Lalla Vandervelde – Pagina 2 – Versierde meelzakken in WO I / Sacs à farine décorés pendant la GG / Decorated Flour Sacks from WW I

14 april 202017 mei 2023

Madame Vandervelde Fund 1: Appeal to American Women (ENG)

To me, the WWI decorated flour sacks of the Madame Vandervelde Fund stand out. It makes me happy to know that there was a woman who came to the rescue of the Belgian people with conviction. That woman was Lalla Vandervelde-Speyer (Camberwell, England, April 4, 1870 – Putney, England, November 8, 1965). She is one of the many women who worked determinedly towards her goal: care for destitute Belgian compatriots. Her decorated flour sacks also tell the story of charity, gratitude and food aid.
This is part 1 of a series of three blogs.
(See my blogs: Madame Vandervelde Fund 2 and Madame Vandervelde Fund 3)

Charlotte Helen Frederica Maria Speyer was British-born, from an affluent Jewish family. Her parents were German by birth and settled in England after their marriage in 1869, where father Edward Antoine Speyer had previously joined his older brother Carl in 1859 in a very successful haberdashery importing business. Lalla came to Brussels as a 16-year-old teenager to continue her education.
She married Belgian mining engineer Ferdinand Kufferath*) (ºSaint-Josse-ten-Noode 1855.07.28 – †Schaerbeek, late 1920) in Reigate, Surrey, UK, on 19 January 1892 and would continue to live in Belgium. The couple divorced officially on January 3, 1901.

Lalla Speyer’Kufferath’ remarried on 15 February 1901 in Fulham, London, to the Belgian socialist politician Emile Vandervelde (ºElsene 1866.01.25 – †Brussels 1938.12.27).

Lalla and Emile Vandervelde in Brussels, April 18, 1902, more than a year after their marriage. Photo: photo agency Zander & Labisch, coll. Deutsche Fotothek. *)

In Brussels 1914
When war broke out in August 1914 and Germany occupied Belgium, Lalla Vandervelde was forced to leave her new homeland, together with her husband who was appointed Minister of State.

Lalla was 44 years old and in the prime of her life. Her name, Madame Emile Vandervelde, -this was the Minister of State, who was her husband- appeared in ‘L’Œuvre des femmes bruxelloises’ as one of the presidents, next to ladies Henry Carton de Wiart and Paul Hymans, to whom Queen Elizabeth requested that they take care of children of military personnel who went to battle with the army. The vice-presidents were Messrs. Brassine, Leroy, Prosper, Poullet, Paul Vandervelde and Philippson-Wiener. The Queen was the patroness of the organization.[1]

Lalla’s work experience for the socialist movement, her women’s suffrage activities and her completely autonomous nature led to immediate decisive action in the crisis situation of the first weeks of the war.

She published this advice in the newspaper Le Soir to women who wanted to make themselves useful.[2]

“For those who want to help
An excellent letter from Ms. Vandervelde:
Many women and girls have been writing to me for the past few days asking for advice on how to be helpful in these scary days. The ambulances are full of women of goodwill, but there are many who are just waiting to be of service to their country. I would like, as it is impossible for me to answer each of them individually, advise them to sew a lot of men’s shirts, children’s dresses, knit socks, etc.
The blue smocks of civic guards, too, which are urgently needed, are cut out, all ready to be sewn, 3 Rue de Louvain, at one of the ministry’s offices. By going there on my part, they will gladly give it to all those who request it.
Let friends’ groups form: let one of them take a book and read it to their friends. Not light reading. We are in a phase of heroism and women, mothers and expectant mothers must not let their emotions take over. By their calm and cold blood, they can do precious services right now. What to read? The History of France by Michelet; The History of Belgium, of Pirenne; The Legend of the Centuries, The Turbulent Forces, by Emile Verhaeren, etc. I note these few titles in a hurry, but in each one you will find beautiful pages which have already allowed them to endure the consequences of existence.

Lalla VANDERVELDE

P.S. – I beg the merchants of cigars and cigarettes and the individuals of good will to send me something to smoke for our soldiers, soldiers and wounded. If they could get an idea of the joy of our brave people when they are given something to smoke, I am sure that my house would be too small to contain everything that would be sent to me.”

To America
Lalla Vandervelde was still in Brussels when she wrote the quoted advice. Two weeks later she had to leave to stay out of the hands of the advancing German troops and she moved to Antwerp. On the spot, the plan arose to travel to America to ask for help from the women there. On September 1, 1914, she sent a telegram to New York calling on American women to come to the aid of the Belgian people.

The New York Times posted the “Appeal” in the Sept. 2 edition on p. 3 under the heading:
“SENDS AN APPEAL TO AMERICAN WOMEN
Mme. Vandervelde Coming Here to Tell of Belgian War Victims’ Sufferings.
HAS LETTER FROM QUEEN
Wife of Socialist Leader Will Sail for New York in a Few Days- Says the Need is Terrible.”

The article read:
“LONDON, Sept. 1.-Mme Vandervelde, the brilliant wife of the famous Socialist leader who is now Minister of State in the Belgian Government of National Defense, sends the following appeal to the women of America through the columns of The New York Times:
Women and Friends in America: I am coming to ask your sympathy on behalf of my fellow-countrymen in Belgium. It is not a political mission. It is an appeal for help for devastated homes, the fatherless families of those whom this terrible war has left houseless, who, when the war is over, will be left without rooftrees, without money to rebuild them, and-and all too often-without sons or husbands to work for them.
I am the bearer of a letter from our well-loved Queen. I only ask you to give me an opportunity of reading it to you and telling you in person of our tragic conditions and of asking your help. I am leaving Antwerp only for this purpose, and as soon as I have accomplished it am returning to share the fate of my countrymen in our besieged city.
…….

That is why, women of America, I am coming to you, leaving for a few weeks the country for which my heart is bleeding. I want you, I count on you, to make life worth living again for these poor people, make them by degrees forget the sorrows they have passed through.
Belgium is ruined. You are enjoying all the blessings of peace. I implore you to help my country, to make it by your generosity once more a happy home for its sons and daughters.
LALLA VANDERVELDE
Mme Vandervelde purposes to sail for New York in a few days, by which time she hopes to hear that the American women to whom she appeals have taken steps to obtain for her a hearing when she arrives.”

In Londen
Lalla Vandervelde travelled to America via London, together with “La Mission Belge aux Etats-Unis”, the Belgian mission of four ministers, who had been ordered by King Albert to explain the Belgian position on the condemnable and brutal invasion of the Germans to US President Wilson. One of the ministers was her husband Emile Vandervelde.

*L’Indépendance Belge, September 5, 1914*

“The Belgian Mission in the United States.
The Belgian mission to the President of the United States arrived in London Monday evening, and before his departure from this city, set for the following day, was received by the King of England at Buckingham Palace.
….
Mr. Vandervelde is accompanied by Mrs. Vandervelde, who will give lectures to women, in the cities of the United States.”[3]

Lalla and her husband assumed she could make the trip to the US on the same ship as the official Belgian delegation, but this was a miscalculation. They were formally told that: “no women ever had, or could, in any circumstances, accompany a diplomatic mission”.[4]

That they were not the only ones who had expected otherwise is evident from the rectification, “because of transmission and translation” in La Métropole of September 5, 1914:
“Correcting our comments, we add that it is also incorrect that Madame Vandervelde will accompany her husband during his mission to the United States.”
The words “also incorrect” referred to an earlier newspaper report that Lalla Vandervelde was going to make the journey with a letter from Queen Elizabeth.
No, the letter was not from the “head of the court of H.M. the Queen”, but “This is a letter written by a lady from the Queen’s service to the wife of our new Minister of State, in response to her offer to make known in England, during a series of conferences, the situation in Belgium.”

