Een foto met tekst, gepost op Facebook door The Muse-Lake of the Woods Museum and Douglas Family Art Centre in Keewatin, Kenora, Ontario, Canada, geeft informatie over de voormalige lokale maalderij Lake of the Woods Milling Company: de maalderij is afgebrand in 1967.
Nieuwkomers in de stad hebben tegenwoordig geen idee van de centrale plaats die de maalderij innam in de levens van de bewoners. Maar waarschijnlijk heeft niemand van de huidige bewoners een idee van de bijdrage van de maalderij aan de geschiedenis van de versierde meelzakken in WO I. Herinneringen van mensen zullen er niet meer zijn, maar materie uit die tijd, specifiek meelzakken van de maalderij, is bewaard – in België en in de VS. Zakken maken internationale verbindingen, toen en nu.
Daarom dit blog.
Lake of the Woods Milling Company floreerde in 1914. Het was een van de vier grote maalderijen in Canada, die de order van één miljoen zakken Canadees meel aan het Britse Moederland leverde in augustus 1914.
Ook doneerde de maalderij tweehonderd zakken bloem voor de bevoorrading van bezet België in najaar 1914.[1] Geleegde bloemzakken zijn door Belgische kunstenaars, schoolkinderen en jonge vrouwen gaarne gebruikt om direct in 1915 te beschilderen, borduren en te transformeren tot souvenirs van de Grote Oorlog.
Ik toon u zes exemplaren, bewaard in WWI-meelzakkencollecties in België en de Verenigde Staten. Ter vergelijk!
1) War Heritage Institute (Koninklijk Legermuseum), Brussel, België
Een originele, onbewerkte bloemzak van Lake of the Woods Milling Company uit 1914 wordt bewaard in het depot van het War Heritage Institute.
De zak is aan twee zijden bedrukt: de ene kant met het logo van de maalderij, de andere kant met ‘Flour. Canada’s Gift’. Welke geschiedenis gaat schuil achter deze katoenen zak?
De zak is gevuld met 98 Lbs. bloem in augustus/september 1914 vanuit de Lake of the Woods Milling Company in Keewatin, verscheept als onderdeel van de Canadese schenking van een miljoen zakken meel aan het Moederland Groot-Brittannië.
Vervolgens kocht de Commission for Relief in Belgium, gevestigd in Londen, in december 1914 bijna de helft van die miljoen zakken meel, namelijk 440.000 zakken, om bezet België te bevoorraden met deze levensmiddelen. Daardoor konden de Belgische bakkerijen begin 1915 weer genoeg broden bakken om in de behoefte van de plaatselijke bevolking te voorzien.
Het War Heritage Institute bezit ’s werelds grootste collectie originele, onbewerkte bloemzakken voortkomend uit de voedselbevoorrading; de collectie is al in 1915 aangelegd door het speciale ‘Nationaal Komiteit voor Verkoop van Zakken uit Amerika’, onderdeel van het Belgische Nationaal Komiteit Hulp en Voeding gevestigd in Brussel. Uitgangspunt was om zoveel mogelijk geleegde zakken met verschillende merken en maalderijen te verzamelen als oorlogssouvenirs. De verwachting was dat de souvenirs na de oorlog veel geld zouden opbrengen ten behoeve van de zorg voor oorlogswezen. Van verkoop is het echter nooit gekomen.
Daarom resulteert een museumcollectie van enkele honderden, verschillende, meelzakken van maalderijen uit 25 Amerikaanse staten en drie Canadese provincies. De Lake of the Woods Milling Company bloemzak is er één van.
2) The Herbert Hoover Presidential Library and Museum, West Branch, Iowa, VS
Het museum bezit drie versierde meelzakken van Lake of the Woods Milling Company. Ze zijn door leerlingen van scholen in Brussel en omgeving op verschillende manieren getransformeerd tot herinneringen aan de voedselimport in België tijdens WO I.
A) Marguerite Bascour, 15 jaar, Ecole Morichar, St.-Gilles, Brussel
Marguerite Thérèse Decorte>Bascour (ºSint-Gillis 18-09-1899), leerlinge van de Morichar school, maakte een tasje met rode beugels en versierde het met rode pompons. Marguerite bedrukte de stof met de Belgische en Amerikaanse vlag met gekruiste stokken. Boven de vlaggen staat gedrukt het jaartal 1915, eronder ‘Vive l’Amérique’. Ze signeerde het tasje met haar naam en schreef ‘Merci’. Het schoolstempel luidt: Ecole Morichar, 4e …-Filles, Rue de Bordeaux, St. Gilles (HHPLM nr. 62.4.337).
De vader van Marguerite, Henri Joseph Bascour (ºSint-Gillis 11-10-1876 +Sint-Gillis 28-01-1951) was drukker van beroep. Tijdens de Grote Oorlog streed hij voor zijn vaderland. Marguerite’s moeder Marie Thérèse Decorte (ºForest 20-06-1873) was strijkster toen zij in 1902 trouwde met Henri Bascour. Marguerite was het gewettigde kind van het echtpaar; ze bleef voor zover bekend ongetrouwd.
B) Matthijs, 11 jaar
Matthijs borduurde het logo van Lake of the Woods Milling Company met garens in de (Amerikaanse) kleuren rozerood en blauw. De letters van de woorden boven en onder het logo borduurde Matthijs in rood, geel en zwart, de kleuren van de Belgische vlag.
De eyecatcher in het borduurwerk van Matthijs is de bever, geborduurd in donkerbruin garen en omrand met steken in een lichter bruin.
Wie was Matthijs? De voornaam Matthijs kwam in Franstalig Brussel weinig voor, als familienaam meer. De gendervraag speelt: was Matthijs een jongen of een meisje met een bijzondere naam? Of staat Matthijs op het doek geborduurd als familienaam?
