijn opmerkelijk.
Mary was 30 jaar oud in 1914 en woonde met haar man in Brussel. Ze was bevallen van haar eerste kindje, James, hij was zeven maanden oud toen de Grote Oorlog uitbrak. Millard Shaler had drukke bezigheden voor de voedselhulp en vertrok voor lange tijd op reis.

Eind oktober 1914 voegde Mary’s broer Amos D. Johnson zich bij haar in de Brusselse woning, hij ging aan de slag als een van de eerste CRB-medewerkers in België. Mary verhuisde najaar 1915 van Brussel naar Londen, ze beviel daar van haar tweede kindje, Elizabeth, in 1916.

1917 was een rollercoaster, een achtbaanjaar, voor de dan 33-jarige Mary. Haar vader Amos Johnson overleed in Kansas in maart van dat jaar; de Verenigde Staten mengden zich in april in de oorlog, Amerikanen waren niet langer welkom in België; Mary beviel in juli van haar derde kindje, een jongetje dat de naam Amos kreeg. Het drama dat zich voltrok was dat haar dierbare broer Amos – de oud-CRB-gedelegeerde – inmiddels luitenant Johnson in het Amerikaanse leger, na terugkeer uit Europa kampte met depressies. In oktober sloeg hij op 25-jarige leeftijd de hand aan zichzelf en werd dood aangetroffen in een legerkamp in Oklahoma. Een prachtig eerbetoon voor het CRB-werk van Amos D. Johnson, daarin ondersteund door zijn zuster, in de maanden november 1914-juli 1915 staat geschreven in een Amerikaanse krant van 1917.[9]

De derde generatie: familie Brouha in Vermont
De wens van Paul Brouha, kleinzoon van Mary en Millard Shaler, uit Vermont, VS, was om samen met zijn vrouw Carol, op 7 april 2023 in het stadhuis van Brugge de ‘Dudzeele’ meelzak te overhandigen aan de nakomelingen van de mensen die destijds met smaak het brood, gebakken van het meel, zullen hebben opgegeten en die de lege meelzak vervolgens versierden namens de gemeenschap van Dudzele.
Hoe de versierde meelzak in het bezit is gekomen van de familie Shaler is niet bekend. Het kan gegeven zijn aan Mary of Millard Shaler in Brussel of in Londen, het kan in Brugge een geschenk zijn geweest aan Amos D. Johnson.

Paul Brouha is op bijzondere wijze verbonden met België: zijn vader dr. Lucien Brouha, was Belg, hoogleraar aan de universiteit van Luik. Lucien Brouha trouwde in 1938 met Paul’s moeder, Elizabeth King Shaler Brouha. Het echtpaar vluchtte in de aanloop van de Tweede Wereldoorlog naar Parijs, en daarna naar de VS waar Lucien Brouha hoogleraar werd aan de universiteit van Harvard.

Mary Johnson Shaler en Elizabeth Shaler Brouha waren zelf ook borduursters. Zij borduurden de overtrek van een Louis XV stoel, die de woonkamer van Paul en Carol Brouha siert!

Terugkeer van de ‘Dudzeele’ meelzak
Paul Brouha’s wens luidde: “I want the item to be properly curated, displayed, and appreciated by descendants of the people who made them during World War I.” (“Ik wil dat de bloemzak op de juiste manier zal worden bewaard, tentoongesteld en dat deze gewaardeerd kan worden door afstammelingen van de mensen die het tijdens de Eerste Wereldoorlog hebben gemaakt.”)

En zo is de ‘Dudzeele’ meelzak teruggekeerd naar de plaats waar deze is versierd!

Dudzele maakt tegenwoordig deel uit van de gemeente Brugge. De versierde meelzak is dan ook officieel in ontvangst genomen door het gemeentebestuur van Brugge, die de meelzak in bewaring heeft gegeven bij Heemkring Dudzele en NSB Dudzele. Zij zullen deze tonen aan het publiek in museum De Groene Tente, bij bijzondere plechtigheden, en ook komt een foto te hangen in de Gedenkkapel.