It made me curious about the contents of the letter from Queen Elizabeth’s court, which Madame Vandervelde had read at the Eighty Club at the Cecil Hotel in London. Curiously, that letter left nothing to be desired for positivity and clarity:
“Sa Majesté la Reine me prie de vous dire qu’elle approuve pleinement votre intention de porter à la connaissance de l’opinion publique en Angleterre et en Amérique, les misères infligées à notre paisible population, par l’invasion allemande. Cinq de nos provinces sont dévastés, des milliers de famille chassées de leur demeure et actuellement sans domicile, et c’est une œuvre qui mérite la reconnaissance du pays et de l’humanité, que de chercher à les secourir. Les meilleurs souhaits de la Reine vous accompagnent dans ces deux pays, qui auront à coeur de donner assistance à ceux en détresse”.

(“Her Majesty the Queen has asked me to tell you that she fully approves of your intention to bring to the attention of public opinion in England and America the miseries inflicted on our peaceful people by the German invasion. Five of our provinces are devastated, thousands of families driven from their homes and currently homeless, and it is a work that deserves the recognition of the country and of humanity, to seek to rescue them. The Queen’s best wishes are with you in these two countries, which would be keen to give assistance to those in distress”.)

Was this a way for some gentlemen on the side of the Belgian government to show a woman, in particular a representative of the socialist movement, her place at the start of the mission to America? Was it protecting women against their desire for autonomy? In any case, it took patience and resilience to walk the line, even under war conditions…

Travelling

Lalla Vandervelde was in no way restrained. She traveled to New York, where “The Belgian Women’s Dollar Fund” was founded the day her “Appeal” was published in the New York Times. ‘It received its first subscriptions before noon of the same day’.[5]

This roadmap and data proof the determination of a wartime woman: Madame Lalla Vandervelde traveled around the US and Canada for six months to raise money and arouse sympathy for her Belgian compatriots. Copyright © 2021 Annelien van Kempen

Her own “Madame Vandervelde Fund” would emerge during her impressive six-month tour in the US and Canada. She was welcomed with open arms and enthusiasm. She traveled from Syracuse to Chicago, then to St. Paul and Minneapolis. She gave speeches in the major cities of Canada. [6] She was particularly successful in collecting money in Chicago, Philadelphia and Boston. Friends in Buffalo helped her to send food aid to Belgium: flour packed in cotton sacks, which could be used to make clothes after washing and bleaching. These friends also made sure that the name “Madame Vandervelde Fund” was printed on the flour sacks.

Flour sacks that testify today to the determination of a wartime woman.

To be continued.
(See my blogs: Madame Vandervelde Fund 2 and Madame Vandervelde Fund 3)

“Sacks are full of memories. Every sack houses a fragile and precious story.”

– My sincere thanks to Evelyn McMillan, Stanford University, for the information and photos she provided to me. She mentioned Isabel Anderson’s book The Spell of Belgium and sent the New York Times article of September 2, 1914. She also sent pictures of decorated flour sacks in the collections of the Herbert Hoover Presidential Library Museum and the Hoover Institution Archives.

“75 years” medal of l’Université Libre de Bruxelles for Ferdinand Kufferath, 1909. Photo: Bram Desmet on website about Frans Kufferath

– Thanks to Hubert Bovens for his research on the biographical data of Lalla’s first husband Ferdinand Kufferath. Ferdinand was director of Société anonyme des Carrières de Porphyre de Quenast (les Almanachs de Bruxelles).

Lalla and Emile Vandervelde (right), with two German socialist friends. Maison du Peuple, Brussels, Friday April 18, 1902. Photo: photoagency Zander & Labisch, coll. Deutsche Fotothek. *)

*) Sources for this photo:
– Vermandere, Martine, Madame Lalla Vandervelde. A very exceptional woman. Ghent, AMSAB IHS, 2023, p. 22,23: the photo has been published on the front page of the French magazine ‘La Vie Illustrée’, April 25, 1902, no. 184 under the heading “Le Grand Agitateur Belge – M. Vandervelde”. The caption lists the Maison de Peuple in Brussels and the names of the German Socialist deputies: Albert Sudekom (standing left) and Sigmund Haller von Hallerstein (seated left). M. Pierre was the photographer.

– Belgian written newspaper articles from April 1902 show that the photo will have been taken in the evening of April 18, 1902. Emile Vandervelde gave a speech and greeted the two German socialist friends in the room. He did not mention their names, to protect them from possible reprisals by the Belgian government.
“La soiree de vendredi. Le meeting de la Maison du Peuple. ….
Vandervelde, au nom de la solidarité internationale, salue deux députés socialistes allemands présents. (longue acclamation). Je ne les nommerais pas, car je connais trop l’hospitalité du gouvernement belge pour n’être pas prudent. Mais je vous dis qu’ils souffrent de vos souffrances et je les prie d’aller dire notre merci fraternel à nos vaillants compagnons allemands. (Ovation). Avec de tels appuis et de telles forces, la grêve continuera.”
(Le Peuple, April 19, 1902, p.2)
(Translation: “Friday Evening. The meeting in the House of the People. ….
Vandervelde, in the name of international solidarity, greets two German socialist deputies present. (long cheer). I won’t name them, because I know the Belgian government’s hospitality too well not to be careful. But I tell you that they suffer from your sufferings and I beg them to go and say our fraternal thanks to our valiant German companions. (Ovation). With such support and such forces, the strike will continue.”)

Notes:
[1] L’étoile belge, August 6, 1914

[2] Le Soir, August 16, 1914; Le Peuple, August 15, 1914

[3] L’Indépendance, September 5, 1914

[4] Vandervelde, Lalla, Monarchs and Millionaires. London: Thornton Butterworth Limited, 1925

[5] Williams, Jefferson and ‘Mayfair’, The Voluntary Aid of America. New York, London: 1918

[6] Anderson-Weld Perkins, Isabel, The Spell of Belgium. Boston: The Page Company, The Colonial Press, C.H. Simonds Co., 1915

14 april 202017 mei 2023

Madame Vandervelde Fund 1: ‘Appeal to American Women’

De versierde meelzakken in WO I van het Madame Vandervelde Fund springen er voor mij uit. Het maakt me blij te weten dat er een vrouw is geweest die met overtuiging de bevolking van België te hulp is gekomen. Die vrouw is Lalla Vandervelde-Speyer (ºCamberwell, Engeland, 4 april 1870 – †Putney, Engeland, 8 november 1965). Zij is een van de zeer vele vrouwen die vastberaden werkten aan haar doel: zorg voor hulpbehoevende Belgische landgenoten. Ook haar versierde meelzakken vertellen het verhaal van liefdadigheid, dankbaarheid en voedselhulp.
Dit is deel 1 van een serie van drie blogs.
(Lees hier mijn blogs: Madame Vandervelde Fund 2 en Madame Vandervelde Fund 3)

Charlotte Helen Frederica Maria Speyer was geboren Britse, stammend uit een welvarende, joodse familie. Haar ouders waren Duits van geboorte en vestigden zich na hun huwelijk in 1869 in Engeland, waar vader Edward Antoine Speyer zich al eerder in 1859 bij zijn oudere broer Carl had gevoegd in een zeer succesvol bedrijf dat fournituren importeerde.
Lalla kwam als 16-jarige tiener naar Brussel om haar opleiding te vervolgen. Zij trouwde met de Belgische mijningenieur Ferdinand Kufferath (ºSint-Joost-ten-Noode 28.07.1855 – †Schaarbeek, eind 1920) in Reigate, Surrey, UK, op 19 januari 1892 en zou in België blijven wonen. Op 3 januari 1901 werd de scheidingsakte van haar eerste huwelijk opgemaakt. Ze hertrouwde op 15 februari 1901 in Fulham, Londen, met de Belgische, socialistische politicus Emile Vandervelde (ºElsene 25.01.1866 – †Brussel 27.12.1938).

Lalla en Emile Vandervelde in Brussel, 18 april 1902, ruim een jaar na hun huwelijk. Foto: fotoagentschap Zander & Labisch, coll. Deutsche Fotothek. *)

In Brussel 1914
Toen in augustus 1914 de oorlog uitbrak en Duitsland België bezette was Lalla Vandervelde genoopt, samen met haar echtgenoot die tot Minister van Staat werd benoemd, haar nieuwe vaderland te verlaten.

Lalla was 44 jaar en in de kracht van haar leven. Haar naam als ‘Madame Emile Vandervelde’ dook op in ‘L’Œuvre des femmes bruxelloises’ als een van de presidentes, naast de dames Henry Carton de Wiart en Paul Hymans, aan wie Koningin Elizabeth verzocht de zorg op zich te nemen van kinderen van militairen die met het leger ten strijde waren getrokken. De vice-presidentes waren de dames Brassine, Leroy, Prosper, Poullet, Paul Vandervelde en Philippson-Wiener. De Koningin was beschermvrouwe van de organisatie.[1]

De werkervaring van Lalla voor de socialistische beweging, haar activiteiten voor de suffragette beweging en haar volstrekt autonome aard, leidden tot onmiddellijk slagvaardig handelen in de crisissituatie van de eerste oorlogsweken.
Ze publiceerde in de krant Le Soir dit advies aan vrouwen die zich nuttig wilden maken.[2]

‘Pour celles qui veulent aider
Une excellente letter de Mme Vandervelde:
De nombreuses femmes et jeunes filles m’écrivent depuis quelques jours pour me demander conseil sur la manière de se rendre utiles en ces jours angoissants.
Les ambulances sont pleines de femmes de bonne volonté, mais il en reste beaucoup qui ne demandent qu’a être utiles à leur pays. Je voudrais, comme il m’est impossible de répondre à chacune d’elles individuellement, leur donner le conseil de coudre des chemises d’hommes en quantité, des robes d’enfants, de tricoter des chausettes, etc.
Les blouses bleues de gardes civiques aussi, dont la confection est urgente, se trouvent découpées, toutes prêtes à être cousues, 3 Rue de Louvain, à l’un des bureaux du ministère. En y allant de ma part, on en donnera bien volontiers à toutes celles qui en feront la demande.
Que des groups d’amies se forment: que l’une d’elles prenne un livre et en fasse la lecture à ses amies. Pas de lecture émollientes. Nous sommes dans une phase de l’héroisme et les femmes, les mères et les futures mères ne doivent pas se laisser aller à leur émotion.Par le calme et le sang froid, elles peuvent rendre en ce moment de précieux services. Que lire? L’Histoire de France de Michelet; L’Histoire de Belgique, de Pirenne; La Légende des Siècles, Les Forces tumultueuses, d’Emile Verhaeren, etc. Je notes ces quelques titres en hâte, mais chacune trouvera dans ses souvenirs, de belles pages qui l’ont déja aidée à supporter les contre-coups de l’existence.

Lalla VANDERVELDE

P.S. – Je supplie les marchands de cigares et de cigarettes et les particuliers de bonne volonté de m’envoyer de quoi fumer pour nos soldats, troupiers et blessés. S’ils pouvaient se faire une idée de la joie de nos braves quand on leur apporte de quoi fumer, je suis sure que ma maison serait trop petite pour contenir tout ce qu’on m’enverrait.

Naar Amerika
Lalla Vandervelde was nog in Brussel toen ze dit advies voor de vrouwen schreef. Twee weken later moest ze vertrekken om uit handen te blijven van de oprukkende Duitse troepen en nam ze de wijk naar Antwerpen. Ter plekke ontstond het plan naar Amerika te reizen om hulp te gaan vragen aan de vrouwen daar. De Amerikaanse reporter Edward Alexander Powell speelde een belangrijke rol in het besluit om naar Amerika te gaan, blijkt uit zijn naoorlogse boeken.

Powell, Edward Alexander, ‘Ooggetuigen uit de Grote Oorlog. Een Amerikaans reporter beleeft en beschrijft de strijd in Vlaanderen in 1914’. Bewerkt door Nicky & Anthony Langley. Davidsfonds Uitgeverij, 2013, p. 28

Oproep aan Amerikaanse vrouwen
Lalla stuurde op 1 september 1914 een telegram naar New York met oproep aan Amerikaanse vrouwen om het Belgische volk te hulp te komen. De New York Times plaatste de ‘Appeal’ in de editie van 2 september op p. 3 onder de kop:
“SENDS AN APPEAL TO AMERICAN WOMEN
Mme. Vandervelde Coming Here to Tell of Belgian War Victims’ Sufferings.
HAS LETTER FROM QUEEN
Wife of Socialist Leader Will Sail for New York in a Few Days- Says the Need is Terrible.”

Het artikel luidde:
“LONDON, Sept. 1.-Mme Vandervelde, the brilliant wife of the famous Socialist leader who is now Minister of State in the Belgian Government of National Defense, sends the following appeal to the women of America through the columns of The New York Times:
Women and Friends in America: I am coming to ask your sympathy on behalf of my fellow-countrymen in Belgium. It is not a political mission. It is an appeal for help for devastated homes, the fatherless families of those whom this terrible war has left houseless, who, when the war is over, will be left without rooftrees, without money to rebuild them, and-and all too often-without sons or husbands to work for them.
I am the bearer of a letter from our well-loved Queen. I only ask you to give me an opportunity of reading it to you and telling you in person of our tragic conditions and of asking your help. I am leaving Antwerp only for this purpose, and as soon as I have accomplished it am returning to share the fate of my countrymen in our besieged city.
…….

In Londen
Lalla Vandervelde reisde op weg naar Amerika via Londen, tesamen met ‘La Mission Belge aux Etats-Unis’, het gezantschap van vier Ministers, die door Koning Albert was opgedragen het Belgische standpunt over de verwerpelijke en brute inval van de Duitsers te gaan toelichten bij de Amerikaanse president Wilson. Onder hen was haar man Emile Vandervelde.

