Hoover Institution Library and Archives-collectie versierde meelzakken

Op 19 mei 2022 vertrok ik vanaf Schiphol naar de Verenigde Staten voor mijn Amerikaanse Zakkenreis van zes weken. Eerste stop was Stanford University, Palo Alto, Californië, voor onderzoek in de Hoover Institution Library and Archives (HILA).

Precies een jaar later, kon je me volgen op mijn reis. Ik deed dagelijks verslag via terugblikken en updates op mijn Instagram account @floursacksww1 en Facebook pagina Annelien van Kempen.

Mijn wens was om alle versierde meelzakken van WO I daar ter plekke te onderzoeken. Maar zou dat lukken? Wat zou het opleveren?
Sinds 2019 was ik in contact met de archivarissen om te achterhalen welke collectie HILA bewaart. Een ding werd me duidelijk: exacte gegevens waren er niet. De online-archiefinformatie was beperkt, ik kreeg wel enkele foto’s opgestuurd.
In contact met Evelyn McMillan, deskundige in war lace en groot kenner van de versierde meelzakken, bovendien werkzaam op Stanford University, ontving ik buitengewoon rijke en nuttige informatie.
In samenwerking met Evelyn bereidde ik mijn Zakkenreis en onderzoek in HILA voor.

Verbouwing en Covid in Palo Alto

Probleem voor de HILA-medewerkers, werkzaam op de Stanford University campus in Palo Alto, was dat een deel van hun archieven vanwege verbouwingen tijdelijk verhuisd was naar grote opslagloodsen aan de overkant van de Baai van San Francisco. Trucks met opleggers reden dagelijks op en neer om archiefdozen voor onderzoekers in de HILA Reading Room aan te voeren. Alleen door tijdig aanvragen van de archiefdozen versierde meelzakken zouden deze met de vrachtwagens worden meegebracht.
Door Covid was de Reading Room nog gesloten voor externe onderzoekers op het moment dat ik mijn aanvraag voor onderzoek indiende.
Bovendien, de Herbert Hoover Subject Collection, Box 392, waar de versierde meelzakken in zijn ondergebracht, was en is ‘closed to researchers’.  Maar gelukkig wilde de HILA-staf voor mij, onderzoeker uit Nederland, een uitzondering maken. Alleen was onzeker of er voldoende medewerkers aanwezig zouden zijn om mij de nodige assistentie te geven bij het onderzoeken van de meelzakken, waarschijnlijk zou ik slechts toegang krijgen tot drie of vier dozen.
Ik besloot het erop te wagen en ben naar Californië vertrokken.

Mijn motivatie voor onderzoek van alle zakken
Eenmaal ter plekke ben ik uitgenodigd voor een vergadering waarin ik mijn motivatie heb gegeven waarom ik alle meelzakken in de HILA-collectie wilde onderzoeken:

*) De HILA-meelzakkencollectie beschouw ik samen met de meelzakkencollectie in de Herbert Hoover Presidential Library and Museum in Iowa voor mijn onderzoek als één geheel, de “Hoover-collectie”. Ik ben uitgenodigd in Iowa de gehele collectie te komen onderzoeken en heb daarvoor een Travel Grant ontvangen van de Hoover Presidential Foundation. De “Hoover-collectie” is ontstaan in HILA rond 1920 met de CRB-archieven, die basis wil ik eerst onderzoeken voordat ik naar Iowa doorreis;

*) In vier jaar onderzoek heb ik alle Belgische publieke collecties in kaart gebracht in mijn Register van Meelzakken. Doel van mijn Amerikaanse Zakkenreis is om de Amerikaanse collecties daaraan toe te voegen omdat zij als bijzonderheid hebben dat de zakken teruggekeerd zijn naar Noord-Amerika, het werelddeel waar ze, gevuld met meel, vandaan verscheept zijn. Mijn aanbod is om vanuit mijn deskundigheid bij te dragen aan de kennis over de collectie, een inventarisatie te maken van de HILA-collectie en de gegevens in een spreadsheet te zetten ten behoeve van diverse statistieken;

*) Ik wil met mijn onderzoek het belang van de rol van meisjes en vrouwen bij de voedselhulp voor de Belgische bevolking in 1914-1918 belichten. In de HILA-collectie is iedere versierde meelzak met de hand gemaakt, een uniek, individueel werkstuk van Belgische meisjes en jonge vrouwen. Ik wil de namen kennen van de borduursters, ik werk samen met Hubert Bovens te Wilsele om hun identiteit vast te stellen aan de hand van hun biografische gegevens. Wanneer ik slechts een aantal zakken onderzoek, dan doe ik tekort aan al die Belgische meisjes die zich hebben ingezet om de zakken te versieren.

Anderhalve dag zakkenonderzoek

Mijn pleidooi slaagde. Het hoofd van het Preservation Lab, Rayan Ghazal, nodigde me uit om in de ‘Preservation Lab’, de werkplaats onder de Hoover Tower, mijn onderzoek van de versierde meelzakken in de HILA-collectie te starten. Tesamen met twee ervaren en vakkundige stafleden, Laurent Cruveillier, conservator boek en papier, en Kurtis Kekkonen, restauratie specialist, fotografeerden wij in één middag veertig meelzakken! En ik werd uitgenodigd om de volgende dag terug te komen.