 

Kanten tafelkleed Hooglede, oorlogskant/war lace

Tijdens de plechtigheid in Brugge hebben Paul en Carol Brouha ook een stuk war lace, een kanten tafelkleed, gemaakt door kantwerksters van Hooglede terug aan geboden aan de afstammelingen van de kantwerksters, vertegenwoordigd door het gemeentebestuur van Hooglede.

Amerikaans experte in war lace, Evelyn McMillan in Californië, speelde een belangrijke rol bij de terugkeer van de twee kunstobjecten, ze legde contacten tussen partijen en herstelde enkele kleine beschadigingen aan het kanten tafelkleed. Haar ‘Statement about the lace tablecloth from the town of Hooglede‘ werd in het Brugs stadhuis voorgedragen door Ria Cooreman, conservator van het Koninklijk Museum Kunst & Geschiedenis te Brussel.

Het kantwerk is inmiddels ingekaderd en tentoongesteld in infopunt Trimard in Hooglede.

 

 

 

 

Publiciteit voor de officiële overhandiging

De feestelijke bijeenkomst in het stadhuis van Brugge trok de aandacht van de lokale pers. Het Nieuwsblad, Brugge.Express, Krant van Vlaanderen en PZC besteedden aandacht aan de officiële overhandiging van de twee kunstwerken.

Dank aan:
– Dirk Pieters, Heemkring Dudzele;
– Martin Van Acker en Paul de Vuyst, NSB Dudzele;
– Hubert Bovens voor de biografische gegevens van de doktersdochters in Dudzele; en met hem Home Vogelsang, Leuven, Jaques Laperre, Patricia Quaghebuer, Liesbeth Croimans
– Paul en Carol Rieser Brouha, Sutton, Vermont, VS;
– Evelyn McMillan voor haar informatie over Millard King Shaler. Lees hier haar statement over het Hooglede kanten tafelkleed.

 

Voetnoten:
[1] Dawson County Pioneer, Lexington, Nebraska, 18 december 1914

[2] ‘The Millers’ Belgian Relief Movement 1914-15 conducted by The Northwestern Miller. Final Report of its director William C. Edgar, Editor of the Northwestern Miller, MCMXV’.

[3] De Vuyst, P., Dudzeels Comiteit voor Hulp en Voeding en de “Volkssoep Dudzeele”, 90 jaar NSB – brochure 10 -versie 3

[4] HILA CRB records 22003, box 47 folder 5 Executive Chronological Files.

[5] Zo beleefde men “Den Grooten Oorlog” op de stoommolen te Dudzele. Uit de geschriften van Louis-Frans Monbaliu (1852-1944) en verwerkt door zijn zoon Richard Monbaliu (1907-1994).

[6] – Le Moniteur, 1 december 1920: ‘Médaille de la reine Elisabeth is gegeven aan oa. Mlles De Haene Marie, De Haene Marguerite, …’.

– Over Marie De Haene: 100 jaar NSB Dudzele, 1920-2020 Nationale Strijders Bond Dudzele, uitgave tgv. hun 100-jarig bestaan, p. 54

[7] Erik SNAUWAERT, 1888 – 1988 Honderd jaar Zusters van Liefde te Dudzele, Dudzele, 1988.

[8] Mr. Shaler’s Notes regarding the Beginning of the Provisioning of Belgium. Outlining the Formation of the Commission for Relief in Belgium & The Comité National de Secours et d’Alimentation. HILA CRB records 22003 box 43 Executive Chronological File folder 4 Shaler Millard K., 1914 Sept.-Dec.

[9] ‘Johnson Famed Abroad. Death of Lawrence Man of International Importance. Bulletin of Commission for Relief in Belgium Praises Lieut. Amos Johnson‘. Lawrence Daily Journal-World, Lawrence, Kansas, 15 december 1917