‘La Mission Belge aux Etats-Unis
La mission Belge auprès du président de la République des Etats-Unis est arrivée à Londres lundi soir, et avant son départ de cette ville, fixé au lendemain, a été reçue par le Roi d’Angleterre au palais de Buckingham.
….
Vandervelde est accompagné de Madame Vandervelde, qui donnera des conférences aux femmes, dans les villes des Etats-Unis.’[3]

Lalla en haar man gingen er van uit dat zij op hetzelfde schip als de officiële Belgische delegatie de reis naar de VS zou kunnen maken, maar dat was een misrekening. Ze kregen formeel te verstaan dat: ‘no women ever had, or could, in any circumstances, accompany a diplomatic mission’.[4]

Dat ze niet de enige waren die anders hadden verwacht, blijkt uit de rectificatie, “vanwege transmissie en vertaling” in La Métropole van 5 september 1914:
‘Rectifiant nos commentaires, nous ajoutons qu’il est aussi inexact que Madame Vandervelde accompagne son mari au cours de sa mission aux Etats-Unis’.
De woorden ‘aussi inexact’ sloegen terug op een eerder krantenbericht dat Lalla Vandervelde met een brief van Koningin Elizabeth de reis zou gaan maken. Neen, het was geen brief van de ‘chef de la maison de S.M. la Reine’, maar ‘Il s’agit d’une lettre écrite par une dame du service de la Reine à la femme de notre nouveau ministre d’Etat, en réponse à l’offre de celle-ci de faire connaître en Angleterre, au cours d’une série de conférences, la situation de la Belgique.’

Het maakte me nieuwsgierig naar de inhoud van de brief van de hofhouding van Koningin Elizabeth, die Madame Vandervelde in de Eighty Club van het Cecil Hotel in Londen had voorgelezen. Merkwaardig genoeg liet die brief aan positiviteit en duidelijkheid niets te wensen over:
“Sa Majesté la Reine me prie de vous dire qu’elle approuve pleinement votre intention de porter à la connaissance de l’opinion publique en Angleterre et en Amérique, les misères infligées à notre paisible population, par l’invasion allemande. Cinq de nos provinces sont dévastés, des milliers de famille chassées de leur demeure et actuellement sans domicile, et c’est une œuvre qui mérite la reconnaissance du pays et de l’humanité, que de chercher à les secourir. Les meilleurs souhaits de la Reine vous accompagnent dans ces deux pays, qui auront à coeur de donner assistance à ceux en détresse”.

Was dit een manier waarop enkele heren aan de kant van de Belgische regering hun plaats wilden wijzen aan de vertegenwoordigers van de socialistische beweging bij de start van de missie naar Amerika? Was het het in bescherming nemen van vrouwen tegen hun wens tot autonomie? Hoe dan ook vergde het geduld en incasseringsvermogen om, zelfs onder oorlogsomstandigheden, in deze formele pas te moeten lopen…

Op reis

Lalla Vandervelde liet zich op geen enkele wijze weerhouden. Ze reisde naar New York, waar ‘The Belgian Women’s Dollar Fund’ was opgericht op de dag dat haar ‘Appeal’ in de New York Times was verschenen. ‘It received its first subscriptions before noon of the same day’.[5]

Deze routekaart met data bewijst de vastberadenheid van een vrouw in oorlogstijd: Madame Lalla Vandervelde reisde zes maanden rond in de VS en Canada om geld in te zamelen en sympathie te wekken voor haar Belgische landgenoten. © 2021 Annelien van Kempen

Het eigen ‘Madame Vandervelde Fund’ zou tijdens haar indrukwekkende rondreis van zes maanden door de VS en Canada ontstaan. Ze werd met open armen en enthousiasme ontvangen. Zij reisde van Syracuse naar Chicago, daarna naar St.Paul en Minneapolis. Ze hield redevoeringen in de grote steden van Canada.[6] Vooral in Chicago, Philadelphia en Boston was ze zeer succesvol met de inzameling van geld. In Buffalo hielp een vriend om voedselhulp naar België te versturen: meel verpakt in katoenen zakken, die na wassen en bleken gebruikt zouden kunnen worden om kleding van te maken. De vriend zorgde er ook voor dat de naam ‘Madame Vandervelde Fund’ op de meelzakken werd gedrukt.

Meelzakken die heden ten dage getuigen van de vastberadenheid van een vrouw in oorlogstijd.

Wordt vervolgd.
Lees hier mijn blogs: Madame Vandervelde Fund 2 en Madame Vandervelde Fund 3

“Zakken zijn vol herinneringen. Iedere zak koestert een kostbaar en kwetsbaar verhaal.”

– Mijn grote dank aan Evelyn McMillan, Stanford University, voor de vele informatie en foto’s die ze mij ter beschikking heeft gesteld. Ze wees me op het boek The Spell of Belgium van Isabel Anderson en stuurde me het artikel uit de New York Times van 2 september 1914. Ook stuurde ze mij foto’s van versierde meelzakken in de collecties van de Herbert Hoover Presidential Library Museum en de Hoover Institution Archives.

Penning 75 jaar Vrije Universiteit Brussel voor Ferdinand Kufferath, 1909. Foto: Bram Desmet op website over Frans Kufferath

– Dank aan Hubert Bovens voor de opzoeking van biografische gegevens van Lalla’s eerste echtgenoot Ferdinand Kufferath. Hij was directeur van Société anonyme des Carrières de Porphyre de Quenast (les Almanachs de Bruxelles).

Lalla en Emile Vandervelde (rechts) met twee Duitse socialistische vrienden. Maison du Peuple, Brussel, vrijdag 18 april 1902. Fotoagentschap Zander & Labisch, coll. Deutsche Fotothek *)

*) Bronnen bij deze foto:
– Vermandere, Martine, Madame Lalla Vandervelde. A very exceptional woman. Gent, AMSAB IHS, 2023, p. 22,23: de foto blijkt gepubliceerd te zijn op de voorpagina van het Franse tijdschrift ‘La Vie Illustrée’, 25 april 1902, nr. 184 onder de kop ‘Le Grand Agitateur Belge – M. Vandervelde’. Het bijschrift vermeldt de locatie Maison du Peuple in Brussel en de namen van de Duitse socialistische afgevaardigden: Albert Sudekom (staand links) en Sigmund Haller von Hallerstein (zittend links). M. Pierre was de fotograaf.

– Belgische geschreven krantenartikelen van april 1902 tonen aan dat de foto zal zijn genomen in de avond van 18 april 1902. Emile Vandervelde hield een toespraak en groette daarin de twee Duitse socialistische vrienden in de zaal. Hij noemde hun namen niet, om hen te beschermen tegen mogelijke represailles van de Belgische overheid.
‘La soirée de vendredi. Le meeting de la Maison du Peuple. ….
Vandervelde, au nom de la solidarité internationale, salue deux députés socialistes allemands présents. (longue acclamation). Je ne les nommerais pas, car je connais trop l’hospitalité du gouvernement belge pour n’être pas prudent. Mais je vous dis qu’ils souffrent de vos souffrances et je les prie d’aller dire notre merci fraternel à nos vaillants compagnons allemands. (Ovation). Avec de tels appuis et de telles forces, la grêve continuera.’
(Le Peuple, 19 april 1902, p.2.)

Noten:
[1] L’étoile belge, 6 augustus 1914

[2] Le Soir 16 augustus 1914; Le Peuple 15 augustus 1914

[3] L’Indépendance, 5 september 1914

[4] Vandervelde, Lalla, Monarchs and Millionaires. London: Thornton Butterworth Limited, 1925

[5] Williams, Jefferson and ‘Mayfair’, The Voluntary Aid of America. New York, London: 1918

[6] Anderson-Weld Perkins, Isabel, The Spell of Belgium. Boston: The Page Company, The Colonial Press, C.H. Simonds Co., 1915

28 oktober 201912 juli 2020

Article in Patakon

Embroidered flour sacks in WW I: Nice souvenirs, serve well as gifts; the profits are worth talking about.
The relic of a heroic people.