Ik veronderstel dat Matthijs een jongen was van 11 jaar; hij wilde in de eerste maanden van 1915 actief deelnemen aan het enthousiasme dat heerste in bezet België om te borduren op de exotische Amerikaanse en Canadese meelzakken. Matthijs wilde zijn passie voor vrijheid en zijn patriottisme tonen. Vooral het logo met de bever intrigeerde hem.
Als Matthijs een jongen is geweest, dan is hij tot nu toe de enige Belgische jongen die ik in mijn onderzoek ben tegen gekomen als borduurder van een bloemzak. Alle andere borduurwerken die ik ken zijn van Belgische meisjes en jonge vrouwen.
De achterkant van het ronde kleedje is een opvallende art nouveau tekening van het gezicht van een vrouw met rijke versieringen op het hoofd en in het haar, graanhalmen en twee libelles. Het contrast van dit vrije borduurwerk met de voorzijde, waar in het borduurwerk strict het logo is gevolgd door de elfjarige Matthijs, wekt bij mij de suggestie dat voor -en achterzijde van het kleedje uitgevoerd zijn door twee makers/maaksters.
Stel dat Matthijs een jongen was met een zus die op school opdracht had gekregen een meelzak te bewerken, zou hij dan de logo kant hebben kunnen borduren en zijn zus de andere kant met de opmerkelijke art nouveau tekening? (HHPLM 62.4.175)
C) Anderlecht, 1914-1915
Een leerlinge van de school Sœurs de Notre Dame in Anderlecht, Brussel, maakte een borstelhouder om op te hangen.
De kleuren rood, wit, blauw van de garens waarmee zij het logo borduurde symboliseren de Amerikaanse vlag, zie ook het gedraaide koord rondom de houder. Van de gedrukte woorden Uniformity & Purity maakte zij ‘Uxiformity & Purity’. De randen van het logo zijn in de Belgische kleuren rood, geel en zwart, zo ook het woord Anderlecht en de jaartallen 1914-1915. Ze voegde de Amerikaanse en Belgische vlag toe (HHPLM nr. 62.4.305).
3) The Captain and Mrs. Albert Moulckers Collection, St. Edward’s University, Austin, Texas, VS
De kunstenaar Edouard Verschaffelt (ºLedeberg 07-07-1874 +Bou Saâda, Algerije, 1955) beschilderde een bloemzak van de Lake of the Woods Milling Company, nadat hij de zak had opengetornd, zodat hij een groter canvas had voor zijn schilderwerk. De titel is ‘Pour l’Absent’ ( voor de Afwezigen). We zien twee vrouwen zitten met terneergeslagen hoofden en gevouwen handen, op de muur een kruis.
Het Belgische echtpaar Albert Moulckers-Julienne Feuillien emigreerde naar Texas. Via de vader van Juliette, die gérant was geweest van een voorname kunstenaarsvereniging in Brussel, kwamen zij in bezit van een kunstcollectie van 500 werken, met officiële exportpapieren uitgevoerd vanuit België naar de VS. In de kunstcollectie bevonden zich een honderdtal bloemzakken, in 1915 beschilderd door vooraanstaande leden van kunstenaarsverenigingen. Een vijftigtal kunstwerken op bloemzak is door het echtpaar Moulckers geschonken aan St. Edward’s University. De overige kunstwerken kwamen in bezit van hun drie Amerikaanse kleinzoons.
4) Privé-collectie België
In mei 2020 bracht het veilinghuis Maison Jules in Gent, België, deze prachtige geborduurde meelzak “Five Roses”, Lake of the Wood Milling Company, onder de hamer. Het borduurwerk behoorde toe aan de Belgische adellijke familie Groverman de la Ketthule de Ryhove in hun kasteel Braemkasteel, Gentbrugge. Het ging over naar een Belgische verzamelaar van trench art die enthousiast reageerde: “een opvallend exemplaar met schitterend borduurwerk. Hier moeten vele tientallen uren werk zijn ingekropen.”
Het doek van de meelzak is volledig vol geborduurd, de achtergrond onder meer uitgevoerd in kruissteken. De kleuren zijn een sterk symbool van patriottisme. Het rood, geel en zwart verwijzen naar de kleuren van de Belgische vlag. Ook deze borduurster gaf aandacht aan de bever boven het logo van de maalderij.
Het logo van Lake of the Woods Milling Company
Ik vraag me af wat de betekenis van het maalderij-logo is, het lijkt de ineenvlechting van de letters ‘W’, ‘M’, ‘C’ met daaronder de woorden ‘uniformity & purity’.
Merk op dat het patroon van het logo, zoals gedrukt op de originele bloemzak in de kleur rood op een blauwe achtergrond, een ingewikkelde puzzel gaf om te borduren, vooral omdat Matthijs en de Anderlecht leerlinge in twee kleuren wilden borduren en daarvoor een verdeling moesten maken. De borduurster van de ‘Five Roses’ moest een oplossing vinden voor haar werk in kruissteek.
Souvenirs van de Eerste Wereldoorlog, draden die ons herinneren aan een gedeeld verleden tussen continenten.
Inhoudsopgave van blogs over de Canadese meelzakken:
Canadese meelzakken en de gigantisch opgeblazen ‘Hulde aan Amerika’
Canadese bloemzakken met Belgische dank aan het ‘Moederland’
One million bags of flour from Canada to Great Britain
Dank van Puers/Flour Canada’s Gift
Voetnoten:
[1] Prud’homme, H., Relief Work for the Victims of the War in Belgium. Report on donations received and shipments made to Belgium since the Work was started up to February 5th, 1915. Montréal, February 5th, 1915:
