De vraag die mij vaak wordt gesteld is: “Hoeveel zakken meel stuurden de Amerikanen en Canadezen naar België?”
Met andere woorden: hoeveel ‘Amerikaanse bloemzakken’ kwamen in Belgisch bezit van bakkers, NKHV/CNSA, de provinciale en lokale komiteiten doordat de Commission for Relief in Belgium zakken meel importeerde voor hun broodvoorziening?
Een interessante vraag, want hoeveel bloemzakken vormden de bron voor de huidige collecties Versierde meelzakken in WO I?
CRB Statistical Review of Relief Operations by George I. Gay, 1925
De Commission for Relief in Belgium (CRB) bracht verslag uit over haar werkzaamheden van 1914-1919 in een rapport opgesteld door George I. Gay in 1925. Het rapport is volledig gevuld met tabellen en statistieken. Aankopen, schenkingen, productcategoriëen, oceaanstomers en meer staan per dag, maand, jaar verantwoord.
Meelzakken
Voor mijn onderzoek naar de versierde meelzakken in WO I gaat mijn interesse naar de invoer van zakken meel, graan, schepen, hoeveel en wanneer, ging het om aankopen of schenkingen?
In dit blog heb ik de cijfers verwerkt in een aantal grafieken ter illustratie van de CRB-werkzaamheden, zoals gerapporteerd door George I. Gay.
Welke cijfers en informatie terug te vinden zijn in België in de archieven van CNSA/NKHV, de Belgische contractpartner van de CRB en feitelijk de opdrachtgever van de leveranties , is een vraag voor verder onderzoek.
CRB Voedselimport
Het tonnage van de voedselimport van de CRB per jaar in productcategoriëen.
CRB importen van graan in bulk en bloem (meel) in zakken
Welke aandelen waren er jaarlijks voor graan in bulk dat gemalen is in de Belgische maalderijen vergeleken met Amerikaans en Canadees meel dat in zakken is geïmporteerd?
| Jaar | 1 November | 30 Oktober | Bloem (meel) | Graan |
|---|---|---|---|---|
| 1 | 1914 | 1915 | 153.859 | 526.329 |
| 2 | 1915 | 1916 | 6.515 | 904.551 |
| 3 | 1916 | 1917 | 8.275 | 438.372 |
| 4 | 1917 | 1918 | 166.213 | 441.879 |
| 5 | 1918 | augustus 1919 | 93.242 | 545.871 |
| TOTAAL | 428.104 | 2.857.002 |
Tabel bloem (meel) en graan in metrische tonnen
In deze grafiek is de jaarlijkse import van graan en bloem procentueel ten opzichte van elkaar weergegeven.
Waarom bloem?
Voor de oorlog uitbrak in augustus 1914 was de import van granen gemeengoed in België. Via de haven van Antwerpen kwamen de volgeladen oceaanstomers uit Argentinië en Noord-Amerika. Graanzuigers laden het graan over in aken voor transport naar de maalderijen in het binnenland.*)
Waarom dan kiezen voor de inefficiëntie en kostenverhoging van het importeren van meel in zakken tijdens schaarste en oorlogstijd?
Vooropgesteld: Uit efficiëntie overwegingen kocht de CRB zoveel mogelijk graan in dat werd gemalen in Belgische maalderijen. De maalderij Meunerie Bruxelloise bij Brussel was een voorname contractpartner van de CNSA/NKHV.
In jaar 1 accepteerde de CRB zakken bloem vanwege de publiciteitscampagne in de VS, die druk moest zetten op de Britse regering om de voedselimporten toe te staan. Zie het blog De Bevoorrading van België.
In jaar 2 en 3 bracht de CRB slechts een paar duizend ton bloem (meel) in zakken België binnen. Graan, gemalen in de Belgische maalderijen, voorzag in de behoefte van bloem voor de broodvoorziening.
De Verenigde Staten treden toe tot de oorlog
In april 1917, jaar 3 van CRB activiteit, was de VS toegetreden tot de oorlog en waren de Amerikaanse CRB vertegenwoordigers vertrokken uit België. Spanje en Nederland namen de toezichthoudende taken over.
De belangrijkste wijziging die plaatsvond was de financiering van de importen. De CRB liet deze volledig overnemen door de Amerikaanse overheid. Kennelijk is er binnen deze deal ingezet op aanzienlijk meer import van (Amerikaanse) bloem in zakken, naast het graan in bulk, blijkens de cijfers van jaren 4 en 5.