My first article about the WW I decorated flour sacks has been published in print!
23 pages with text, photos and a selective bibliography can be found in the September 2019 issue of Patakon, the bakery heritage magazine of the Furnes Bakery Museum.

Summary

The article in Patakon is putting the Furnes Bakery Museum WWI flour sacks in their historical context. Through historical newspaper reports and photographs I broaden and deepen the Belgian perspective on the remembrance culture of the decorated “American” flour sacks.

I present 15 newspaper reports and 8 images from illustrated magazines, published between 1914 and 1918, with flour sacks related quotes.

Ferdine de Wachter is showing proudly her embroidered and decorated flour sack, 1915. Photo courtesy of Rumesta History Circle.

Another 7 images illustrate the relief efforts of women in occupied Belgium, including Madame Vandervelde whose campaign for food aid in the USA resulted in flour sacks, printed with the name of her own Madame Vandervelde Fund.

Embroiderer Ferdine De Wachter, at the age of 18, is proudly standing next to her embroidered flour sack.

My research of the Furnes Bakery Museum flour sack collection led to the discovery of several remarkable details. The detection of similar flour sacks in other collections led to new conclusions through comparative research with the three Furnes decorated flour sacks. In addition, I delved into historical information about the origin of the flour sacks.

These flour sacks are souvenirs that the Furnes Bakery Museum is right to store with care and display with pride.
The article was created in collaboration with Ina Ruckebusch, scientific staff member/collection manager.

The article originally appeared in the Dutch language.
You can read its English translation here.

28 oktober 201920 mei 2021

Artikel in Patakon

‘Geborduurde meelzakken in WO I: Aardige herinneringen, zeer dienstig als geschenk; het overschot is het spreken waard.
De relikwie van een heldenvolk’.

Mijn eerste gedrukte artikel over de versierde meelzakken in WO I is verschenen!
23 bladzijden met tekst, foto’s en een selectieve bibliografie staan in het 2019-septembernummer van Patakon, het tijdschrift voor bakerfgoed van het Bakkerijmuseum in Veurne.

Samenvatting

Het artikel plaatst de vier meelzakken van WO I in het Bakkerijmuseum Veurne in hun geschiedkundige context.
Via historische krantenberichten en foto’s verbreed en verdiep ik het Belgisch perspectief op de herinneringscultuur van de versierde ‘Amerikaanse’ meelzakken.

Ferdine de Wachter toont haar versierde meelzak, 1915. (afb. Geschiedkundige Kring Rumesta).

Citaten uit 15 krantenberichten en 8 foto’s uit geïllustreerde tijdschriften, verschenen tussen 1914 en 1918, zijn gerelateerd aan de meelzakken.

7 andere foto’s illustreren de inzet van vrouwen, onder meer Madame Vandervelde wiens campagne voor voedselhulp in de VS resulteerde in meelzakken, bedrukt met de naam van haar eigen Madame Vandervelde Fund.

Borduurster Ferdine De Wachter staat als 18-jarige fier naast de door haar versierde meelzak.

Mijn research van de meelzakken in het Bakkerijmuseum leidde tot de ontdekking van opmerkelijke details. De vondst van gelijkaardige meelzakken in andere collecties leverde via vergelijkend onderzoek met de drie versierde meelzakken in Veurne nieuwe conclusies op.

Versierde meelzak ‘Hunter’s Select’, Hunter Milling Co., Wellington, Kansas, 1915/1916. Coll. en foto Bakkerijmuseum Veurne

Daarnaast diepte ik historische informatie op over de herkomst van de meelzakken.

Het Bakkerijmuseum Veurne houdt vier meelzakken van WO I met zorg in bewaring. In samenwerking met Ina Ruckebusch, wetenschappelijk medewerker/collectiebeheerder, is het artikel tot stand gekomen.

Je leest het artikel hier.

Detail van meelzak ‘Valleyfield’: Belgische en Franse vlag in verbleekte kleuren op de buitenkant. Coll. Bakkerijmuseum Veurne

Hetzelfde detail aan de binnenkant in frisse kleuren. Coll. Bakkerijmuseum Veurne. Beide afb. Annelien van Kempen.

24 mei 201920 juli 2024

Reusing Flour Bags as Clothing

Flour sack “ACME”, Thornton & Chester Milling Co., Buffalo, NY, with embroidery and needlework “Merci aux Américains” by “École Morichar de Saint-Gilles”, 1915; Fig. “From Aid to Art”, San Francisco Folk Art Museum, 1987. Coll. HILA.

One of the goals of my research is to unravel the mythical history of the origins of the decorated Flour Bags in WWI. Decorated Flour Bags in WWI have been embroidered, decorated with needlework, with lace, as well as painted on by artists. Flour Bags have been transformed into clothing.

Who had the idea of reusing these bags? Where and when did that start? Was it a Belgian initiative or was it due to strong American suggestions?

Belgian newspapers and magazines
To find answers to my questions, I systematically went through a number of Belgian newspapers and illustrated magazines from the end of 1914, beginning of 1915; these have been digitized and are online.

I had already found some American publications and combined them with the Belgian information.

*Color photo in “1914 ILLUSTRÉ, no. 22, February 1915”: Flour arrives in Brussels*

I have split my analysis and findings into four parts:

Reuse of Flour Bags into clothing.
Transformation of Flour Bags with embroidery, needlework and lace into decorated Flour Bags, Belgian primary sources, see blog May 26, 2019
Transformation of Flour Bags into painted decorated Flour Bags, Belgian primary sources, see blog September 9, 2020 and blog September 11, 2020.
Transformation of Flour Bags into decorated Flour Bags, American primary sources.

Reusing Flour Sacks as clothing

Flour sack collection Herbert Hoover Presidential Library-Museum: clothes made in Belgium from American and Canadian flour sacks, 1915-1916.
Photo-collage, Annelien van Kempen, 2022

In this blog I will discuss the origin of the reuse of Flour Bags as clothing. Two primary sources bear witness to this.

1) January 1915: Madame Lalla Vandervelde

A source with information I found is an article in a Belgian newspaper that was published abroad, about Madame Vandervelde.. Her maiden name was Charlotte “Lalla” Speyer, British by birth and from German parents, she was married in 1901 to her second husband, the Belgian Minister of State, Emile Vandervelde. The couple divorced some years after WWI. [1]

*Article in “Le XXe siècle: journal d’union et d’action catholique” of January 16, 1915*

Since October 1914, Madame Vandervelde had been in the United States to ask for help for the Belgian population in need. In Buffalo, New York, she gave a lecture and received 10,000 bags of flour as a gift. The bags were made of fine cotton and intended for reuse.