Dag twee zetten we ons werk voort. We wilden alle dozen versierde meelzakken bestuderen, maar hoeveel zakken dat waren wisten we niet.
Om vijf uur waren we klaar, we bleken ruim 120 items te hebben gezien en gefotografeerd. Dat maakte, opgeteld bij het resultaat van de vorige dag, dat ik een totaal van 167 versierde meelzakken had bestudeerd in de collectie van de Hoover Institution Library and Archives. [1]

Onderzoek in anderhalve dag, niet eerder vertoond! Nu deze meelzakken zijn gefotografeerd besef ik dat het onwaarschijnlijk is dat ze op korte termijn nog eens allemaal tegelijk tevoorschijn zullen komen.

Statistieken HILA-collectie
Met alle verkregen gegevens ging ik aan het werk om de inventarislijst te maken, een Excel-spreadsheet met vermelding van alle kenmerken die voor mijn onderzoek belangrijk zijn. De foto’s waren behulpzaam, zodat ik met een zaterdag hard doorwerken het spreadsheet gereed had en aan de HILA-archivaris heb toegestuurd.

Conclusie
Enkele bevindingen over de HILA-collectie versierde meelzakken van WO I:

• Alle meelzakken zijn bewerkt, ik zag geen onbewerkte zakken.
• De origine van de meelzakken, waar ze gevuld met meel vandaan gestuurd zijn, is voor 90% te lezen op de zakken, ze zijn afkomstig uit 22 Amerikaanse staten, enkele Amerikaanse hulporganisaties en een paar Canadese provincies.

  

• De HILA-collectie bevat meelzakken die zijn versierd in acht van de negen Belgische provincies. Meer dan 40% komt uit Brussel – van de meisjesscholen. De provincie Luik mist in de opsomming, mogelijk zijn er exemplaren in ‘België overig’;

  

• Bijna 70 meelzakken zijn bewerkt op Belgische meisjesscholen, vooral in Brussel. De school van de Sœurs de Notre-Dame te Anderlecht spannen de kroon met 38 exemplaren, dat is 25% van de gehele HILA-collectie;

  

• Ruim 50 meelzakken zijn versierd door jonge, soms professionele, handwerksters ten behoeve van de lokale hulpkomiteit of in opdracht van het komiteit of de gemeente;
• Op veertig werkstukken is de naam van de Belgische maakster vermeld. Daarom heb ik aan mijn blogwebsite de nieuwe pagina ‘Borduursters‘ aangemaakt. De namen staan vermeld. De biografische gegevens zoals nu bekend zijn het resultaat van het opzoekwerk van Hubert Bovens te Wilsele.

Klassenfoto’s
In de archieven van HILA heb ik enveloppen vol klassenfoto’s van Belgische schoolmeisjes in 1915 gevonden. Meisjes van deze leeftijd werkten op school aan het versieren van de meelzakken.
Daarom gebruik ik de klassenfoto’s ter illustratie om de sfeer van toen op te roepen.[2]

 

Dank
– Dank aan de staf van de Hoover Institution Library and Archives die mijn onderzoek van de collectie versierde meelzakken mogelijk maakte: Rayan Ghazal, Laurent Cruveillier, Kurtis Kekkonen, Jessica Lemieux, Chris Marino, Katherine Ramirez, Linda Bernard en vele anderen!
– Dank aan Evelyn McMillan voor het mogelijk maken van mijn verblijf, haar meedenken, interventies en haar gastvrijheid.
– Dank aan Hubert Bovens te Wilsele voor zijn opzoekwerk van de biografische gegevens van de borduursters.

Meer blogs over HILA
Mijn eerdere blogs over versierde meelzakken in Hoover Institution Library and Archives, Stanford University, Palo Alto, Californië:

* De Getelinie op bloemzak in de Warren Gregory collectie 
**Acht studentes in Sint-Gillis op meelzakken American Commission
*** Rassenfosse’s hiercheuse op meelzak in Hoover Institution
**** Beschilderde meelzakken in de Hoover Institution
***** De trouwdag van Maria Gauquie en Hector Impe en de kanten bloemzak van Tielt

Voetnoten:
[1] De 167 versierde meelzakken in de HILA-collectie die ik heb gezien en gefotografeerd in deze anderhalve dag is niet de complete collectie bloemzakken van HILA. Toegevoegd moeten worden: de beschilderde meelzakken van Belgische kunstenaars; de ‘kanten Zephyr-meelzak van Thielt’ en nog enkele exemplaren waarvan ik het bestaan ken.

[2] Archieven van Hoover Institution Library and Archives:
– Frederick H. Chatfield Papers box 53008 envelope mB;
– Herbert Hoover Subject Collection 62008 envelope N;
– Commission for Relief in Belgium 1914-1930 22003-10.A-V box 632 enveloppe KK;
– CRB-records 22003 box 625.