Voor mijn onderzoek naar versierde meelzakken is de vraagstelling of de bloemzakken die van november 1917 tot augustus 1919 zijn geïmporteerd, geschikt waren voor hergebruik en zo ja, door de Belgische bestuurderen van CNSA/NKHV ter beschikking zijn gesteld van liefdadigheidsorganisaties?
Ongetwijfeld niet:
Ten eerste heeft de versiering van meelzakken in België plaats gevonden in het jaar 1915 en begin 1916 in reactie op de schenkingen bloem in jaar 1. Daarna was de rage over.
Ten tweede was de bevoorrading van meel in de jaren 4 en 5 ingekocht door de CRB en zullen de zakken industriële verpakkingen zijn geweest.
Inkoop en schenkingen
De CRB was een inkooporganisatie. Ze financierde de aankoop van goederen met leningen, garanties en subsidies van Belgische, Franse, Britse en Amerikaanse industriëlen en overheden.
Een klein gedeelte van de importen van de CRB waren schenkingen van de bevolkingen van Groot-Brittannië, de Gemenebest waaronder Canada, en de Verenigde Staten.
Het eerste jaar van de importen van de CRB bestond 16% van de goederen die bezet België bereikten uit schenkingen.
De helft hiervan was bloem (meel), verpakt in zakken.
Inkoop en schenkingen van meel in het eerste jaar
Van november 1914 tot oktober 1915 heeft de CRB 108.244 ton bloem (meel) ingekocht (zijnde 71%). Ze verscheepten 45.615 ton bloem (meel) dat geschonken was (zijnde 29%). Totaal werd er 153.859 ton ingevoerd in het eerste jaar.
Uit mijn onderzoek blijkt dat het meel was verpakt in zakken van 12, 24, 48, 98 en 220 LBS. (1 LBS is 0,45 kg). Ook heb ik zakken gezien van 50 en 100 kg.
Schenkingen bloem uit de VS zijn meest verpakt in zakken van 49 LBS. Van de aankopen van CRB is bekend dat 20 ton bloem ‘Flour Canada’s Gift’ en ‘Gift from Ontario (Canada) to the Motherland‘ gekocht in Groot-Brittannië verpakt was in zakken van 98 LBS; 50.000 barrels bloem gekocht door de American Commission for Relief in Belgium in New York waren verpakt in zakken van 49 LBS en bedrukt met het label ‘American Commission‘.
De schenkingen bloem uit Canada zijn hoofdzakelijk verpakt in zakken van 98 LBS. In het rapport Relief Work for the Victims of the War in Belgium wordt gerapporteerd over de zakken meel verscheept in de vier schepen SS Tremorvah, SS Dorie, SS Calcutta, SS Treneglos, plus lading voor het vijfde schip (SS St. Cecilia).
Import aantal meelzakken
De CRB-statistieken van 1925 in combinatie met de resultaten uit mijn onderzoek leiden tot een inschatting van het aantal geïmporteerde meelzakken uit de VS, Canada en de rest van de wereld.
Import meelzakken in bezet België
| Nov. 1914 - okt. 1915 | AANKOOP | SCHENKINGEN | ||
|---|---|---|---|---|
| VS en rest wereld | 2.450.000 | 1.390.000 | ||
| Canadees meel uit Groot-Brittannië | 450.000 | - | ||
| Canada | 100.000 | 110.000 | ||
| Totaal | 3.000.000 | 1.500.000 |
Conclusie
De inschatting is dat de CRB de import van 4,5 miljoen zakken bloem heeft georganiseerd tussen november 1914 en oktober 1915, waarvan één derde donaties: 1,5 miljoen zakken en twee derde aankoop: 3 miljoen zakken. De bijdrage van Canada aan de import van meelzakken is op basis van deze inschatting 15%.
Zij hebben de bron gevormd voor de huidige collecties originele en versierde meelzakken van WO I.
Dank aan James Gordon-Cumming, www.trenchart.co.uk, voor de inspirerende gedachtenwisseling over deze cijfers
Bronnen:
Commission for Relief in Belgium (CRB). Statistical Review of Relief Operations by George I. Gay, 1925
Prud’homme, H., Relief Work for the Victims of the War in Belgium. Report on donations received and shipments made to Belgium since the Work was started up to February 5th, 1915. Montréal, February 5th, 1915
*) Becuwe, Frank, In de ban van Ceres. Klein- en grootmaalderijen in Vlaanderen (ca. 1850-ca. 1950). Relicta Monografieën 3. Archeologie, Monumenten en Landschapsonderzoek in Vlaanderen. Brussel, VlOE, 2009