La propagande pro-belge aux États-Unis.
‘Madame Vandervelde, la femme du Ministre d’Etat, est aux États-Unis depuis plus de trois mois. Elle y a donné et y donne sur la Belgique et les horreurs, dont elle a été victime, une série de conférences qui ont le plus grand succès et dans lesquelles on acclame la Belgique et les Belges. …..
A Buffalo, des industriels lui ont offert un bâteau chargé de 10.000 sacs de farine, – sacs confectionnés en fine toile et en étoffe, afin qu’ils puissent servir par la suite et être transformés en vêtements et en linges pour les habitants. …

Translation: “In Buffalo, manufacturers have donated to her a ship with 10,000 bags of flour – bags made of fine canvas and cloth, so that these can afterwards be used and transformed into clothing and towels for the inhabitants…. “

The Committee in Buffalo had the flour bags printed with the text “War Relief Donation Flour from Madame Vandervelde Fund”. Lalla Vandervelde did not set up a fund herself. The donations she received were handed over to the Belgian Relief Fund in the US. In Belgian collections there are flour bags with the original “Madame Vandervelde Fund” prints:

Unprocessed flour sack Madame Vandervelde Fund. Image: Imprimerie Société Anonyme Belge de Phototypie (Collection IFFM)

a) the unprocessed Flour Bag on a photo of a Flour Bags-collage, provided to me by the In Flanders Fields Museum (IFFM), Ypres, with the text: “War Relief Donation Flour from Madame Vandervelde Fund – Belgian Relief Fund, Buffalo, N.Y. U.S.A. 49 Lbs.”[2]

Decorated flour sack “Madame Vandervelde Fund”, collection IFFM, Ypres

b) the decorated Flour Bag, which I see online at the ‘Ieperse Collecties’ (Ypres Collections). Object number IFF 003008 is an “Embroidered and painted Flour Bag attached on a stretcher with the text “War Relief Donation – Flour 1914-1915 – from Madame Vandervelde Fund “. At the top the portrait of Emile Vandervelde, Minister of State of Belgium.”

Decorated flour bag “War Relief Donation Flour from Madame Vandervelde Fund”, 1914-1915-1916. The embroidery is in three parts; left American shield with eagle; On the right the Belgian coat of arms; In the middle a small Belgian Congo coat of arms; In the four corners wheat stalks and corn flowers. Edge of machine made lace. The embroiderer was Mlle. Honorma Lambert, Lillois (Nivelles). Courtesy Herbert Hoover Presidential Library Museum No. 62.4.446. Photo: E. McMillan

2) November 1914: Mr. William C. Edgar

The earliest American source on the reuse of Flour Bags as clothing comes from Mr. William C. Edgar, editor-in-chief of the American newspaper “The Northwestern Miller” in Minneapolis, Minnesota. On November 4, 1914, he started the aid campaign “The Miller’s Relief Movement”. [3] The newspaper, a trade magazine for grain millers, made a request to subscribers and advertisers, in particular the flour mills, to donate flour for Belgium’s aid. The quality of the flour was specified in detail and the packaging had to meet the following conditions: cotton bags, sturdy for transport, dimensions suitable for handling by one person and last but not least “suitable for reuse“:

“Instructions were issued at the same time for packing the flour. These stipulated that a strong forty-nine pound cotton sack be used. This was for three reasons: the size of the package would be convenient for individual handling in the ultimate distribution; the use of cotton would, to a certain extent, help the then depressed cotton market, and finally and most important, after the flour was eaten, the empty cotton sack could be used by the housewife for an undergarment, the package thus providing both food and clothing. ‘(Final Report: The Miller’s Belgian Relief Movement 1914-1915, p. 9). [4]

Tradition

*Undergarment made from Flour Bag. Fig.: Herbert Hoover Presidential Library & Museum, Iowa, USA*

The motive for reuse was widely used among the American female population. Reuse of cotton bags had already been established for decades and earlier. Cotton was a product of the country, bags were usable pieces of cotton. It provided the sparing housewife with simple items of clothing for free or for a low price. After good washing, the seamstresses cut the pattern of the clothes out of the bags and mainly made undergarments for their own family. After the First World War, the reuse of cotton bags developed further in the US from the 1920s.

*Lou Hoover poses in a cotton evening gown to encourage women to wear cotton clothing, in particular evening gowns (around 1930); Fig. firstladies.org*

During the depression in the 1930s, the Americans protected their distressed cotton industry, reusing cotton bags was a sign of frugality and also a patriotic duty. Product development and marketing efforts by bag suppliers resulted in washable prints, washable labels and finally colorful, fashionable and hip prints on the bags. In the 40s and 50s it was particularly fashionable to wear garments made from bags. A true “Feedsack” cult prevailed among rural women to sew clothes from used cotton bags that had served as packages of chicken feed, flour, sugar and rice for the entire family. [5]

Sewing working room in Namur. Photo in ‘L’ événement Illustré: L’Ouvroir des Dames Namuroises’, April 1915, no. 9

Man’s jersey made from Flour Bag. *Coll.: HHPLM*

No Belgian, but an American source
There are sewing workshops who have made functional underwear, aprons and jackets with recycled flour bags, usually for children, according to the American writer Charlotte Kellogg who stayed in Belgium from July to November 1916.

Remarkably, I don’t know any Belgian written source about sewing workshops reusing the flour bags for clothing. However, there are photos on which young girls can be seen, dressed in attractive aprons and dresses, outerwear on which proudly the brand name of the mill and the inscriptions of the aid organizations are shown.
In my research I have not yet come across flour sack clothes in any Belgian collection. Well in two American: a few dozens of pieces of underwear, aprons, a jersey and pants in the Herbert Hoover Presidential Library Museum (HHPLM), a few pieces of embellished children’s clothing in the Hoover Institution Library Archives (HILA).

In Heverlee, 80 children, mostly girls from around 4 to 6 years old, were photographed, dressed in Flour Sacks with the “American Commission” logo.

Image in Europeana Collections (estimated 1915)

Mr. Robert Bruyninckx shared this black and white photo of 14 × 9 cm in the Europeana Collections under the title: “Group photo with children dressed in clothes made from bags of the American Commission for Relief in Belgium.”

Description: “Group photo with Jeanne Caterine Charleer (born in Heverlee on August 17, 1910), top row, 7th from the right. Children dressed in clothes made from bags of the American Commission for Relief, with the American flag in the background. The photo is a family piece. Jeanne Caterine Charleer was the mother of Robert Bruyninckx.”[6]

Girl in Flour Bag dress from California. Photo: HILA

A girl was photographed in a “Belgian” dress with the “Sperry Flour” logo from California.

Conclusion
Although I have only found two primary sources, I nevertheless come to the conclusion about the origin of the reuse of Flour Bags as clothing: this practice was taken up in Belgium at the strong suggestions of American relief workers.
The Flour Bags were special to the Belgians, they made, apart from undergarments, also nice dresses for their children.

[1] Gubin, Eliane, Dictionnaire des femmes belges: XIXe et XXe siècle, p. 510-512; gw.geneanet.org: “Charlotte Hélène Frédérique Marie Speyer”

[2] Delmarcel, Guy, Pride of Niagara. Best Winter Wheat. Amerikaanse Meelzakken als textiele getuigen van Wereldoorlog I. Brussel, Jubelpark: Bulletin van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis (‘American flour sacks as textile witnesses of World War I’. Brussels, Cinquantenaire: Bulletin of the Royal Museums of Art and History), deel 84, 2013, p. 97-126

[3] See also my blog: “A Celebrity Flemish Flour Bag in The Land of Nevele” of October 25, 2018

[4] The Millers ’Belgian Relief Movement 1914-15 conducted by The Northwestern Miller. Final Report of its Director William C. Edgar, Editor of the Northwestern Miller, MCMXV

[5] Three sources to continue reading about ‘Feed Sacks’:
– Linzee Kull McCray, Feed Sacks, The Colourful History of a Frugal Fabric, 2016/2019;
– Gillian Vogelsang-Eastwood, For a few sacks more, online exhibition Textile Research Centre, Leiden, 2018
– Marian Ann J. Montgomery, Cotton and Thrift. Feed Sacks and the Fabric of American Households, 2019

[6] The group photo with the children in Heverlee in clothing from bags with the logo ‘American Commission’ is printed in the article by Ina Ruckebusch: ‘Belgische voedselschaarste en Amerikaanse voedselhulp tijdens WOI’ in: Patakon, tijdschrift voor bakerfgoed, (Belgian food scarcity and American food aid during WWI’ in: Patakon, Magazine about bakery heritage) 5 nr. 1 (2014) , p. 29.

