In mijn blogs van 18 februari en 4 maart 2019 kwamen vier Versierde Meelzakken in de collectie van het War Heritage Institute (WHI) in Brussel aan de orde.
In dit blog zoom ik in op nog vijf Versierde Meelzakken in de collectie van het Koninklijk Legermuseum.
Van drie Meelzakken, de nummers 1), 2) en 3) is door de bedrukking de herkomst uit de Verenigde Staten te achterhalen. Twee items, de nummers 4) en 5) zijn zonder bedrukking, maar door materiaalgebruik en presentatie te herleiden tot een Versierde Meelzak in WOI.
1) Gold Dust (in vitrine zaal WOI)
De Meelzak ‘Gold Dust’ van de meelfabriek Thornton & Chester, Buffalo in de staat New York, is een halve slag gedraaid en in de breedte bewerkt. In rood garen is in sierlijke blokletters met ferme kruissteken dankbaarheid uitgedrukt.
De lettervormen van het alfabet en de cijfers zijn zorgvuldig gekozen, geschikt om in kruissteek uit te voeren en kaarsrecht op het doek gezet. Het borduurwerk roept associaties op met de Nederlandse merklap. Misschien diende het als een oefening in borduren voor een meisje in opleiding.
Dezelfde, maar onbewerkte, Meelzak ‘Gold Dust’ is in de collectie van het Koninklijk Museum voor Kunst en Geschiedenis (KMKG-MRAH) aanwezig.[1]
De firma Thornton & Chester dateerde van 1868 en had meerdere meelfabrieken langs de Buffalo River gevestigd.
2) American Commission (in depot)
Een indrukwekkend borduurpatroon is uitgevoerd op de Meelzak ‘American Commission’. De letters zijn versierd in de kleuren van de Amerikaanse vlag. Daarboven wapperen uitbundig 6 vlaggen om een schild met de Vlaamse leeuw, eronder twee groene lauwertakken, bijeengebonden door een sierlijk rood-wit lint. De jaartallen 1914 1915 1916 staan prominent vermeld.
De Meelzak kan een kussenovertrek zijn geweest, rondom gedecoreerd met een koord in de kleuren zwart, geel en rood.
Versierde Meelzakken met de naam ‘American Commission’ zijn wereldwijd veelvuldig aanwezig in de verzamelingen van musea en particulieren.
De ‘American Commission for Relief in Belgium’, kortweg ‘American Commission’ is in Londen in oktober 1914 geformeerd met als directeur de Amerikaan Herbert Hoover. De American Commission stelde zich ten doel de noodlijdende bevolking van bezet België te hulp te komen met voedsel en kleding.
Vrijwel direct is aanduiding ‘American’ vervallen en is de officiële naam geworden: ‘Commission for Relief in Belgium (CRB)’. Het inkoopbureau voor graan van de CRB was gevestigd in Londen. Het bureau kocht via officiële tussenpersonen wereldwijd graan in voor België. In najaar 1914 tot voorjaar 1915, bij het begin van haar activiteiten, coördineerde de CRB het transport naar België van de zakken meel die via liefdadigheidsacties in de VS waren ingezameld. Waarschijnlijk zijn de meelzakken met ‘American Commission’ eind november/begin december 1914 aangekocht door het Belgian Relief Fund via het bureau van de krant Northwestern Miller in Minneapolis.
3) Peerless Flour (in depot)
De bewerkte Meelzak uit de staat Washington van Preston-Shaffer Milling Co. in Waitsburg is uitbundig geborduurd. Tekst en logo zijn in heldere kleuren rood, groen, geel, zwart, blauw en wit versierd.
De meelfabriek was opgericht in 1865 door de molenaar Sylvester M. Wait, die na een jaar de helft van het bedrijf verkocht aan de broers Preston en in 1870 de andere helft. Waitsburg is in 1868 vernoemd naar oprichter Wait. In de 80er jaren van de negentiende eeuw werd de meelfabriek bekend als Washington Mills. De aanleg van spoorlijnen verbond Waitsburg via Walla Walla met de havenstad Portland. William B. Shaffer werd productieleider van de fabriek in 1886 en na succesvolle jaren van ontwikkeling en vooruitgang onder zijn leiding werd hij in 1911 mede-eigenaar van de Preston-Shaffer Milling Corporation. Merknamen waren ‘Peerless’ (‘ongeëvenaard’) voor een fijne kwaliteit bloem en ‘Pure White’ voor een universeel, ‘familie’ meel.
De meelfabriek was 92 jaar continu in bedrijf tot de sluiting in 1957. Waitsburg is nog altijd een vooraanstaand graan producerende streek.
Om een indruk te krijgen van dezelfde, onbewerkte Meelzak Peerless Flour van Washington Mills, is in de collectie van het KMKG-MRAH in Brussel een exemplaar aanwezig.[1]
4) Etui (in depot)
Een klein etui is rijkelijk geborduurd met heraldiek en patriottisch motief. Midden twee Belgische vlaggen met het wapen van de leeuw, links twee Britse vlaggen. Tussen de Franse vlaggen prijkt een wapen met het monogram ER, Elisabeth Regina. Het zal een verwijzing zijn naar de Belgische koningin Elisabeth, die tijdens de bezetting net over de grens in Frankrijk verblijft.
Enige bedrukking of ander bewijs van een Meelzak ontbreekt, maar de voorstelling en de jaartallen 1914-1915 en het gebruikte doek geven aanleiding om te vermoeden: dit moet een ‘Versierde Meelzak’ zijn.
5) Mme Vve E Lefranc De Ley (in depot)
Een bijzonder item in de collectie Versierde Meelzakken is het kleed van mevrouw Eug. Lefranc De Ley. Een stuk wit katoenen doek heeft een omranding in dezelfde stof en waar de stof vakbekwaam aan elkaar is genaaid, is een golvende sierrand in rood garen geborduurd. Onderaan is, cursief geplaatst, naam en adres van de borduurster.
Mevrouw Lefranc De Ley blijkt een vooraanstaande uitvoerdster van borduurwerk te zijn geweest. In 1923 vervaardigde zij bijvoorbeeld de vlag van het ‘Personeel van het Departement van Financiën NS van de Gewestelijke Afdeeling Antwerpen’. Dit professioneel uitgevoerde borduurwerk van zijde heeft ze gesigneerd, haar naam staat geborduurd in de linker onderhoek, net boven de goudkleurig franjes. Evenzo was zij uitvoerder van de Vlag van de Centrale der Steendrukkers Afdeeling Antwerpen. Of we hier te maken hebben met een Meelzak is moeilijk vast te stellen en vraagt nader onderzoek, bijvoorbeeld van het doek.
Conclusie
De collectie -geborduurde- Versierde Meelzakken van het Koninklijk Legermuseum in Brussel is zo rijk en divers, dat het een prachtige gelegenheid biedt om het werk van de Belgische borduursters anno 1914-1918 te onderzoeken.
[1] Delmarcel, Guy, Pride of Niagara. Best Winter Wheat. Amerikaanse Meelzakken als textiele getuigen van Wereldoorlog I. Figuur 5 op blz 111. Bulletin van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, Jubelpark, Brussel, deel 84, 2013.