24 mei 201920 juli 2024

Hergebruik van Meelzakken tot kleding

Meelzak ‘ACME’, Thornton & Chester Milling Co., Buffalo, NY, met borduur- en naaldwerk ‘Merci aux Américains’ door ‘École Morichar de Saint-Gilles’, 1915; Afb. ‘From Aid tot Art’, San Francisco Folk Art Museum, 1987, coll. Hoover Institution Archives, Palo Alto, Ca.

Mijn doelstelling van onderzoek is onder meer de mythische geschiedenis van het ontstaan van de Versierde Meelzakken in WOI te ontwarren.
Versierde Meelzakken in WOI zijn zowel geborduurd, bewerkt met naaldwerk en versierd met kant, als beschilderd door kunstenaars. Er zijn Meelzakken getransformeerd tot kleding.
Wie hebben het idee gehad om de zakken her te gebruiken en waar en wanneer is dat begonnen? Was het een Belgisch initiatief of gebeurde het op Amerikaanse suggestie?

Belgische kranten en tijdschriften
Voor het vinden van antwoorden op mijn vragen heb ik systematisch een aantal Belgische kranten en geïllustreerde tijdschriften van eind 1914, begin 1915 doorgespit, Deze pers is gedigitaliseerd en staat online.
Enkele Amerikaanse publicaties had ik al eerder gevonden en combineer ik met de informatie uit België.

Kleurenfoto in ‘1914 ILLUSTRE, no 22, februari 1915’: Meel komt aan in Brussel

Ik heb mijn analyse en bevindingen uitgesplitst in vier delen:

Hergebruik van meelzakken tot kleding, zie dit blog 24 mei 2019.
Transformatie van meelzakken met borduur-, naald- en kantwerk tot Versierde Meelzakken, Belgische primaire bronnen, zie blog 26 mei 2019.
Transformatie van meelzakken tot beschilderde Versierde Meelzakken, Belgische primaire bronnen, zie blog 9 september 2020 en blog 11 september 2020
Transformatie van meelzakken tot Versierde Meelzakken, Amerikaanse primaire bronnen.

Hergebruik van Meelzakken tot kleding

Bloemzakken-collectie Herbert Hoover Presidential Library-Museum, West Branch, Iowa, VS: kleding gemaakt in België uit Amerikaanse en Canadese bloemzakken, 1915-1916.
Foto-collage, Annelien van Kempen, 2022

In dit blog zal ik ingaan op het ontstaan van het hergebruik van Meelzakken tot kleding. Enkele primaire bronnen getuigen ervan.

1) Januari 1915: Madame Lalla Vandervelde
Een bron met informatie die ik heb gevonden is een artikeltje in een Belgische krant die in het buitenland verscheen, over Madame Vandervelde. Haar meisjesnaam was Charlotte ‘Lalla’ Speyer, van geboorte Britse uit Duitse ouders, ze was in 1901 getrouwd met haar tweede echtgenoot, de Belgische Minister van Staat, Emile Vandervelde. Het paar scheidde direct na WOI. [1]

Artikel in ‘Le XXe siecle: journal d’union et d’action catholique’ van 16 januari 1915

Sinds oktober 1914 verbleef Madame Vandervelde in de Verenigde Staten om hulp te vragen voor de Belgische bevolking in nood. In Buffalo, New York, hield ze een lezing en kreeg zakken meel als geschenk. De zakken waren van fijne katoen en bedoeld voor hergebruik.

‘La propagande pro-belge aux Etats-Unis.
‘Madame Vandervelde, la femme du Ministre d’Etat, est aux Etas-Unis depuis plus de trois mois. Elle y a donné et y donne sur la Belgique et les horreurs, dont elle a été victime, une série de conférences qui ont le plus grand succès et dans lesquelles on acclame la Belgique et les Belges. …..
A Buffalo, des industriels lui ont offert un bâteau chargé de 10.000 sacs de farine, – sacs confectionnés en fine toile et en étoffe, afin qu’ils puissent servir par la suite et être transformés en vêtements et en linges pour les habitants. … ‘.

Vertaling:
‘In Buffalo hebben industriëlen haar een schip geladen met 10.000 zakken meel geschonken – zakken gemaakt van fijn doek en van fijne stof, zodat deze vervolgens gebruikt kunnen worden en getransformeerd tot kleding en handdoeken voor de mensen.’

Het comité te Buffalo liet de meelzakken bedrukken met de tekst ‘War Relief Donation Flour from Madame Vandervelde Fund’. Lalla Vandervelde had niet zelf een fonds opgericht om de donaties in onder te brengen, ze droeg de donaties over aan het Belgian Relief Fund in de VS. In Belgische collecties bevinden zich bloemzakken met deze bedrukkingen:

Onbewerkte Meelzak Madame Vandervelde Fund. Foto: Imprimerie Société Anonyme Belge de Phototypie (Collectie. IFFM)

a) de onbewerkte Meelzak op een foto van een collage meelzakken, aan mij verstrekt door het In Flanders Fields Museum (IFFM), Ieper, met de tekst: ‘War Relief Donation Flour from Madame Vandervelde Fund – Belgian Relief Fund, Buffalo, N.Y. U.S.A. 49 Lbs.’ Het Museum Kunst & Geschiedenis in Brussel heeft een dergelijke meelzak in de collectie. [2]

Versierde Meelzak ‘Madame Vandervelde Fund’, collectie IFFM

b) de Versierde Meelzak, die ik online zie staan bij de Ieperse collecties. Objectnummer IFF 003008 is een ‘Geborduurde en beschilderde meelzak opgespannen op een spieraam met o.a. de tekst “War Relief Donation – Flour 1914-1915 – from Madame Vandervelde Fund”. Bovenaan het portret van Emiel Vandervelde, minister van staat van België.’

Versierde meelzak ‘War Relief Donation Flour from Madame Vandervelde Fund’, 1914-1915-1916. Het borduurwerk doet officieel aan en is in drie delen; links Amerikaans schild met arend; rechts het wapen van België; midden het klein wapen van Belgisch Congo. In de vier hoeken graanhalmen en korenbloemen. Omrand met machinaal kant. Borduurster was Mlle. Honorma Lambert, Lillois (Nijvel). Courtesy Herbert Hoover Presidential Library Museum *nr. 62.4.446*. Foto: E. McMillan

2) November 1914: Mr. William C. Edgar
De vroegste Amerikaanse bron over hergebruik van meelzakken tot kleding komt van Mr. William C. Edgar, hoofdredacteur van de Amerikaanse krant de ‘The Northwestern Miller’ in Minneapolis, Minnesota. Hij startte op 4 november 1914 de hulpactie ‘The Miller’s Relief Movement’. [3] De krant, een vakblad voor molenaars en maalderijen van graan, deed het verzoek aan abonnees en adverteerders om bloem te schenken voor België. De kwaliteit van het meel was in detail gespecificeerd en ook de verpakking moest aan voorwaarden voldoen: katoenen zakken, stevig voor transport, afmeting geschikt voor handling door één persoon én last but not least ‘geschikt voor hergebruik’:

‘Instructions were issued at the same time for packing the flour. These stipulated that a strong forty-nine pound cotton sack be used. This was for three reasons: the size of the package would be convenient for individual handling in the ultimate distribution; the use of cotton would, to a certain extent, help the then depressed cotton market, and finally and most important, after the flour was eaten, the empty cotton sack could be used by the housewife for an undergarment, the package thus providing both food and clothing.’ (Final Report The Miller’s Belgian Relief Movement 1914-1915, blz. 9). [4]

Vertaling:
‘Tegelijkertijd werden instructies gegeven voor het verpakken van het meel. ….
… en als laatste en belangrijkste, nadat het meel was gegeten, kon de lege katoenen zak door de huisvrouw worden gebruikt om onderkleding van te maken, zodat de gevulde zak zowel voedsel als kleding verschafte.’

Traditie

Onderkleding van Meelzak. Afb. Herbert Hoover Presidential Library & Museum, Iowa, VS.

Het motief van hergebruik leefde breed onder de Amerikaanse vrouwelijke bevolking. Hergebruik van katoenen zakken was al tientallen jaren en ook eerder, ingeburgerd. Katoen was een product van het land, zakken waren bruikbare lappen katoen. Het leverde de spaarzame huisvrouw eenvoudige kledingstukken en dat gratis of voor een lage prijs. Na goed wassen knipten de naaisters het patroon van de kleding uit de zakken en confectioneerden voornamelijk onderkleding voor het eigen gezin. Na de Eerste Wereldoorlog, vanaf de jaren ’20 ontwikkelde het hergebruik van katoenen zakken zich verder in de VS.

Lou Hoover poseert in avondjurk van katoen om vrouwen te stimuleren katoenen kleding, in het bijzonder avondjaponnen, te dragen (rond 1930); Afb. firstladies.org

Tijdens de depressie in de jaren 1930 beschermden de Amerikanen hun noodlijdende katoenindustrie, hergebruik van katoenen zakken was een teken van zuinigheid en ook een patriottische plicht. Door productontwikkeling en inzet van marketing door de zakkenleveranciers, ontstonden uitwasbare bedrukkingen, afwasbare etiketten en tenslotte kleurrijke, modische en hippe prints op de zakken. In de jaren ’40 en ’50 was het bijzonder modieus om kledingstukken te dragen, gemaakt van zakken. Er heerste een ware ‘Feedsack’-cultus onder plattelandsvrouwen om voor de hele familie kleding te naaien van gebruikte katoenen zakken die hadden gediend als verpakkingen van kippenvoer, bloem, suiker en rijst. [5]

Een naaiatelier in Namen. Foto in ‘L’événement Illustré: L’Ouvroir des Dames Namuroises’, april 1915, no. 9

Mannenshirt, gemaakt van bloemzak. Afb. HHPLM

Geen Belgische, wel een Amerikaanse bron
Er zijn naaiateliers die functionele onderkleding, schorten en jakjes hebben gemaakt met hergebruikte meelzakken, meestal voor kinderen, aldus de Amerikaanse schrijfster Charlotte Kellogg die van juli tot november 1916 in bezet België verbleef.

Opmerkelijk genoeg ken ik geen enkele Belgische geschreven bron over naaiateliers die de bloemzakken hergebruikten voor kleding. Wel zijn er foto’s bewaard, waarop jonge meisjes te zien zijn, gekleed in aantrekkelijke schorten en jurkjes, bovenkleding die gezien mocht worden en waarop trots de merknaam van de maalderij en de inscripties van de hulporganisaties getoond wordt.
In mijn onderzoek ben ik nog geen kleding in enige Belgische collectie tegengekomen. Wel in twee Amerikaanse: enkele tientallen stuks onderkleding, schorten, shirts en broek in de Herbert Hoover Presidential Library-Museum (HHPLM), enkele stuks verfraaide kinderkleding in de Hoover Institution Library Archives (HILA).

In Heverlee gingen 80 kinderen, meest meisjes van ongeveer 4 tot 6 jaar oud, op de foto, gekleed in schorten van bloemzakken met het logo ‘American Commission’.

De heer Robert Bruyninckx deelde deze zwart-wit foto van 14×9 cm in de Europeana Collections onder de titel: ‘Groepsfoto met kinderen in zakken van de American Commission for Relief in Belgium.’

Beschrijving: ‘Groepsfoto met Jeanne Caterine Charleer (°17 aug 1910 in Heverlee), bovenste rij, 7de van rechts. Kinderen in kledij van zakken van de ‘American Commission for Relief’, Amerikaanse vlag op de achtergrond. De foto is een familiestuk. Jeanne Caterine Charleer was de moeder van Robert Bruyninckx.’ [6]

Meisje in jurkje van Meelzak, afkomstig uit Californië. Afb.: collectie Hoover Institution Library & Archives, Stanford University, V.S.

Een meisje ging op de foto in een ‘Belgisch’ jurkje met logo ‘Sperry Flour’ uit Californië.

Conclusie
Hoewel slechts twee primaire bronnen tot heden gevonden, kom ik toch tot de conclusie over het ontstaan van het hergebruik van de Meelzakken tot kleding: dit is in België ter hand genomen op suggestie van Amerikanen.
De Belgische vrouwen vonden de Meelzakken zó bijzonder, ze maakten, behalve onderkleding, ook vlotte schorten voor hun kinderen.

[1] Gubin, Eliane, Dictionnaire des femmes belges: XIXe et XXe siècle, p. 510-512; gw.geneanet.org: ‘Charlotte Hélène Frédérique Marie Speyer’

[2] Delmarcel, Guy, Pride of Niagara. Best Winter Wheat. Amerikaanse Meelzakken als textiele getuigen van Wereldoorlog I. Brussel, Jubelpark: Bulletin van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, deel 84, 2013, p. 97-126

[3] Zie ook mijn blog: ‘Een Bekende Vlaamse Meelzak in Het Land van Nevele’ van 25 oktober 2018

[4] The Millers’ Belgian Relief Movement 1914-15 conducted by The Northwestern Miller. Final Report of its director William C. Edgar, Editor of the Northwestern Miller, MCMXV

[5] Drie bronnen om verder te lezen over ‘Feed Sacks’:
– Linzee Kull McCray, Feed Sacks, The Colourful History of a Frugal Fabric, 2016;
– Gillian Vogelsang-Eastwood, For a few sacks more, online exhibition Textile Research Centre, Leiden, 2018
– Marian Ann J. Montgomery, Cotton and Thrift. Feed Sacks and the Fabric of American Households, 2019

[6] De groepsfoto met de kinderen in Heverlee in kleding van zakken met logo ‘American Commission’ is afgedrukt in het artikel van Ina Ruckebusch: ‘Belgische voedselschaarste en Amerikaanse voedselhulp tijdens WOI’ in: Patakon, tijdschrift voor bakerfgoed, 5 nr. 1 (2014), blz. 29.